Οι αγορές αρχικά ενθουσιάστηκαν με τη νίκη του Nτ. Τραμπ. Η υπεραπόδοση της οικονομίας σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, ιδιαίτερα μετά την πανδημία, ονομάστηκε «αμερικανικός εξαιρετισμός» και η προσδοκία ήταν ότι θα παραμείνει κεντρικό αφήγημα της παγκόσμιας οικονομίας. Οι βασικές αρχές των εξαγγελιών οικονομικής πολιτικής από το στρατόπεδο Τραμπ περιελάμβαναν μια σειρά αλλαγών σε σχέση με την προηγούμενη διακυβέρνηση.
Αρχικά, η απορρύθμιση στην αγορά ενέργειας θα είχε στόχο την αύξηση της παραγωγής με επακόλουθη μείωση των τιμών. Η συνέχιση των φοροαπαλλαγών της πρώτης θητείας Τραμπ θα διατηρούσε την κατανάλωση, που είναι καταλύτης για την αύξηση του ΑΕΠ. Παράλληλα, ένα πρόγραμμα λιτότητας στον δημόσιο τομέα μαζί με κάποια έσοδα από ένα οριζόντιο επίπεδο δασμών 10% θα μπορούσαν να μειώσουν το έλλειμμα του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, που κινείται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Το μικρότερο έλλειμμα θα ήταν δυνατό να αποφέρει μεσομακροπρόθεσμα χαμηλότερα επιτόκια. Βραχυπρόθεσμα, η πορεία πτώσης του πληθωρισμού θα λάμβανε ώθηση από τις μειωμένες τιμές ενέργειας, δίνοντας την ευκαιρία στην κεντρική τράπεζα να μειώσει το βασικό επιτόκιο.
Ο απώτερος σκοπός θα ήταν να ενισχυθεί η χρηματοδότηση προς τις επιχειρήσεις και να τονωθεί η δραστηριότητα στον κατασκευαστικό κλάδο που υποφέρει από τα υψηλά επιτόκια – δημιουργώντας τελικά άνθηση για τον ιδιωτικό τομέα. Ενδεικτικά τονιζόταν ότι από την αρχή του 2023, περισσότερες από μία στις πέντε νέες θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ αφορούσαν τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Το ποσοστό αυτό είναι υπερδιπλάσιο σε σύγκριση με τη δεκαετία πριν από την πανδημία. Σε αυτήν τη λογική κινούνταν και τα περίφημα «Ρουμπενόμικς», όταν ο υπουργός Οικονομικών του Κλίντον, Ρόμπερτ Ρούμπιν, εφάρμοσε πολιτικές ισορροπημένου προϋπολογισμού με το βλέμμα στα επιτόκια.
Φυσικά, οι αγορές αναγνώριζαν τις επιβλαβείς για την οικονομία εξαγγελίες υψηλών δασμών και απελάσεων μεταναστών. Θεωρούσαν όμως ότι τα θετικά για την ανάπτυξη θα έρθουν γρηγορότερα, θα υπερκεράσουν την επίδραση των αρνητικών, ενώ αυτές θα μετριαστούν από τους «ενηλίκους στο δωμάτιο», όπως ο υπουργός Οικονομικών και βετεράνος των αγορών, Σκοτ Μπέσεντ. Πού έπεσαν έξω σε αυτή την αξιολόγηση; Η απάντηση είναι ότι υποτίμησαν το πόσο ιδεολογική είναι αυτή η ηγεσία στην οικονομική πολιτική και όχι μόνον.
Αρχικά, επιβλήθηκαν δυσθεώρητοι δασμοί, στα επίπεδα του 1930, δίχως επιστημονική τεκμηρίωση. Τα εμπορικά ελλείμματα δαιμονοποιήθηκαν ως καταλήστευση της χώρας, επιχείρημα που επίσης δεν στηρίζεται στη σύγχρονη οικονομική θεωρία. Το πρόγραμμα λιτότητας στον δημόσιο τομέα είχε χαρακτηριστικά γενικευμένης αποψίλωσης υπηρεσιών που μπορούν να επηρεάσουν την εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Η εικόνα του Ελον Μασκ με το αλυσοπρίονο είναι χαρακτηριστική.
Οι αγορές αξιολόγησαν λάθος την κυβέρνηση Τραμπ γιατί υποτίμησαν το πόσο ιδεολογική είναι αυτή η ηγεσία στην οικονομική πολιτική και όχι μόνον.
Η σκληρή στάση στη μετανάστευση, απόρροια και αυτή ριζωμένων ιδεολογιών, έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την πολιτική επαναπατρισμού της βιομηχανίας. Για μια οικονομία που βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης με ποσοστό ανεργίας κοντά στο 4%, το προφανές ερώτημα είναι ποιος θα χτίσει τα εργοστάσια και θα εργασθεί σε αυτά; Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η ιδεολογία αυτή δεν έχει μόνον ως στόχο να περιορίσει την εισροή εργατών χαμηλής ειδίκευσης αλλά και διεθνείς φοιτητές, που αποτελούν μια κρίσιμη μάζα ανάμεσα στο ανθρώπινο κεφάλαιο που καινοτομεί. Τέλος, οι επιθέσεις σε θεσμούς και ο μη σεβασμός της ανεξαρτησίας τους, όπως με την κεντρική τράπεζα και τα πανεπιστήμια, διαβρώνουν το κράτος δικαίου, που είναι θεμέλιος λίθος της οικονομικής δραστηριότητας.
Τι μέλλει γενέσθαι συνεπώς; Ακαδημαϊκή έρευνα τονίζει ότι το οικονομικό κόστος του λαϊκισμού και των πολιτικών που επιφέρει είναι υψηλό. Σε ορίζοντα δεκαπέντε χρόνων, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε κράτη με λαϊκιστικές ηγεσίες είναι 10% χαμηλότερο σε σύγκριση με ένα εύλογο μη λαϊκιστικό αντιπαράδειγμα. Η μείωση της μακροοικονομικής σταθερότητας και η διάβρωση των θεσμών προκαλούν μια κάμψη στην αναπτυξιακή τάση των χωρών.
Καθότι αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει εμφανές σε πραγματικό χρόνο, έχουμε κάποια πρώτα σημάδια από την αγορά ομολόγων. Ως γνωστόν, οι αγορές προεξοφλούν τις εξελίξεις. Η αμερικανική αγορά κρατικών ομολόγων αποτελεί τη μεγαλύτερη, πιο ρευστή και ασφαλή αγορά χρεογράφων στον κόσμο. Οι επενδυτές για δεκαετίες ήταν διατεθειμένοι να δεχθούν χαμηλότερη απόδοση από ένα ομόλογο άλλης χώρας και ακριβώς ίδιων χαρακτηριστικών λόγω της ασφάλειας και εγγύησης των ΗΠΑ. Αυτό συνεισέφερε σε φθηνότερο δανεισμό ceteris paribus. Η 2α Απριλίου, όταν ο πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε διμερείς δασμούς προς τον υπόλοιπο κόσμο, φαίνεται να αποτελεί το σημείο καμπής του αμερικανικού εξαιρετισμού. Πολύ πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι το χαρακτηριστικό αυτό του σχετικά φθηνότερου δανεισμού έχει πλέον ελαχιστοποιηθεί, ή και μηδενιστεί. Παράλληλα, οι επενδυτές αμφισβητούν τον ρόλο του δολαρίου ως συντριπτικά μεγαλύτερου αποθεματικού νομίσματος στον κόσμο.
Εδώ ακριβώς συνίσταται και μια ιστορική ευκαιρία εμβάθυνσης για την Ευρωζώνη. Μια ενοποιημένη αγορά ευρωπαϊκών ομολόγων, που θα αποτελέσει συμπληρωματικό αποθεματικό για επενδυτές που θα επιλέξουν να διαφοροποιηθούν από την παντοδυναμία του δολαρίου, μπορεί να εξυπηρετήσει τους στόχους στρατηγικής αυτονομίας της Ενωσης.
*Ο κ. Σταύρος Μαλκίδης είναι οικονομολόγος και Hayek fellow στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
