Είναι η Κοινωνική Κατοικία ένα νέο πείραμα για την Ελλάδα; Ή μήπως πρόκειται για μια γνώριμη και ιστορικά δοκιμασμένη πρακτική;
Σίγουρα στην Ευρώπη δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες διαθέτουν ανεπτυγμένα συστήματα κοινωνικής κατοικίας εδώ και δεκαετίες. Η Αυστρία και η Δανία είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Οι δύο αυτές χώρες, από διαφορετικές αφετηρίες, έχουν ήδη δημιουργήσει ένα αξιόλογο απόθεμα κοινωνικών κατοικιών που αντιστοιχεί στο 20% με 25% του συνολικού στεγαστικού τους αποθέματος.
Ομως και στη χώρα μας η μέριμνα για κοινωνική κατοικία δεν είναι κάτι καινούργιο. Εκδηλώθηκε δεκαετίες πριν, κάτω από διαφορετικές συνθήκες και με διαφορετικούς όρους. Η αντιπαροχή και η υπό όρους παραχώρηση κατοικίας από τον Οργανισμό Εργατικών Κατοικιών (ΟΕΚ) λειτούργησαν ως εργαλεία για την αντιμετώπιση υπαρκτών στεγαστικών αναγκών.
Πέτυχαν; Τα προβλήματα και οι δυσλειτουργίες που αναπτύχθηκαν δεν ήταν λίγα. Ομως για τα δεδομένα και τις ανάγκες της εποχής, και παρά τις όποιες ενστάσεις για τον τρόπο εφαρμογής τους, θα έλεγα πως ναι.
Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, όταν οι στεγαστικές ανάγκες στα μεγάλα αστικά κέντρα έφτασαν στο αποκορύφωμά τους, η αντιπαροχή, που είχε ήδη θεσπισθεί από το 1929, έδωσε τη δυνατότητα σε μικρομεσαίους οικοπεδούχους να αξιοποιήσουν την περιουσία τους, να αποκτήσουν ιδιόκτητα διαμερίσματα, να εξασφαλίσουν μια νέα πηγή εισοδήματος και να δημιουργήσουν παράλληλα πρόσθετο στεγαστικό απόθεμα στην αγορά.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι κύριος πυλώνας της οικονομικής ανάπτυξης στη λεγόμενη «εποχή της αντιπαροχής» ήταν ο κατασκευαστικός τομέας.
Από την άλλη μεριά, η ίδρυση του ΟΕΚ το 1954 ήταν μια προσπάθεια του ελληνικού κράτους να αντιμετωπίσει έντονα στεγαστικά προβλήματα. Μετά 48 χρόνια λειτουργίας, τα προγράμματα του ΟΕΚ έδωσαν τη δυνατότητα σε περίπου 700.000 νοικοκυριά να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι.
Ο ΟΕΚ καταργήθηκε το 2012, κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Με την κατάργηση του ΟΕΚ οι πολιτικές στέγασης ασκήθηκαν αποσπασματικά. Δεν υπήρχε ένα ενιαίο σχέδιο που να δίνει λύσεις στην κοινωνική ανάγκη για αξιοπρεπή και προσιτή κατοικία.
Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες διαθέτουν ανεπτυγμένα συστήματα κοινωνικής κατοικίας εδώ και δεκαετίες.
Σήμερα η ανάγκη αυτή έχει γίνει πιο έντονη. Εξωγενείς κυρίως παράγοντες έχουν αυξήσει σημαντικά, και στη χώρα μας, τη ζήτηση των ακινήτων και επακόλουθα και τις τιμές. Την ανάγκη αυτή ερχόμαστε να καλύψουμε στο υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας. Σήμερα, κάτω από την «ομπρέλα» του ΥΚΟΙΣΟ, 43 συνολικά προγράμματα στέγασης ενδυναμώνουν τους πολίτες, δημιουργούν ευκαιρίες και επιλύουν προβλήματα, ώστε να καλύψουμε ή τουλάχιστον να αμβλύνουμε τις στεγαστικές τους ανάγκες. Μέσα σε δύο χρόνια οι πολιτικές στέγασης προβάλλουν ως προτεραιότητα και για πρώτη φορά γίνεται σαφής σύνδεση της στεγαστικής πολιτικής με την αντιμετώπιση του δημογραφικού.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται πολιτικές που στοχεύουν στη δημιουργία ισχυρού αποθέματος κοινωνικών κατοικιών που θα παραχωρούνται με κοινωνικά κριτήρια έναντι μισθώματος αισθητά χαμηλότερου από αυτό που διαμορφώνεται στην αγορά.
Προς αυτήν την κατεύθυνση ενεργοποιούμε δύο βασικά εργαλεία.
Το πρώτο είναι η Κοινωνική Αντιπαροχή. Ισως μας θυμίζει την αντιπαροχή προηγούμενων δεκαετιών, υπάρχει όμως μια σημαντική διαφορά: Ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου που δίνεται για αντιπαροχή είναι το ίδιο το κράτος. Σε οικόπεδο του Δημοσίου, ιδιώτες ανάδοχοι αναλαμβάνουν με δικές τους δαπάνες την ανέγερση κτιρίου με αντάλλαγμα την εκμετάλλευσή του για ορισμένο χρονικό διάστημα και με την υποχρέωση μέρη του κτιρίου να χαρακτηρίζονται «κοινωνικές κατοικίες» και να παραχωρούνται έναντι προκαθορισμένου κοινωνικού μισθώματος σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.
Το δεύτερο εργαλείο είναι η απορρόφηση πόρων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, ύψους 120 εκατ. ευρώ, που αξιοποιούμε για να ενισχύσουμε το στεγαστικό απόθεμα σε κοινωνικές κατοικίες που θα ανήκουν αμιγώς στο Δημόσιο. Αναφέρομαι στην ανέγερση 200 νέων κατοικιών και στην ανακαίνιση άλλων 800, που θα παραχωρούνται υπό προϋποθέσεις σε οικογένειες έναντι χαμηλού μισθώματος.
Και στις δύο περιπτώσεις ο στόχος μας είναι τριπλός: α) η οριζόντια αύξηση του στεγαστικού αποθέματος, β) η αύξηση των διαθέσιμων κοινωνικών κατοικιών και γ) η αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας.
Εντέλει, η Κοινωνική Κατοικία είναι ένα «παλιό πείραμα» που αναμορφώνουμε και επανασυνθέτουμε ώστε να απαντά στις ανάγκες και στις προκλήσεις τού σήμερα.
*Η κ. Δόμνα Μιχαηλίδου είναι υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας.
