Είναι πλέον εμφανές, ακόμη και διά γυμνού οφθαλμού, ότι το τελευταίο διάστημα επιταχύνονται οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις σε παγκόσμιο επίπεδο και ο κόσμος μοιάζει όλο και περισσότερο ασταθής. Η παγκοσμιοποίηση ευρίσκεται σε ελεύθερη πτώση, με τον προστατευτισμό να έχει επιστρέψει δριμύτερος, ενισχυόμενος από την επιστροφή των ΗΠΑ μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Ντόναλντ Τραμπ στο δόγμα Μονρόε. Αυτό αναπόφευκτα επηρεάζει τις διεθνοποιημένες ενεργειακές αγορές, καθώς οι ανάγκες κρατών και επιχειρήσεων για ενίσχυση των ενεργειακών τους υποδομών και εξασφάλιση ενεργειακών προμηθειών σε μεσομακροπρόθεσμη βάση αναθεωρούνται ενόψει της νέας γεωπολιτικής αβεβαιότητας.
Αυτή η αβεβαιότητα έχει όνομα και προέλευση και πηγάζει από τα πρωτοφανή γεγονότα των τελευταίων ετών. Πρώτα απ’ όλα είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπου παρά τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του Αμερικανού προέδρου έχει εισέλθει στο τρίτο έτος και συνεχίζει να επηρεάζει αρνητικά τις ενεργειακές αγορές, προκαλώντας έλλειμμα προμήθειας στην Ευρώπη. Δεύτερον, είναι η κατάσταση στη Μέση Ανατολή, όπου παρά την ηγεμονία του Ισραήλ και τη συντριβή του ιρανοκινούμενου άξονα της αντίστασης παραμένει εκρηκτική. Το Ιράν εξακολουθεί να αποτελεί πηγή γεωπολιτικής αστάθειας, καθώς ετοιμάζεται να προχωρήσει στην πρώτη υπόγεια πυρηνική δοκιμή, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να αποκτήσει αποτρεπτική ισχύ και να αποφύγει το σχεδιαζόμενο εδώ και καιρό συντριπτικό πλήγμα από Ισραήλ – ΗΠΑ. Οποια κατάληξη κι αν έχει η ανωτέρω αντιπαράθεση –πυρηνική δοκιμή ή βομβαρδισμός–, θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη αστάθεια με αρνητικές επιπτώσεις στις ενεργειακές αγορές.
Ακόμη δεν πρέπει να υποτιμούμε τους συνεχιζόμενους τοπικούς πολέμους και εξεγέρσεις στην Αφρική (λ.χ. βλέπε Σουδάν, Μάλι, Νίγηρα, Κονγκό), πολλοί από τους οποίους στοχεύουν στον έλεγχο ενεργειακών πόρων και κρίσιμων πρώτων υλών (CRM’s), με μεγάλο μέρος της Αφρικής να έχει περιέλθει στην κινεζική σφαίρα επιρροής, αποτέλεσμα μακρόχρονης επενδυτικής και πολιτιστικής πολιτικής. Μια στρατιωτική επέμβαση της Κίνας στη μαύρη ήπειρο για αποκατάσταση της τάξης δεν είναι πλέον τόσο απίθανη όσο θεωρείτο μέχρι πρόσφατα.
Παράλληλα με τις ανωτέρω δυσμενείς εξελίξεις στο γεωπολιτικό τοπίο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η διαρκώς αυξανόμενη ενεργειακή ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας προέρχεται από τις χώρες της Ασίας, από την Αφρική και τη Νότιο και Κεντρική Αμερική. Παρά τη γεωπολιτική αστάθεια η παγκόσμια ζήτηση συνεχίζει να αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό 1,7%, έχοντας φθάσει συνολικά στα 445 EJ το 2023 σε σύγκριση με 337 ΕJ το 2010.
Με τη ζήτηση να ικανοποιείται πρωτίστως από ορυκτά καύσιμα τα οποία, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία (2023), καλύπτουν το 82% της παγκόσμιας πρωτογενούς ενεργειακής ζήτησης. Η διαφορά καλύπτεται από πυρηνική ενέργεια (4%), υδροηλεκτρικά (6%) και με τις ΑΠΕ όλων των μορφών (δηλ. βιομάζα, απόβλητα, γεωθερμία, ηλιακή και αιολική ενέργεια) να καλύπτουν το υπόλοιπο (8%). Σε αντίθεση με το ισοζύγιο πρωτογενούς ενέργειας, η συμμετοχή των ΑΠΕ στο παγκόσμιο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής ανήλθε στο 30% (2023).
Καθώς αυξάνεται η ζήτηση ενέργειας, ενώ παράλληλα συνεχίζεται η γεωπολιτική αστάθεια σε πολλά σημεία της υφηλίου, οι κυβερνήσεις των περισσοτέρων χωρών εκφράζουν όλο και μεγαλύτερη ανησυχία για την ασφάλεια ενεργειακής προμήθειας. Σύμφωνα με αναλυτές, αυτό που προέχει πλέον στο πλαίσιο των ακολουθούμενων οικονομικών και βιομηχανικών πολιτικών είναι η εξασφάλιση συνεχούς ροής ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρισμός) και παράλληλα η επίτευξη ανταγωνιστικών τιμών. Ομως σε μεγάλο βαθμό οι τιμές εξαρτώνται από τις διεθνείς αγορές, αλλά και τη δυνατότητα κάθε χώρας να ικανοποιεί ένα μέρος των αναγκών της από εγχώρια καύσιμα, μειώνοντας όσο μπορεί την εξάρτησή της από ενεργειακές εισαγωγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ΗΠΑ, οι οποίες λόγω της ενεργειακής τους αυτάρκειας τα τελευταία χρόνια απολαμβάνουν τις χαμηλότερες τιμές για ηλεκτρικό ρεύμα και φυσικό αέριο στον κόσμο.
Ενδεικτικό του τεράστιου ενδιαφέροντος για την ενεργειακή ασφάλεια είναι το διεθνές συνέδριο με θέμα το «Μέλλον της ενεργειακής ασφάλειας» που συγκάλεσε ο ΙΕΑ σε συνεργασία με τη βρετανική κυβέρνηση στις 24-25 Απριλίου στο Λονδίνο. Το εν λόγω συνέδριο, όπου συμμετείχαν 60 και πλέον κράτη, μεταξύ άλλων εξέτασε τα διδάγματα από την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Σύμφωνα με τον εκτελεστικό διευθυντή του ΙΕΑ, δρ Φατίχ Μπιρόλ, τρεις είναι οι χρυσοί κανόνες για επίτευξη ενεργειακής ασφάλειας: διαφοροποίηση της ενεργειακής προμήθειας, προβλεψιμότητα του πολιτικού σκηνικού –κάτι που επιτρέπει στις εταιρείες να προγραμματίζουν μακροπρόθεσμα– και διεθνής συνεργασία.
Στο ίδιο μήκος κύματος με τον ΙΕΑ κινήθηκε η προσπάθεια των ευρωπαϊκών ακαδημιών, οι οποίες μέσω του γνωμοδοτικού τους οργάνου, του EASAC, ετοίμασαν μια λίαν εμπεριστατωμένη και επίκαιρη μελέτη για την ενεργειακή ασφάλεια σε επίπεδο Ευρώπης με τίτλο, «Security of Sustainable Energy Supplies», η οποία ανακοινώθηκε λίγο πριν από το Πάσχα. Η εν λόγω μελέτη, στην οποία συμμετείχαν με εκπροσώπους τους οι 26 ευρωπαϊκές ακαδημίες, συμπεριλαμβανομένης της Ακαδημίας Αθηνών, παρέχει επιστημονικά τεκμηριωμένες συμβουλές για τη διαμόρφωση πολιτικών που θα διασφαλίσουν την ενεργειακή ασφάλεια και τη βιωσιμότητα τα επόμενα χρόνια.
* Ο κ. Κωστής Σταμπολής είναι πρόεδρος του ΙΕΝΕ και εκπροσώπησε την Ακαδημία Αθηνών στην ομάδα μελέτης του EASAC.
