Η πρόσφατη ανακοίνωση του αρχικού πλαισίου οριοθέτησης του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού αποτελεί, εφόσον αξιοποιηθεί και εξειδικευθεί σωστά, ένα γεωπολιτικό «πολυεργαλείο» αποτύπωσης των εθνικών μας δικαιωμάτων και επιδιώξεων βάσει του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και της ειδικότερα της UNCLOS. Ο ΘΧΣ θα οριοθετήσει τις ποικίλες και συχνά αντιθετικές οικονομικές δραστηριότητες που πρέπει να εξειδικευθούν χωρικά σε αρμονία με την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και των θαλασσίων μεταφορών. Αποτελεί παράλληλα ορόσημο «καταγραφής» αυτονόητων δικαιωμάτων και πανευρωπαϊκής τους νομιμοποίησης, δεδομένου ότι ο ΘΧΣ λαμβάνει χώρα ως απόρροια ευρωπαϊκής οδηγίας (2014/89/Ε.Ε.) προς εξυπηρέτηση πληθώρας κορυφαίων κοινοτικών στρατηγικών από την κυκλική και τη γαλάζια οικονομία έως την πράσινη συμφωνία και την προώθηση της ενεργειακής και ψηφιακής διασυνδεσιμότητας.
Ο χάρτης του ΘΧΣ αποτελεί παρακαταθήκη από την οποία δεν μπορούν με ευκολία να παρεκκλίνουν δομικά μελλοντικές ελληνικές κυβερνήσεις κατά την προάσπιση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων και τη διαπραγμάτευση της μοναδικής ελληνοτουρκικής διαφοράς που αφορά την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ εκεί όπου αυτό είναι δυνατόν. Και αυτή ίσως είναι η γεωπολιτικώς ουσιώδης συνεισφορά του ΘΧΣ, καθώς ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχει κανένα απολύτως περιθώριο περί συζήτησης οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας με την Τουρκία σε ό,τι αφορά αρχικά την περιφερειακή ενότητα της Σάμου και το μεγαλύτερο μέρος της περιφερειακής ενότητας Δωδεκανήσων, όπου τα χωρικά μας ύδατα, έστω και στην αυτοπεριορισμένη έκταση των 6 ναυτικών μιλίων, συμπίπτουν απολύτως με την ελληνική υφαλοκρηπίδα έναντι των τουρκικών ακτών.
Ποια ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε ποτέ να αποδεχθεί οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας που δεν θα ταυτίζεται με τα χωρικά μας ύδατα στις συγκεκριμένες περιοχές; Κάτι ανάλογο ισχύει και στην περίπτωση του Βορειοανατολικού Αιγαίου, με την εξαίρεση των θαλασσίων ζωνών που παρεμβάλλονται μεταξύ Εβρου – Σαμοθράκης – Λήμνου – Λέσβου – Χίου – Σάμου. Αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση των παρεμβαλλόμενων υδάτων η Συνθήκη της Λωζάννης είναι σαφής, καθώς ορίζει πως οτιδήποτε βρίσκεται δυτικά των 3 ναυτικών μιλίων από τις μικρασιατικές ακτές, αυτό ανήκει στην Ελλάδα.
Εν τη απουσία οριοθέτησης με την Τουρκία, τα όρια των 3 ναυτικών μιλίων αποτελούν τα de facto όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στο Βορειοανατολικό Αιγαίο, ισχύει δηλαδή ό,τι ισχύει και έχει αποτυπωθεί σε χάρτη για το Νότιο Κρητικό Πέλαγος από τον νόμο 4001/2011, όταν και η Ελλάδα άρχισε να ασκεί μετά το 2012 τα κυριαρχικά της δικαιώματα μέσα από το πρόγραμμα σεισμογραφικών ερευνών της PGS (νυν TGS). Ποια ελληνική κυβέρνηση μπορεί πλέον να εγκαταλείψει αυτά τα όρια στο Βορειοανατολικό Αιγαίο;
Ο χάρτης του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού αποτελεί παρακαταθήκη από την οποία δεν μπορούν με ευκολία να παρεκκλίνουν δομικά μελλοντικές ελληνικές κυβερνήσεις.
Η μόνη περίπτωση θα ήταν ένα συνυποσχετικό προσφυγής στη Χάγη που η Τουρκία αρνείται να συζητήσει από το 1976. Κατά την άποψή μας πολύ καλά κάνει και το αρνείται, γιατί ξέρει εκ των προτέρων ότι τα νομικά της επιχειρήματα είναι έωλα. Η τουρκική θεωρία που πρωτοαποτυπώθηκε τον Νοέμβριο του 1973, η οποία ισχυρίζεται ότι τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίο επικάθονται της τουρκικής υφαλοκρηπίδα που φθάνει στον 25ο μεσημβρινό, δεν αφήνει κανένα περιθώριο ουσιαστικής συζήτησης. Ο χάρτης του ΘΧΣ αποτυπώνει το αυτονόητο, ότι οι τουρκικές νομικές θέσεις είναι εξαιρετικά αδύναμες. Για να τις ενισχύει μετά τα Ιμια η Αγκυρα έχει εφεύρει τη θεωρία των «Γκρίζων Ζωνών» ακόμη και επί κατοικημένων νησιωτικών εδαφών μας, με το επιχείρημα ότι τα εδάφη αυτά δεν ονοματίζονται ξεχωριστά στις συνθήκες με τις οποίες οι εν λόγω περιοχές απελευθερώθηκαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Εδώ ίσως είναι και η σημαντικότερη προσφορά του ΘΧΣ και ειδικότερα δύο δραστηριοτήτων που αναφέρονται ονομαστικά σε αυτόν και σχετίζονται με την άσκηση κυριαρχίας επί πολλαπλών από αυτά τα νησιωτικά εδάφη που αμφισβητεί η Τουρκία είτε μέσω της ανάπτυξης γύρω από αυτά μελλοντικών υπεράκτιων αιολικών πάρκων και της ηλεκτρικής τους διασύνδεσης με την ηπειρωτική Ελλάδα, είτε μέσα από την οριοθέτηση θαλασσίων πάρκων οικολογικής προστασίας, όπως ανακοινώθηκαν τον Απρίλιο του 2024 στο πλαίσιο του Our Oceans Conference.
Μια επίσης πολύ σημαντική συνεισφορά του χάρτη είναι ότι αναγνωρίζει πλήρη επήρεια στο σύμπλεγμα της Μεγίστης, κατά τρόπο που διασφαλίζει την επαφή με την κυπριακή ΑΟΖ. Παράλληλα αποτυπώνει οπτικά τα δυνητικά όρια ενός συμβιβασμού με την Αίγυπτο –βάσει των συμφωνηθέντων του 2020– γύρω από την τελική έκταση της ελλαδικής ΑΟΖ στη συγκεκριμένη περιοχή. Ενός συμβιβασμού που προπάντων θα σέβεται τη συνέχεια –έστω και τυχόν μειωμένη– της επαφής μεταξύ της κυπριακής και της μελλοντικής ελλαδικής ΑΟΖ. Παράλληλα «ενθαρρύνει» την τελική οριοθέτηση του δυτικού άκρου της ελλαδοαιγυπτιακής ΑΟΖ στο Νότιο Κρητικό, όπου οι απόψεις των δύο κρατών είναι σχεδόν ταυτόσημες μετά και τις σχετικές τοποθετήσεις της Αιγύπτου (διάταγμα 595/2022).
*Ο δρ Θεόδωρος Τσακίρης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής και Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
