Το 2025 βρισκόμαστε μπροστά σε έναν κόσμο όπου η παραδοσιακή διπλωματία και οι κανόνες συνεργασίας διαταράσσονται όλο και περισσότερο από την πολιτική ισχύος, την οικονομική αβεβαιότητα και τον στρατηγικό ανταγωνισμό. Τον ερχόμενο Νοέμβριο ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ΕΟΔ) θα φιλοξενήσει το Συμβούλιό του σε υπουργικό επίπεδο (CM25) προκειμένου να καθορίσει τις χρηματοδοτικές προτεραιότητες για τα επόμενα χρόνια, και σε ολόκληρη την Ευρώπη οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε μια σκληρή αλήθεια: δεν είμαστε προετοιμασμένοι για αυτή τη νέα πραγματικότητα. Τα τρωτά σημεία αυξάνονται – στην άμυνα, στο εμπόριο, στην ενέργεια, στην τεχνητή νοημοσύνη και στις κβαντικές τεχνολογίες, καθώς και στη σταθερότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ωστόσο, σε έναν τομέα η Ευρώπη διατηρεί ένα σαφές πλεονέκτημα: στο Διάστημα. Στο Διάστημα η Ευρώπη εξακολουθεί να διαθέτει προγράμματα που είναι πρωτοπόρα σε παγκόσμιο επίπεδο. Μέσω του ΕΟΔ η Ευρώπη μπορεί να δράσει γρήγορα και αποφασιστικά για να ενισχύσει την ανθεκτικότητά της.
Το Διάστημα δεν είναι μια παιδική χαρά για δισεκατομμυριούχους. Είναι απαραίτητο και συνυφασμένο με την καθημερινή μας ζωή. Από την πρόγνωση του καιρού –όπου περίπου το 80% των δεδομένων προέρχεται από δορυφόρους– μέχρι τη γεωργία ακριβείας, το δορυφορικό σύστημα πλοήγησης Galileo, τις πληρωμές μέσω δορυφορικών επικοινωνιών, την παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα από το Copernicus και την ανίχνευση πυραύλων στην Ουκρανία, η διαστημική τεχνολογία τροφοδοτεί την οικονομία μας, προστατεύει το περιβάλλον μας και διασφαλίζει τα σύνορά μας. Παρ’ όλα αυτά, ενώ παγκόσμιες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ινδία προχωρούν με γοργά βήματα –όχι λόγω ανώτερου ταλέντου, αλλά χάρη σε τολμηρές επενδύσεις–, η Ευρώπη υποεπενδύει στο Διάστημα.
Ενας τομέας που επείγει και στον οποίο η Ευρώπη μπορεί να συγκεντρώσει τις ανάγκες της και να αξιοποιήσει τα πλεονεκτήματά της είναι η άμυνα, όπου, όπως και στον τομέα του Διαστήματος, η Ευρώπη παραμένει επικίνδυνα υποχρηματοδοτημένη. Η άμυνα και το Διάστημα είναι ήδη συμπληρωματικά, θα μπορούσε μάλιστα να πει κανείς και ότι αλληλοεξαρτώνται: οι δορυφόροι και τα δεδομένα τους πρέπει να παραμένουν ασφαλή στο Διάστημα, και οι δορυφόροι και τα δεδομένα τους μπορούν να συμβάλλουν στην ασφάλεια στο έδαφος. Καθώς η Κίνα επεκτείνει την κυριαρχία της στο Διάστημα με ένα δίκτυο πληροφοριών 2.800 δορυφόρων και οι ΗΠΑ προωθούν το πρόγραμμα Starshield για τη συνεχή επιτήρηση της Γης σε πραγματικό χρόνο, χώρες όπως η Ρωσία, η Ινδία και η Ιαπωνία αυξάνουν επίσης τις επενδύσεις στο Διάστημα για αμυντικούς σκοπούς. Ενώ η άμυνα αντιπροσωπεύει το ήμισυ των συνολικών δημόσιων δαπανών σε παγκόσμιο επίπεδο, στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό ανέρχεται μόλις στο 15%, γεγονός που εγείρει επείγοντα ερωτήματα σχετικά με τις στρατηγικές προτεραιότητες της περιοχής και τη στάση της απέναντι στην ασφάλεια. Ως επικεφαλής ενός πολιτικού διαστημικού οργανισμού βλέπω πώς μπορούμε, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του ΕΟΔ, να αξιοποιήσουμε τα καλύτερα ταλέντα και τις δεξιότητές μας για να βοηθήσουμε την Ευρώπη σε αυτή την ασταθή περίοδο.
Μια ελπιδοφόρος κατεύθυνση, η οποία θα προταθεί στο CM25, είναι τα διαστημικά συστήματα διπλής χρήσης που εξυπηρετούν τόσο μη στρατιωτικές όσο και αμυντικές ανάγκες. Με τον εξορθολογισμό των προϋπολογισμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο ΕΟΔ μπορεί να προσφέρει ένα γρήγορο και οικονομικά αποδοτικό επίπεδο άμυνας που θα ενισχύσει την ανθεκτικότητα, ενώ ταυτόχρονα θα προαγάγει την επιστήμη, την παρακολούθηση του περιβάλλοντος και την οικονομική ανάπτυξη. Δεν απαιτούνται νέες νομικές ή διεθνείς συμφωνίες: Ο ΕΟΔ παρέχει ήδη το πλαίσιο, συγκεντρώνοντας τα καλύτερα στοιχεία της Ευρώπης και επιτρέποντας την άμεση κατανομή της χρηματοδότησης σε συντονισμό με τα κράτη-μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ας σκεφτούμε για λίγο γιατί, πέρα από τις σκοπιμότητες της άμυνας, αξίζει να επενδύσουμε στο Διάστημα. Η παγκόσμια διαστημική βιομηχανία αναπτύσσεται με εντυπωσιακό ρυθμό 9%-10% ετησίως, ξεπερνώντας την αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ και συναγωνιζόμενη τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς του κόσμου. Ο διαστημικός τομέας, ο οποίος τροφοδοτείται από τις ανακαλύψεις στις δορυφορικές επικοινωνίες, στην πλοήγηση, στη γεωσκόπηση και σε άλλες διαστημικές τεχνολογίες, αναμένεται να τριπλασιάσει την αξία του σε 1,8 τρισ. ευρώ μέχρι το 2035. Ωστόσο, καθώς αναπτύσσεται η παγκόσμια διαστημική οικονομία, η εκπροσώπηση της Ευρώπης σε αυτήν μειώνεται, πράγμα που σημαίνει ότι γινόμαστε μικρότερο μέρος μιας μεγαλύτερης βιομηχανίας: από τα 122 δισ. ευρώ της παγκόσμιας δημόσιας χρηματοδότησης το 2024, το μερίδιο της Ευρώπης ήταν μόλις 10%, σε σύγκριση με το 60% των ΗΠΑ. Κινδυνεύουμε να χάσουμε την ανεξαρτησία και την αυτονομία μας σε αυτόν τον τομέα προς όφελος υπερπόντιων κυβερνήσεων ή εμπορικών φορέων.
Το Διάστημα δεν είναι μια παιδική χαρά για δισεκατομμυριούχους. Είναι απαραίτητο και συνυφασμένο με την καθημερινή μας ζωή.
Η Ιστορία δείχνει ότι σε περιόδους γεωπολιτικών εντάσεων και οικονομικών πιέσεων, οι επενδύσεις σε τεχνολογίες του μέλλοντος οδηγούν σε ανάπτυξη και ανθεκτικότητα. Το αμερικανικό πρόγραμμα Apollo γέννησε τον μεγαλύτερο στον κόσμο τεχνολογικό τομέα· όμως ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, με τον οποίο τέθηκε υπό αμφισβήτηση η παγκόσμια υπεροχή των ΗΠΑ. Η ανάκαμψη της Κορέας από την ασιατική χρηματοπιστωτική κρίση βασίστηκε στην έμφαση στην τεχνολογία και την καινοτομία, βοηθώντας τη χώρα να αναδειχθεί παγκόσμια τεχνολογική δύναμη. Η Γερμανία ανταποκρίθηκε στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 δίνοντας προτεραιότητα σε προηγμένες μορφές μεταποίησης και στις πράσινες τεχνολογίες, αποδεικνύοντας ότι τα κίνητρα που αφορούν το κλίμα μπορούν να αποφέρουν οφέλη τόσο για την οικονομία όσο και για την απασχόληση. Η επένδυση στο Διάστημα δεν διαφέρει – σημαίνει τη διαμόρφωση του μέλλοντος των εθνών (και των ηπείρων).
Η Ευρώπη διαθέτει την πνευματική υπεροχή και ο ΕΟΔ το ιστορικό επιτευγμάτων: Copernicus, Galileo, Euclid, Juice. Ομως αυτή η υπεροχή κινδυνεύει. Τα ταλέντα κατευθύνονται εκεί όπου υπάρχει ενθουσιασμός – και αυτός συχνά βρίσκεται εκτός Ευρώπης, επειδή τα μεγάλα κεφάλαια δημιουργούν μεγάλα και συναρπαστικά έργα. Για να διατηρήσει την ηγετική θέση της, η Ευρώπη πρέπει, στο CM25, να επενδύσει τα χρήματά της εκεί όπου βρίσκονται οι φιλοδοξίες της.
Η Ευρώπη, και κατά συνέπεια η Ελλάδα, αντιμετωπίζει σήμερα αρκετές προκλήσεις στο Διάστημα.
Μαζί βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι. Με την αυξανόμενη γεωπολιτική αστάθεια και την αβέβαιη στήριξη των ΗΠΑ, η Ευρώπη πρέπει να λάβει υπόψη της τα ολοένα και πιο ηχηρά προειδοποιητικά σημάδια ως μια ευπρόσδεκτη ευκαιρία για να οικοδομήσει τη στρατηγική αυτονομία της. Το CM25 είναι κάτι περισσότερο από ακόμη μία υπουργική σύνοδος – είναι μια στιγμή για ριζικές αποφάσεις. Σηματοδοτεί την έναρξη ενός μαραθωνίου δημοσιονομικών και πολιτικών οροσήμων, όπως το Συμβούλιο του ΕΟΔ σε υπουργικό επίπεδο το 2028 και το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2028-34 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα οποία θα διαμορφώσουν τις μακροπρόθεσμες διαστημικές φιλοδοξίες της Ευρώπης. Το CM25 είναι η χρυσή ευκαιρία της Ευρώπης να επιλέξει τη φιλοδοξία αντί για τον δισταγμό, την πρωτοπορία αντί για την καθυστέρηση και το όραμα αντί για τον εφησυχασμό – αρκεί να είμαστε αρκετά γενναίοι για να την εκμεταλλευθούμε.
*Ο κ. Γιόζεφ Ασμπάχερ είναι γενικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος.
