Ενα από τα διλήμματα που τέθηκαν ξανά στον δημόσιο διάλογο μετά τις ανακοινώσεις του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ είναι αν πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα στην οικονομική πολιτική της χώρας η μείωση των συντελεστών ΦΠΑ. Η συζήτηση στην πραγματικότητα είναι ποιος θα ωφεληθεί από την ενδεχόμενη μείωση του ΦΠΑ. Οι καταναλωτές ή οι επιχειρήσεις;
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν ότι η μείωση θα οδηγούσε σε υποχώρηση των τιμών στην αγορά, άρα θα ωφελούνταν οι καταναλωτές. Οι φορείς που υποστηρίζουν μια τέτοιου είδους πρόταση προέρχονται ωστόσο κυρίως από διάφορους κλάδους της μικρής και μεσαίας επιχειρηματικότητας. Μιλούν εξ ονόματος των μελών τους, προφανώς και επ’ ωφελεία των επιχειρήσεων-μελών τους. Η κυβέρνηση υποστηρίζει σθεναρά ότι η μείωση των συντελεστών ΦΠΑ στοιχίζει πολύ και το όφελος δεν θα περάσει στους καταναλωτές.
Η αλήθεια είναι ότι από το 2019 η κυβέρνηση μειώνει σταθερά τους συντελεστές ΦΠΑ. Αρα δεν έχει κάποιο ταμπού με το θέμα. Το έχει κάνει στην εστίαση μέσα στην πανδημία, στον τουρισμό και σε άλλους τομείς. Τελευταία το έκανε και στα μικρά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Είναι σαφές ότι το έκανε όμως για να κρατήσει όρθιες επιχειρήσεις που δοκιμάζονταν και όχι καταναλωτές που πλήττονταν. Για τους δεύτερους επέλεξε για μεγάλο μέρος της θητείας της τα επιδόματα και τις μειώσεις φόρων.
Ολη αυτή η συζήτηση δεν γίνεται μόνο στη χώρα μας, αλλά απασχολεί όλη την Ευρώπη. Από την πιο πρόσφατη μελέτη που δόθηκε στη δημοσιότητα πριν από μερικές ημέρες, της Τράπεζας της Γαλλίας (Banque de France), προκύπτουν νέα ενδιαφέροντα ευρήματα. Γίνεται ειδική αναφορά στο ισπανικό μοντέλο και στη μείωση του ΦΠΑ σε βασικά τρόφιμα, στις γερμανικές μειώσεις στην πανδημία, αλλά και στην Ελλάδα σε εισιτήρια μεταφορών και εστίαση το ίδιο διάστημα.
Η έρευνα της Τράπεζας της Γαλλίας με χρήση (web-scraped) χιλιάδων δεδομένων έδειξε ότι μόνο ένα μέρος (λίγο πάνω από το μισό) της μείωσης ΦΠΑ μεταφέρθηκε στις τελικές τιμές. Οι καταναλωτές κέρδισαν, αλλά οι λιανέμποροι κράτησαν σημαντικό μέρος του οφέλους, πιθανότατα για να αντισταθμίσουν αυξημένα κόστη. Μάλιστα παρατηρήθηκε ότι το όφελος ήταν μόνο βραχυπρόθεσμο για τους καταναλωτές και μετά από μικρό χρονικό διάστημα οι τιμές αυξήθηκαν ξανά. Επίσης ήταν σαφές ότι έχει δυσανάλογα μεγάλο δημοσιονομικό κόστος. Οι Γάλλοι οικονομολόγοι επισημαίνουν ότι η αποτελεσματικότητα της μείωσης του ΦΠΑ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τον ανταγωνισμό στην αγορά. Σε αγορές με ισχυρό ανταγωνισμό οι επιχειρήσεις περνούν πιο εύκολα το όφελος στους καταναλωτές. Σε ολιγοπωλιακές αγορές, μεγαλύτερο μέρος μένει στους προμηθευτές/λιανεμπόρους.
