Η μη κατάληξη μέχρι τώρα σε εμπορική συμφωνία των ΗΠΑ με την Ινδία και η αύξηση των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου από 1% πριν από την εισβολή στην Ουκρανία σε 42% από το Νέο Δελχί επιδεινώνει τις σχέσεις ΗΠΑ – Ινδίας. Οι ΗΠΑ ενοχλήθηκαν για τη μη επίτευξη συμφωνίας με την Ινδία, παρά την υποστήριξη των ΗΠΑ στον ινδικό Δρόμο του Μεταξιού (IMEC), που ανακοινώθηκε στο G20 του 2023 και φιλοδοξεί να συνδέσει Ινδία – Μέση Ανατολή – Ε.Ε. (με κατάληξη και στην Ελλάδα), αντισταθμίζοντας γεωοικονομικά τον κινεζικό Δρόμο του Μεταξιού (BRI).
Αν και η Ινδία είχε θεωρηθεί καίριος εταίρος στον Ινδο-Ειρηνικό, οι μεταβαλλόμενες συνθήκες κατέδειξαν ότι οι ΗΠΑ επανεκτίμησαν τη χρησιμότητά της. Η πίεση των ΗΠΑ προς την Ινδία για τον περιορισμό των ενεργειακών της συναλλαγών με τη Ρωσία και οι δημόσιες δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ στο CNBC κατέδειξαν τη νέα αυτή προσέγγιση. Οι ενέργειες αυτές αντικατόπτριζαν μια βαθύτερη αλλαγή στην αμερικανική αντίληψη για την αξία της Ινδίας στη γεωστρατηγική εξίσωση ΗΠΑ – Κίνας.
Η επιβολή αρχικά υψηλών δασμών από τις ΗΠΑ σε ινδικά προϊόντα 25% και 25% ως απειλή κυρώσεων λόγω εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου, υπογράμμισαν τη σχετική αδυναμία της Ινδίας στη διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ θεώρησαν την Ινδία λιγότερο κρίσιμη για την πολιτική περιορισμού της Κίνας, δεδομένου ότι οι εμπορικές της διαπραγματεύσεις με την Κίνα είχαν πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα για το αμερικανικό οικονομικό συμφέρον. Αυτό το γεγονός μείωσε το αντιληπτό «στρατηγικό κεφάλαιο» της Ινδίας στη διεθνή πολιτική οικονομία.
Επειτα από μήνες αμοιβαίων δασμών, ΗΠΑ και Κίνα κατέληξαν σε προκαταρκτική συμφωνία με την οποία οι ΗΠΑ διατήρησαν δασμούς 30% σε κινεζικές εισαγωγές, ενώ η Κίνα διατήρησε δασμούς 10% σε εισαγωγές από ΗΠΑ. Φαίνεται μια άτυπη συμφωνία ότι η Κίνα θα αποφύγει προκλήσεις στην Ταϊβάν, εφόσον οι ΗΠΑ μειώσουν την ενίσχυση της Ινδίας.
Η Κίνα προσπαθεί να αποτρέψει την ενίσχυση της Ινδίας από τις ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό, ώστε να μην μπορεί να γίνει μοχλός πίεσης των ΗΠΑ εναντίον της. Στο πλαίσιο της αποτροπής, η Κίνα πιέζει την Ινδία στα σύνορά της με συχνές στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ως στενός σύμμαχος του Πακιστάν, το ενισχύει στρατιωτικά, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την κατάρριψη ινδικών αεροσκαφών με κινεζικό εξοπλισμό. Αυτό τονίζει τον στρατηγικό κίνδυνο για την Ινδία, η οποία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα δύο αντιπάλους χωρίς την εγγυημένη υποστήριξη των ΗΠΑ. Παράλληλα, η Ινδία απασχολεί τους πόρους της στα χερσαία σύνορα και όχι στην ανάπτυξή της στη θάλασσα όπου θα μπορούσε να έχει σημαντικό πλεονέκτημα με τον στόλο της, για να αναπτύξει το διεθνές της εμπόριο, κάτι το οποίο εξασθενίζει τον ρόλο της τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον.
Η πρόσφατη εμπορική πολιτική των ΗΠΑ, σε συνδυασμό με την πίεση για περιορισμό των ενεργειακών δεσμών Ινδίας – Ρωσίας, έχει οδηγήσει την Ινδία σε μια πιο ρεαλιστική και αμυντική στάση απέναντι στην Κίνα. Η Ινδία, συνειδητοποιώντας την αλλαγή στην αμερικανική προσέγγιση, αναγκάστηκε να κινηθεί προς μια τακτική εξομάλυνσης με την Κίνα και ετοιμάζεται να συναντηθεί με τον Κινέζο ηγέτη στις αρχές Σεπτεμβρίου. Η εντατικοποίηση των διπλωματικών επαφών με την Κίνα καταδεικνύει την ανάγκη της να περιορίσει τις εντάσεις στα βόρεια σύνορά της. Η παραδοσιακή στρατηγική της Ινδίας ως «ειδικού εταίρου» των ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό επαναπροσδιορίζεται πλέον, καθώς η Ινδία επιδιώκει έναν ρόλο ισορροπίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Εχοντας υπολογίσει εσφαλμένα την ανθεκτικότητα της στήριξης των ΗΠΑ, η Ινδία υιοθέτησε στρατηγικές διαχείρισης ζημιών μέσω της εντατικοποίησης της διπλωματίας με την Κίνα. Η στροφή αυτή αποτυπώνει την ανάγκη της να περιορίσει τις εντάσεις στα χερσαία σύνορά της, ενώ παράλληλα να διαχειριστεί τη σταδιακή υποχώρηση της αμερικανικής στήριξης.
Η Ινδία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής. Από τη μία πλευρά, η Ουάσιγκτον αναπτύσσει στενότερους δεσμούς με το Πακιστάν, γεγονός που μειώνει τον στρατηγικό ρόλο του Νέου Δελχί. Από την άλλη, η Κίνα αξιοποιεί τη συγκυρία για να περιορίσει την Ινδία στη Νότια Ασία, αποτρέποντάς την να αναδειχθεί σε αποτελεσματικό εταίρο των ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό. Η σημερινή προτεραιότητα της Ινδίας είναι η προσαρμογή σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον ταχύτατων γεωπολιτικών ανακατατάξεων, επιδιώκοντας ισορροπία αντί για αποκλειστική ευθυγράμμιση. Η σημερινή συγκυρία αποκαλύπτει την εύθραυστη φύση της τριγωνικής σχέσης ΗΠΑ – Ινδίας – Κίνας. Η Ινδία προσπαθεί να αποφύγει διμέτωπη αντιπαράθεση με την Κίνα και το Πακιστάν μόνη της. Αναπόφευκτα θα χρειαστεί να καταλήξει σε συμβιβασμό με τις ΗΠΑ, όμως η διαπραγματευτική της θέση είναι αδύναμη και η διαδικασία θα απαιτήσει χρόνο. Το μέλλον των σχέσεων Ινδίας – Κίνας πιθανότατα θα παραμείνει ανταγωνιστικό, αλλά με στοιχεία τακτικής συνεργασίας, καθώς αμφότερες οι πλευρές επιδιώκουν να αποφύγουν μια πλήρη στρατιωτική σύγκρουση.
*Ο κ. Γιώργος Ατσαλάκης είναι οικονομολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων.
