Είναι σαφές ότι μετά την ομιλία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και τη δίωρη συνάντησή του με τον Αμερικανό πρόεδρο στον Λευκό Οίκο που ακολούθησε, οι συνθήκες σε ό,τι αφορά τα εθνικά θέματα σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο έχουν αλλάξει επί τω χείρω.
Η δε ακύρωση της προγραμματισμένης συνάντησης μεταξύ του Ελληνα πρωθυπουργού και του Τούρκου προέδρου ήταν το κερασάκι στην τούρτα και αποτελεί πρόγευση για την απολύτως υπεροπτική στάση που προτίθεται να ακολουθήσει εφεξής η Αγκυρα απέναντι στην Αθήνα. Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, η κυβέρνηση καλείται να επαναξιολογήσει τη στάση της σε μια σειρά από εθνικά θέματα.
Κορυφαίο εθνικό θέμα την τρέχουσα περίοδο αποτελεί το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδος – Κύπρου, το οποίο έχει αναλάβει και υλοποιεί ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ). Το έργο αφορά την πόντιση ηλεκτρικού καλωδίου (μήκους 1.900 χλμ. και δυνατότητα μεταφοράς 2.0 GW ηλεκτρικού φορτίου) που θα ενώνει, μέσω Κρήτης, το ελληνικό –και κατ’ επέκταση το ευρωπαϊκό– ηλεκτρικό δίκτυο με αυτό της Κύπρου. Ενα έργο που αποτελεί «κλειδί» για την άρση της ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου.
Φαινομενικά το έργο δείχνει ότι έχει «παγώσει» μετά την αδυναμία του ΑΔΜΗΕ να προχωρήσει τις βυθομετρικές έρευνες ανατολικώς και νοτιοανατολικώς της Κρήτης, μετά τη δυναμική παρέμβαση του τουρκικού στόλου ανοικτά της Κάσου (Ιούλιος 2024) και λίγο αργότερα ανοικτά του Αγίου Νικολάου (Δεκέμβριος 2024). Με την Αγκυρα να δείχνει αποφασισμένη –κάτι που επιβεβαιώθηκε από την ομιλία Ερντογάν στον ΟΗΕ– να εμποδίσει με κάθε τρόπο την πρόοδο του έργου. Ομως, σύμφωνα με τελευταίες πληροφορίες, έχει ήδη ολοκληρωθεί το 60% των ερευνών από τον ΑΔΜΗΕ και τον εργολάβο του για την κατασκευή του καλωδίου, τη γαλλική Nexans, ενώ ο Διαχειριστής έχει μέχρι στιγμής εκταμιεύσει περί τα 250 εκατ. ευρώ από συνολικό προϋπολογισμό 1,9 δισ. ευρώ.
Με άλλα λόγια, το έργο έχει προχωρήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό, για να εγκαταλειφθεί χωρίς σημαντικές απώλειες σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, ενώ, παρά τις όποιες διαφωνίες που έχουν προκύψει με την κυπριακή κυβέρνηση, αυτό υποστηρίζεται σθεναρά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς επείγει η επέκταση προς ανατολάς του ευρωπαϊκού ηλεκτρικού δικτύου. Ας μην ξεχνάμε ότι η δεύτερη φάση του έργου, βάσει διακρατικής συμφωνίας που έχει υπογραφεί, προβλέπει την ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου – Ισραήλ που αποτελεί ένα πρώτο στάδιο ηλεκτρικής διασύνδεσης του ευρωπαϊκού δικτύου με αυτό της Μ. Ανατολής. Από αυτήν την άποψη, το διακύβευμα είναι πολύ μεγάλο για την Ε.Ε.
Χωρίς αμφιβολία το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, πέρα από τον κομβικό ρόλο που έχει στη διαχείριση των ενεργειακών ροών στην Ανατολική Μεσόγειο, έχει τεράστια γεωπολιτική σημασία, πρωτίστως για την Ελλάδα, και θα αποτελούσε εθνική υποχώρηση πρώτου μεγέθους η τυχόν εγκατάλειψή του. Αντιθέτως, η κυβέρνηση, στον απόηχο της συνάντησης Ερντογάν – Τραμπ και της σκλήρυνσης της στάσης της Αγκυρας, θα πρέπει, αφού αναλύσει εκ βάθρων την όλη κατάσταση, να προχωρήσει σε επανακαθορισμό της στρατηγικής της με στόχο τη συνέχιση και κατασκευή του έργου.
Αναφορικά με τη στρατηγική που θα χαραχθεί, αυτή θα πρέπει να τεθεί σε νέες βάσεις αξιοποιώντας όμως στο έπακρον την πρόοδο που έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα. Η στρατηγική αυτή δεν είναι εύκολο να περιγραφεί στο πλαίσιο ενός συνοπτικού άρθρου, ωστόσο μπορούμε να σταθούμε σε τρεις βασικούς άξονες:
α) Η ανάδειξη με κάθε δυνατό τρόπο της ευρωπαϊκής διάστασης του έργου, καθώς αυτό δεν αποτελεί αποκλειστικά ελληνική υπόθεση, αφού μιλάμε για τη διασύνδεση του ευρωπαϊκού ηλεκτρικού δικτύου με αυτό της Μέσης Ανατολής, με απόληξη του καλωδίου στο Ισραήλ και εν συνεχεία επέκταση σε Ιορδανία και Σ. Αραβία.
Η δεύτερη φάση του έργου προβλέπει την ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου – Ισραήλ, που αποτελεί ένα πρώτο στάδιο σύνδεσης του ευρωπαϊκού δικτύου με αυτό της Μ. Ανατολής.
β) Χωρίς η Ελλάδα να παραιτείται από την υπεράσπιση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων που της δίνει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και της εθνικής της κυριαρχίας –ακόμη και με την επίδειξη ισχύος– θα πρέπει να καταστήσει σαφές στην Ε.Ε. ότι το καλώδιο Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ είναι ένα έργο που αφορά πρωτίστως την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια και, άρα, θα πρέπει εκείνη να βγει μπροστά απέναντι στην Αγκυρα και στις επιβουλές της.
γ) Με παράλληλους χειρισμούς η Αθήνα θα πρέπει να αναδείξει την ΑΟΖ της σε όλο το εύρος της αναρτώντας χάρτη που θα δείχνει το σύνολο της οριογραμμής και όχι μόνο τις περιοχές όπου υπάρχει ήδη οριοθέτηση (πλήρως με Ιταλία και τμηματικά με Αίγυπτο). Στο πλαίσιο αυτό, η έναρξη διαπραγμάτευσης για οριοθέτηση με τη Λιβύη αποτελεί θετική εξέλιξη, ενώ το ίδιο θα πρέπει να επιδιωχθεί και με την Κύπρο. Η υιοθέτηση από την Αθήνα του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (16/4/2025) σε συμμόρφωση Ευρωπαϊκής Οδηγίας διευκολύνει την ανωτέρω κίνηση.
δ) Στο ανωτέρω πλαίσιο θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου.
ε) Αλλά και σε καθαρά επιχειρησιακό επίπεδο θα πρέπει να υπάρξει αναθεώρηση της τακτικής που θα ακολουθηθεί στην εκτέλεση των ερευνητικών εργασιών από το μισθωμένο σκάφος, με την έκδοση της απαραίτητης NAVTEX και την προστασία του καθ’ όλη τη διάρκεια των ερευνών από το Πολεμικό Ναυτικό και την Αεροπορία.
Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί ότι η πόντιση του ηλεκτρικού καλωδίου μεταξύ Κρήτης και Κύπρου δεν θα πρέπει να θεωρηθεί μεμονωμένο έργο, αφού με την κατασκευή του διασφαλίζεται η ηλεκτρική διασύνδεση όλων των νησιών του Αιγαίου, κάτι που ενοχλεί ιδιαίτερα την Αγκυρα, αφού με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η ελληνική κυριαρχία επί των νήσων που τόσο έντονα και ύπουλα αμφισβητεί η Αγκυρα με το προβεβλημένο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Υπό αυτήν την άποψη, η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου αποτελεί crash test για όλες τις προγραμματισμένες ηλεκτρικές διασυνδέσεις στο Αιγαίο.
Εάν δεν καταστεί δυνατή σήμερα η πόντιση του καλωδίου Κρήτης – Κύπρου, αύριο ο ΑΔΜΗΕ δεν θα μπορέσει να πραγματοποιήσει τη διασύνδεση Κορίνθου – Κω και μέσω αυτής με τα Δωδεκάνησα. Ακόμη, δεν θα μπορέσει να συνδέσει το εθνικό δίκτυο με τα υπόλοιπα νησιά στις Κυκλάδες και ασφαλώς δεν θα μπορέσει να προχωρήσει τη διασύνδεση των νησιών του Ανατολικού και Βορείου Αιγαίου. Είμαστε άραγε προετοιμασμένοι γι’ αυτόν τον εθνικό εξευτελισμό;
*Ο κ. Κωστής Σταμπολής είναι πρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ).
