Ο Στίβεν Μίραν, πρόεδρος του συμβουλίου οικονομικών συμβούλων του Αμερικανού προέδρου, υποστηρίζει στο σχέδιο Μαρ-α-Λάγκο ότι ο παγκόσμιος ρόλος ενός υπερτιμημένου δολαρίου –καθώς οι κεντρικές τράπεζες συγκεντρώνουν αποθεματικά δολάρια, ενώ η ασφάλεια του δολαρίου προσελκύει επενδύσεις σε αμερικανικά περιουσιακά στοιχεία– «έχει επιβαρύνει αδικαιολόγητα τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους, καθιστώντας τα αμερικανικά αγαθά και την εργασία μη ανταγωνιστικά στην παγκόσμια σκηνή και αναγκάζοντας τη μείωση του εργατικού δυναμικού κατά περισσότερο από ένα τρίτο από την κορύφωσή του». Ταυτόχρονα μονιμοποιεί ένα μεγάλο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Στην πραγματικότητα ο Μίραν μιλάει για μια στιγμή «διλήμματος Triffin» και ένα «dollar glut», δηλαδή για μια υπερβολική συγκέντρωση/ζήτηση δολαρίων στην αλλοδαπή για αποθεματικό νόμισμα και για δολαριακά περιουσιακά στοιχεία. Ομως η κατακράτηση αποθεματικών δολαρίων στην αλλοδαπή μένει σταθερή από τα μέσα του 2014 στα 12 τρισ. δολάρια περίπου, αφού οι διεθνείς διαχειριστές επικεντρώνονται περισσότερο στην αγορά χρυσού. Οι δε αλλοδαπές εισροές κεφαλαίου στις ΗΠΑ για αγορά περιουσιακών στοιχείων κυμαίνονται μόλις στο 1% του ΑΕΠ και δεν προκαλούν το εμπορικό έλλειμμα, καθώς «καλύπτουν» μόνο το 20% του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, επομένως δεν φαίνεται να συμβάλλουν σε ανατιμημένο δολάριο την τελευταία δεκαετία.
Σε κάθε περίπτωση, η λογική της αμερικανικής διοίκησης είναι ότι οι δασμοί είναι το εργαλείο εξισορρόπησης των διεθνών ανισορροπιών. Μια επιβολή 10% δασμών κατά μέσον όρο, με μια ταυτόχρονη, ισόποση ανατίμηση του δολαρίου, θα οδηγούσε σε μηδενικό αποτέλεσμα στο εξωτερικό ισοζύγιο. Επομένως για να είναι αποδοτική μια πολιτική δασμών, χωρίς ταυτόχρονους «εκδικητικούς δασμούς» από την αλλοδαπή, θα πρέπει το δολάριο να υποτιμάται. Ομως, η επιβολή δασμού κανονικά έχει επίπτωση στον πληθωρισμό (1% την υπολογίζει το ΔΝΤ το 2025) και επομένως η Fed θα πρέπει να αντιδράσει υψώνοντας τα επιτόκια, τα οποία με τη σειρά τους κανονικά ωθούν το δολάριο υψηλότερα. Αλλωστε και η λύση στο «δίλημμα Triffin» είναι ο επαναπατρισμός των δολαρίων εκτός Αμερικής μέσω του ύψους των επιτοκίων.
Η απώλεια όμως εμπιστοσύνης που έδειξαν οι αγορές –λόγω της αναγγελίας των αμοιβαίων δασμών–, με οδηγό τη σοβαρή αναταραχή στην αγορά ομολόγων, οδήγησε το δολάριο χαμηλότερα. Καταλήγω ότι στην ουσία ένα μη ισχυρό, αδύναμο δολάριο, με μια ταυτόχρονη επιβολή δασμών είναι μια αντιφατική πολιτική (αυτό ήταν και το μήνυμα των αγορών άλλωστε). Εκτός κι αν ταυτοχρόνως πληγεί η αξιοπιστία του, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλες αυτές τις δασμολογικές παλινωδίες της αμερικανικής πολιτικής, μέχρι σήμερα τουλάχιστον. Μια βαριά απώλεια αξιοπιστίας θα οδηγούσε σε μια περαιτέρω αποδυνάμωση του δολαρίου και θα βοηθούσε πιθανώς σε μια μερική –μόνο– διόρθωση του ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου. Ομως σημαίνει επίσης ότι έτσι φθάνει στο τέλος της η «pax dollar era».
Το «εξοργιστικό προνόμιο» (exorbitant privilege) να έχει μια χώρα το δολάριο επιτρέπει στην (αμερικανική) κυβέρνηση να «επιδοτεί» στην ουσία τον ετήσιο δανεισμό της, καθώς οι διεθνείς επενδυτές προσβλέπουν σε περιουσιακά στοιχεία αποτιμημένα σε δολάρια, μεταξύ άλλων και τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα. Η αποδυνάμωση του δολαρίου, της αξιοπιστίας του, με την ανακοίνωση των δασμών, τις επιθέσεις στον κεντρικό τραπεζίτη κ.ο.κ. εξελήφθη στην πραγματικότητα από τις αγορές ωσάν να πρόκειται για την αγορά ομολόγων μιας αναδυόμενης οικονομίας. Τι θα γίνει στην περίπτωση περαιτέρω αναζήτησης ασφαλέστερων καταφυγίων από τους επενδυτές; Ποιος θα αγοράζει τότε τα αμερικανικά ομόλογα;
Η λογική της αμερικανικής διοίκησης είναι ότι οι δασμοί είναι το εργαλείο εξισορρόπησης των διεθνών ανισορροπιών.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει πάντως ότι η πραγματική, πιο σημαντική αιτία του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ τοποθετείται στο υψηλότατο πλέον ετήσιο δημοσιονομικό έλλειμμα 6,4% του ΑΕΠ. Οι ΗΠΑ μόνο το 2025 πρέπει να αναχρηματοδοτήσουν 9 τρισ. δολάρια του χρέους, και ενώ το Κογκρέσο στις 10 Απριλίου ψήφισε για επιπρόσθετες δαπάνες 5,8 τρισ. για την επόμενη δεκαετία. Ποσό διπλάσιο από εκείνο που θα εισέπραττε το αμερικανικό δημόσιο σε 10 έτη από μια επιβολή δασμών 20%, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του TAX Foundation.
Πάντως, τα πράγματα θα μπορούσαν να διορθωθούν με έναν ίσως πιο συστηματικό τρόπο, όπως με την Plaza Accord 1985. Μια δυνητική συμφωνία θα έπρεπε να περιλαμβάνει μια επεκτατική πολιτική από την πλευρά των πλεονασματικών χωρών (Κίνα, Ιαπωνία, Ευρώπη), με μεγαλύτερη έμφαση στην ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης, πράγμα πάντως που ήδη έχουν ξεκινήσει να κάνουν. Αλλά και κυρίως, όπως παλαιότερα έκανε ο πρόεδρος Ρέιγκαν, να δουλέψει ο πρόεδρος με το Κογκρέσο ώστε να περιοριστούν οι δαπάνες του προϋπολογισμού και να περιοριστεί αναλόγως και το εμπορικό έλλειμμα! Γιατί ο κύριος υπεύθυνος για το αμερικανικό εμπορικό έλλειμμα είναι το δημοσιονομικό έλλειμμα που το τροφοδοτεί! Αλλά ποιος πολιτικός θα μπορούσε να αντέξει μια τέτοια «λιτότητα»; Αν η pax dollar εποχή έχει πράγματι κορυφωθεί, «οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι» για την υπεροχή του δολαρίου «προέρχονται από μέσα»!
*Ο κ. Θεόδωρος Πελαγίδης είναι καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης στο Παν. Πειραιώς, υποδιοικητής της ΤτΕ και πρ. υπηρ. υπουργός Οικονομικών.
