Σε μια εποχή επιταχυνόμενης ψηφιακής μετάβασης και ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας, οι πληρωμές δεν είναι πλέον μια τεχνική λεπτομέρεια. Αντιθέτως, αποτελούν κρίσιμη εθνική υποδομή, με άμεση επίδραση στην ανταγωνιστικότητα, στην κυριαρχία και στη λειτουργική ανεξαρτησία κάθε κράτους-μέλους. Η μεγάλη εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης από μη ευρωπαϊκά σχήματα πληρωμών περιορίζει την αυτονομία της, θέτει ζητήματα ασφάλειας δεδομένων και υπονομεύει την επιχειρησιακή ανθεκτικότητα των οικονομιών της. Στην Ελλάδα, η εξάρτηση αυτή στον τομέα των πληρωμών λιανικής είναι σχεδόν καθολική. Οπως δήλωσε χαρακτηριστικά η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, δεν μπορεί να υπάρξει ευρωπαϊκή κυριαρχία χωρίς κυρίαρχες ευρωπαϊκές πληρωμές.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο νέος Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τις Αμεσες Πληρωμές (Instant Payments Regulation), που τίθεται πλήρως σε ισχύ τον Οκτώβριο του 2025, σηματοδοτεί μια ουσιαστική στροφή: οι άμεσες πληρωμές δεν είναι πλέον τεχνικό έργο, αλλά κρίσιμη εθνική και ευρωπαϊκή υποδομή, που συνδέεται άρρηκτα με την ανταγωνιστικότητα, την κυριαρχία και τη συνοχή της Ενωσης.
Η υπηρεσία TARGET Instant Payment Settlement (TIPS) του Ευρωσυστήματος τέθηκε σε λειτουργία τον Νοέμβριο του 2018, παρέχοντας στις τράπεζες τη δυνατότητα διακανονισμού άμεσων πληρωμών σε χρήμα κεντρικής τράπεζας, σε πραγματικό χρόνο, 24 ώρες το 24ωρο, 365 ημέρες τον χρόνο. Τον Δεκέμβριο του 2021 δόθηκε για πρώτη φορά η δυνατότητα ένταξης στο TIPS και σε επικουρικά συστήματα. Η Ελλάδα ανταποκρίθηκε γρήγορα και συντονισμένα. Στις 14 Δεκεμβρίου, η ΔΙΑΣ –ως ελληνικό επικουρικό σύστημα– συμμετείχε στο πρώτο κύμα μετάπτωσης των ευρωπαϊκών Ancillary Systems στο TIPS. Με τη δημιουργία ενός τεχνικού λογαριασμού ASTA (Ancillary System Technical Account) εντός της ΤτΕ, η ΔΙΑΣ και οι τράπεζες-μέλη της απέκτησαν πρόσβαση σε μια ενιαία, πλήρως διαλειτουργική υποδομή άμεσου διακανονισμού σε χρήμα κεντρικής τράπεζας, θέτοντας τις βάσεις για τη θεαματική πρόοδο που θα ακολουθούσε.
Η συμβολή της Τράπεζας της Ελλάδος υπήρξε όχι μόνον κρίσιμη, αλλά καθοριστική – σε τρία διακριτά, αλληλοσυμπληρούμενα επίπεδα:
• Ως τεχνολογικός πυλώνας, μέσω της φιλοξενίας και λειτουργικής διαχείρισης του λογαριασμού ASTA της ΔΙΑΣ, διασφαλίζοντας τη συνεχή, αδιάλειπτη διασύνδεση της χώρας μας με την ευρωπαϊκή υποδομή TIPS.
• Ως θεσμικός εγγυητής, μέσα από τον καταστατικό ρόλο της ως ρυθμιστικής αρχής για τις υποδομές πληρωμών, θωρακίζοντας τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την επίβλεψη του ελληνικού οικοσυστήματος πληρωμών.
• Ως ευρωπαϊκός συμμέτοχος στην πρόοδο, υποστηρίζοντας διαχρονικά τις κοινές λύσεις του Ευρωσυστήματος και καθιστώντας την Ελλάδα ισότιμο εταίρο σε ένα μέλλον ψηφιακής κυριαρχίας.
Αυτό το τεχνολογικό και θεσμικό βήμα μετατράπηκε ταχύτατα σε λειτουργική πρόοδο. Το πρώτο τρίμηνο του 2025, το ποσοστό άμεσων πληρωμών στην Ελλάδα έφτασε το 24,2%, υπερβαίνοντας τον μέσο όρο της Ευρωζώνης (20,9%) και εξαπλασιάζοντας το ποσοστό του πρώτου τριμήνου του 2022 (4,4%). Επτά στις δέκα από αυτές τις πληρωμές πραγματοποιούνται μέσω του IRIS – του προϊόντος άμεσων πληρωμών που υλοποιήθηκε και διαχειρίζεται η ΔΙΑΣ σε συνεργασία με τις ελληνικές τράπεζες, οι οποίες το προσφέρουν μέσα από τα ψηφιακά τους κανάλια. Η Ελλάδα βρίσκεται πλέον ανάμεσα στις χώρες με τη μεγαλύτερη υιοθέτηση άμεσων πληρωμών στην Ε.Ε.
Πίσω από αυτήν τη δυναμική δεν βρίσκεται μόνο η τεχνολογία, αλλά και η αρχιτεκτονική επιλογή να λειτουργήσει ο ASTA, εντός της ΤτΕ, ως ενιαία υποδομή για όλα τα ευρωπαϊκά μέλη της ΔΙΑΣ, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Το μοντέλο αυτό:
• Επέτρεψε τη δραματική μείωση του χρόνου ολοκλήρωσης συναλλαγών (σε
Η σημασία του συστήματος TIPS και της συνεργασίας Τράπεζας της Ελλάδος – ΔΙΑΣ – τραπεζών για την επιτυχία των άμεσων πληρωμών σε Ελλάδα και Κύπρο.
• Μείωσε σημαντικά το λειτουργικό κόστος για τα μέλη της ΔΙΑΣ σε σχέση με εναλλακτικές επιλογές όπως οι απευθείας λογαριασμοί (Dedicated Cash Accounts) στο TIPS της ΕΚΤ.
• Ανέδειξε τον ρόλο της ΔΙΑΣ στη διαχείριση ρευστότητας και διαθεσιμότητας, με πλήρη συμμόρφωση προς τις προδιαγραφές της ΕΚΤ, που επιτρέπουν έναν και μόνον ASTA ανά επικουρικό σύστημα, ανεξαρτήτως γεωγραφίας των μελών του, με την προϋπόθεση να είναι εντός Ενιαίου Χώρου Πληρωμών σε Ευρώ (SEPA).
Η λειτουργική ανθεκτικότητα του τοπικού συστήματος επιβεβαιώθηκε στις 27 Φεβρουαρίου του 2025, όταν η διακοπή λειτουργίας του κεντρικού συστήματος TARGET δεν επηρέασε καθόλου τις άμεσες πληρωμές σε Ελλάδα και Κύπρο, του IRIS συμπεριλαμβανομένου, χάρη στην αυτόνομη λειτουργία του ASTA της ΔΙΑΣ στην ΤτΕ.
Το ίδιο μοντέλο εφαρμόζεται πλέον και στην Κύπρο. Δεκατρείς πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών –περιλαμβανομένης της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου– διασυνδέονται μέσω ΔΙΑΣ στο TIPS, επωφελούμενοι από την ίδια υποδομή, χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς, σε πλήρη ευθυγράμμιση με το πνεύμα του SEPA.
Και έπεται συνέχεια, από την 1η Νοεμβρίου 2025, κάθε νομικό πρόσωπο και επιχείρηση στην Ελλάδα –είτε φυσικό είτε ηλεκτρονικό κατάστημα– θα υποχρεούται να αποδέχεται άμεσες πληρωμές, τύπου IRIS. Είναι η δεύτερη νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, μετά την αντίστοιχη υποχρέωση για τους ελεύθερους επαγγελματίες το 2024, που σηματοδοτεί την αναγνώριση των άμεσων πληρωμών ως εθνική προτεραιότητα. Η νέα ρύθμιση ενισχύει την αρχή της τεχνολογικής και κανονιστικής ουδετερότητας του νομοθέτη, απέναντι σε όλα τα νόμιμα μέσα πληρωμής. Παράλληλα, ενισχύει την ανταγωνιστικότητα στο πεδίο των πληρωμών, προς όφελος των πολιτών και των επιχειρήσεων, που αποκτούν περισσότερες επιλογές. Το IRIS, με σχεδόν 4 εκατ. χρήστες και τριψήφια ποσοστά ανάπτυξης για 5η συνεχή χρονιά, μετατρέπεται σε κομβικό εργαλείο πληρωμών και η χώρα εισέρχεται σε φάση καθολικής υιοθέτησης.
Παράλληλα, η συμμετοχή της ΔΙΑΣ στο διασυνοριακό έργο EuroPA –το οποίο θα διασυνδέσει 15 ευρωπαϊκές χώρες με τα τοπικά τους συστήματα άμεσων πληρωμών (τύπου IRIS) και πάνω από 380 εκατομμύρια πολίτες– επιβεβαιώνει ότι η κατεύθυνση είναι μία: από την εθνική καινοτομία, στην ευρωπαϊκή κυριαρχία στις πληρωμές.
Ομως η επιτυχία αυτής της προσπάθειας απαιτεί συνέχεια, εμπιστοσύνη και θεσμική συνέργεια. Η διατήρηση ενιαίων υποδομών, χωρίς κατακερματισμούς, εντός TIPS, αποτελεί εγγύηση για την ισότιμη μεταχείριση των τραπεζών σε κάθε κράτος-μέλος.
Οι άμεσες πληρωμές είναι πλέον κρίσιμη υποδομή. Και όταν η υποδομή είναι κοινή, ασφαλής και διαφανής, τότε ενισχύεται η ευρωπαϊκή κυριαρχία. Η πρόοδος που σημειώθηκε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα δεν είναι τυχαία. Είναι το αποτέλεσμα μιας αποτελεσματικής συμμαχίας –της Τράπεζας της Ελλάδος, των ελληνικών και κυπριακών τραπεζών, της πολιτείας και της ΔΙΑΣ– με κοινό όραμα: να φέρουν την τεχνολογία των πληρωμών στην υπηρεσία του πολίτη και της οικονομίας, σε Ελλάδα, Κύπρο και σε όλη την Ευρώπη.
*Ο κ. Γιάννης Στουρνάρας είναι διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και η κ. Σταυρούλα Καμπουρίδου διευθύνουσα σύμβουλος της ΔΙΑΣ Α.Ε.
