Σε μια περίοδο που οι μεγάλες μεταβολές της διεθνούς οικονομίας μετασχηματίζουν καθημερινά τα δεδομένα για επιχειρήσεις, νοικοκυριά και πολιτικές ηγεσίες, το νέο δοκίμιο του καθηγητή και υποδιοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος Θεόδωρου Πελαγίδη, «Από τον πληθωρισμό στους δασμούς – Η υπονόμευση της φιλελεύθερης διεθνούς οικονομικής τάξης», έρχεται ως εύστοχη, τεκμηριωμένη και επίκαιρη συμβολή.
Ο πυρήνας της ανάλυσής του είναι σαφής: η διεθνής οικονομία της τελευταίας πενταετίας έχει περάσει από μια «δομική στασιμότητα» στην επανεμφάνιση επίμονων πληθωριστικών τάσεων, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται μια σημαντική στροφή προς πολιτικές «διευθυνόμενου εμπορίου» και δασμών. Το βιβλίο οργανώνει αυτή την αφήγηση σε χρονολογικές ενότητες – από το σοκ της πανδημίας έως την «Οικονομία των Ελλείψεων» και από την περίοδο 2024, που ο πληθωρισμός επιμένει, οι δασμοί έρχονται έως γεωπολιτικές συνέπειες αντιμετώπισης της κινεζικής ανόδου, με τον «άριστο δασμό» να αναλύεται διεξοδικά.
Γιατί το βιβλίο έχει σημασία για τον αναγνώστη; Διότι οι αλλαγές που περιγράφονται σε αυτό δεν είναι θεωρητικές αλλά πρακτικές και άμεσα συναρτημένες με το εισόδημα, τις τιμές που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές, τις εφοδιαστικές αλυσίδες των επιχειρήσεων και την εθνική οικονομική στρατηγική. Ο συγγραφέας εξηγεί με σαφήνεια τις μηχανικές συνέπειες ενός κόστους-προερχόμενου πληθωρισμού (cost-push inflation), αλλά και τα κανάλια με τα οποία ο επίμονος πληθωρισμός «μεταγγίζει» σε μισθούς, κέρδη και ΑΕΠ – και γιατί οι πολιτικές που απαιτούνται για να ελέγξουν αυτές τις δυνάμεις είναι πολύπλοκες και συχνά αντιφατικές.
Σημαντικά σημεία του βιβλίου είναι:
1. Προέλευση και χαρακτήρας του σύγχρονου πληθωρισμού. Ο συγγραφέας αναλύει τη μετάβαση από τον χαμηλό πληθωρισμό της προηγούμενης δεκαετίας στην επιταχυνόμενη άνοδο των τιμών 2021-2023, διακρίνοντας τα στοιχεία ζήτησης και προσφοράς και το πώς αυτά συνδυάστηκαν για να δημιουργήσουν ένα επίμονο φαινόμενο. Η ανάγνωση του κεφαλαίου αυτού δίνει στον αναγνώστη το απαραίτητο υπόβαθρο για να κατανοήσει γιατί οι απλές συνταγές «αυστηρότερης νομισματικής πολιτικής» δεν επαρκούν από μόνες τους.
2. Οι δασμοί ως όπλο πολιτικής και οικονομίας. Το βιβλίο καταγράφει την επιστροφή των δασμών στο επίκεντρο της πολιτικής ατζέντας, όχι μόνο ως μέτρο προστατευτισμού, αλλά ως εργαλείο «monetization of power» – δηλαδή ως τρόπο μετατροπής της γεωπολιτικής ισχύος σε οικονομικό πλεονέκτημα ή μοχλό πίεσης. Ο συγγραφέας τεκμηριώνει την άνοδο των «εκδικητικών δασμών» και τι σημαίνει αυτό για τις διεθνείς αλυσίδες αξίας.
3. Η αλληλεπίδραση νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Ενα από τα πιο χρήσιμα σημεία του βιβλίου είναι η ανάδειξη της έννοιας του «δημοσιονομικού πληθωρισμού»: πώς δηλαδή η επέκταση του δημοσίου χρέους και η νομισματική διευκόλυνση δημιουργούν πολιτικές αλληλεξαρτήσεις, οι οποίες καθορίζουν την αποτελεσματικότητα της κάθε πολιτικής. Ο συγγραφέας παραπέμπει σε σύγχρονες μελέτες και δείχνει την πολιτική αναγκαιότητα συντονισμένων στρατηγικών.
4. Γεωπολιτικές και ευρωπαϊκές επιπτώσεις. Η ανάλυση δεν περιορίζεται στην οικονομική θεωρία. Ο συγγραφέας προειδοποιεί για τον κίνδυνο θρυμματισμού της Ευρώπης και για την ανάγκη διαχείρισης των νέων οικονομικών και πολιτικών πιέσεων που προκύπτουν από τις αμερικανικές και κινεζικές πολιτικές. Το κεφάλαιο 4 του 2024, που τιτλοφορείται «Ο πληθωρισμός επιμένει, οι δασμοί έρχονται», προσφέρει ένα ευρύ πλαίσιο για πολιτικές επιλογές στην Ε.Ε.
Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στο να περιγράψει τα προβλήματα, αλλά επιχειρεί να χαράξει πλαίσιο λύσεων και επιλογών: συντονισμός νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής ώστε να «αγκυροβοληθούν» οι πληθωριστικές προσδοκίες, προσεκτική χρήση δασμών με στόχευση (και όχι παντελής αποσύνδεση από τις διεθνείς αλυσίδες), ενίσχυση της ανθεκτικότητας των αλυσίδων προσφοράς μέσω διαφοροποίησης εισροών και επενδύσεων σε κρίσιμες τεχνολογίες, και ευρωπαϊκή στρατηγική που ενισχύει τη συνοχή χωρίς να καταφεύγει σε εθνικιστικές λύσεις. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζει τα όρια κάθε πολιτικής: οι «εύκολες» λύσεις έχουν βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, αλλά δίνουν μακροπρόθεσμους κινδύνους. Σε έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα, ένα βιβλίο που συνδυάζει τεκμηριωμένη ανάλυση, ευρύ πολιτικό ορίζοντα και πρακτικές προτάσεις αξίζει να διαβαστεί. Ο Θεόδωρος Πελαγίδης προσφέρει στους αναγνώστες όχι απλώς μια εξήγηση για το τι συνέβη, αλλά και έναν οδηγό για το τι πρέπει να γίνει σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και πώς οι ΗΠΑ θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το τεράστιο εμπορικό τους έλλειμμα. Η αναφορά στις αρχές του Μάνκουρ Ολσον, ενός σπουδαίου οικονομολόγου που δεν έχει τύχει της δέουσας προσοχής, δείχνει και το εύρος και το βάθος των γνώσεων του συγγραφέα. Το δοκίμιο αυτό αποτελεί χρηστική ανάγνωση για κάθε επιχειρηματία και πολίτη που παίρνει αποφάσεις και θέλει να κατανοήσει τις πραγματικές δυνάμεις που διαμορφώνουν τις τιμές, το εμπόριο και την οικονομική ασφάλεια των επόμενων ετών.
*Ο κ. Γιώργος Ατσαλάκης είναι οικονομολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων.
