Το θέμα του παράκτιου μετώπου έχει επανέλθει στη δημόσια συζήτηση. Οι όψιμες διαμαρτυρίες των παραθαλάσσιων δήμων και οι ειδήσεις σημαντικών deals στον παραλιακό άξονα μου έδωσαν την αφορμή για να συμβάλω και εγώ προσπαθώντας να συνθέσω τα 50 χρόνια ιστορίας της εξέλιξης της παραλιακής ζώνης από τον Πειραιά έως το Σούνιο.
Από το 1955 έως τη δεκαετία της κρίσης ο ελέφαντας στο δωμάτιο της παραλίας ήταν ο ΕΟΤ.
Τη δεκαετία του ’60 έγιναν οι πρώτες επενδύσεις του ΕΟΤ σε υποδομές. Το Ξενία Λαγονησίου και οι οργανωμένες ακτές της Βουλιαγμένης, της Βάρκιζας, της Βούλας και του Αλίμου απετέλεσαν θερινό προορισμό των Αθηναίων, ενώ το τουριστικό περίπτερο του Σουνίου, το πρώτο οργανωμένο του είδους του, επέκτεινε τον χώρο παροχής υπηρεσιών προς τους επισκέπτες.
Παράλληλα, η Εθνική Τράπεζα ανέπτυξε τα ιστορικά resorts του Αστέρα Βουλιαγμένης και του Αστέρα Γλυφάδας σε εκτάσεις που τις παρεχώρησε στον ΕΟΤ, ενώ η Μαρίνα Βουλιαγμένης άνοιξε τον ορίζοντα στον θαλάσσιο τουρισμό.
Η δικτατορία με ένα άρθρο και έναν νόμο συνταγματικής ισχύος (ΚΗ΄ Ψήφισμα) ενέταξε στην ιδιοκτησία του ΕΟΤ ένα μεγάλο κομμάτι της παραλιακής ζώνης κατάντι της λεωφόρου Ποσειδώνος, από το Φάληρο μέχρι το Σούνιο.
Η αυταρχική αυτή πράξη αποδείχθηκε σωτήρια για το παραλιακό μέτωπο, αφού το κράτησε μακριά από την οικιστική επέκταση της αντιπαροχής. Οι προσαρτηθείσες εκτάσεις έμειναν αναξιοποίητες μέχρι τη Μεταπολίτευση. Μετά το ’74 ο ΕΟΤ ενεργοποιήθηκε με την κατασκευή των μαρινών Ζέας, Φλοίσβου και Αλίμου, για την εξυπηρέτηση ανερχόμενου επιδοτούμενου από τα ΜΟΠ θαλάσσιου τουρισμού.
Δυστυχώς, οι ενέργειες αυτές ήταν αποσπασματικές, απουσία ενός σοβαρού συνεκτικού χωροταξικού σχεδιασμού για το παράκτιο μέτωπο της Αττικής.
Από την άλλη, η διαχείριση των τουριστικών εγκαταστάσεων από τον ΕΟΤ οδήγησε στην υποβάθμιση και στη ζημιογόνο απαξίωσή της. Θύμα της συνηθισμένης αναποτελεσματικότητας του κράτους-επιχειρηματία, σε συνδυασμό με την πελατειακή αντιμετώπιση πολλών ομάδων μικροσυμφερόντων γύρω από την αυτοδιοίκηση και τις συντεχνίες που δραστηριοποιούνταν στον θαλάσσιο τουρισμό και στη διασκέδαση.
Από το 1955 έως τη δεκαετία της κρίσης ο ελέφαντας στο δωμάτιο της παραλίας ήταν ο ΕΟΤ.
Αυθαίρετες κατασκευές και επεκτάσεις και νονοί της νύχτας συνέθεσαν την κατάσταση στη Μέκκα της νυχτερινής Αθήνας. Η εξασφαλισμένη πελατεία πολιτικών και οικονομικών παραγόντων που συνέρρεαν για να ακούσουν τα μεγάλα ονόματα της εποχής εξασφάλιζε δίχτυ προστασίας στους νυχτερινούς επιχειρηματίες και απέτρεπε κάθε σκέψη εξυγίανσης της παραλιακής ζώνης. Η ανάδειξη των Ολυμπιακών Αγώνων αφύπνισε την κοιμώμενη και σχολάζουσα «παραλία». Η ίδρυση της Εταιρείας Τουριστικών Ακινήτων (ΕΤΑ) διαχώρισε τον επιχειρηματικό κλάδο του ΕΟΤ και έδωσε τη δυνατότητα για την ανάπτυξη ενός τουριστικού real estate και την αξιοποίηση της σχολάζουσας, καταπατημένης περιουσίας του ΕΟΤ. Η εικόνα της παραλιακής ζώνης με τις παρακμιακές εγκαταστάσεις δεν περιποιούσε τιμή σε μια διοργανώτρια των Αγώνων χώρα.
Παράλληλα, η μεταφορά του αεροδρομίου στα Σπάτα δημιούργησε ένα σημαντικό δημόσιο χώρο 6.000 στρεμμάτων, η αξιοποίηση του οποίου απαιτούσε μια συνεκτική πολεοδομική αντίληψη που θα συνδύαζε την ανάπτυξη με τη βιωσιμότητα, που τόσο είχε ανάγκη η ελλειμματική σε χώρους πρασίνου και αναψυχής Αθήνα. Μια Αθήνα ουραγός στο σύνολο των δεικτών που συνθέτουν το άτυπο πρωτάθλημα των πόλεων.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ανοίγουν διάπλατα ένα παράθυρο ευκαιρίας για την ανασύνταξη και τον σχεδιασμό των πόλεων-οργανωτών και εν προκειμένω της Αθήνας.
Ζωντανό παράδειγμα η Βαρκελώνη με την αλλαγή μορφής της και τη στροφή της στο θαλάσσιο μέτωπο. Μια πόλη σκοτεινή, κλειστή στη θάλασσα, εγκλωβισμένη στις εγκαταστάσεις του παλιού λιμανιού, σενάριο και σκηνικό της μαύρης λογοτεχνίας του Καταλανού Μονταλμπάν. Η πόλη μετέτρεψε τη θάλασσά της σε πρόσθετο τουριστικό προορισμό, αλλά ταυτόχρονα ελκυστικό για την ποιότητα ζωής των κατοίκων της.
Την περίοδο αυτή διαμορφώθηκε ένα «σχέδιο» (όπως ο Σημίτης το ανέφερε με τη χαρακτηριστική προφορά του), ενώ ανελήφθησαν πρωτοβουλίες για την αξιοποίηση των τουριστικών εγκαταστάσεων της παραλιακής ζώνης.
Αρχή πάντων το νομικό πλαίσιο όπου με Προεδρικό Διάταγμα καθορίστηκαν το 1988 και το 2003 οι όροι δόμησης και οι χρήσεις γης της παράλιας ζώνης από τον Φαληρικό Ορμο μέχρι το Σούνιο. Η ΕΤΑ με την πολιτική στήριξη της κυβέρνησης έσπασε το ταμπού του πελατειακού κρατισμού και εισήγαγε για πρώτη φορά την έννοια της σύμπραξης δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (PPP) που τόσο λοιδορήθηκε και που σήμερα, μετά το δίδαγμα της κρίσης, αποτελεί με το νέο όνομα ΣΔΙΤ τον πλέον δόκιμο τρόπο για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε ένας επενδυτικός οργασμός που προσείλκυσε κεφάλαια άνω των 300 εκατ. ευρώ στις τουριστικές υποδομές.
Η συνέχεια στο β΄ μέρος την επόμενη Κυριακή.
*O κ. Τάσος Χωμενίδης είναι δρ πολιτικός μηχανικός (ο πρώτος διευθύνων σύμβουλος της ΕΤΑ, 1999-2004).
