Για όσους ελληνικούς επιχειρηματικούς κλάδους έπεσαν θύματα του προστατευτισμού των ΗΠΑ κατά την πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, η πρόσφατη κλιμάκωση των εμπορικών εντάσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ευρωπαϊκής Ενωσης ξύνει πληγές από την περίοδο 2018-2019. Οι απειλές για επιβολή δασμών σε εισαγωγές ευρωπαϊκών προϊόντων προς τις ΗΠΑ –από 25% σε αυτοκίνητα, ανταλλακτικά, χάλυβα και αλουμίνιο, μέχρι 200% σε αλκοολούχα ποτά– βρίσκει κάποιους Ελληνες παραγωγούς φοβισμένους ή επιφυλακτικούς και άλλους κατάλληλα προετοιμασμένους να αποφύγουν μια επανάληψη της αναστάτωσης που επικράτησε τότε.
Η κατάσταση στην ευρωπαϊκή οικονομία, την ελληνική επιχειρηματική δραστηριότητα, αλλά και το παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο διαφέρει πολύ από τότε. Κατ’ αρχάς, οι δασμοί του 2018 αφορούσαν τον χάλυβα (δασμοί 25% στις εισαγωγές από Ε.Ε.) και το αλουμίνιο (10%), με τον Τραμπ να επικαλείται λόγους εθνικής ασφάλειας. «Οταν μία χώρα (ΗΠΑ) χάνει πολλά δισεκατομμύρια στο εμπόριο με ουσιαστικά όλες τις χώρες με τις οποίες συναλλάσσεται, τότε οι εμπορικοί πόλεμοι είναι καλοί και κερδίζονται εύκολα», δήλωνε τότε ο πρόεδρος των ΗΠΑ μέσω Twitter.
Η σύγκρουση Airbus-Boeing
Επειτα, οι δασμοί του 2019 ήταν αποτέλεσμα της σύγκρουσης Airbus-Boeing, μιας υπόθεσης που ανέτρεχε τουλάχιστον 15 χρόνια νωρίτερα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου απεφάνθη ότι οι επιδοτήσεις από Γαλλία, Ισπανία και Βρετανία προς την ευρωπαϊκή εταιρεία αεροναυπηγικής Airbus ήταν παράνομες και έτσι οι ΗΠΑ, προκειμένου να αποκαταστήσουν την αδικία σε βάρος της αμερικανικής Boeing, προχώρησαν σε επιβολή αντισταθμιστικών δασμών ύψους 10-25% σε ευρωπαϊκά προϊόντα. Υπό την ομπρέλα αυτή βρέθηκε μια μεγάλη γκάμα αγαθών, όπως τυριά, χοιρινά, λουκάνικα, γιαούρτια, μαργαρίνες, ζωικά λίπη, κεράσια, ροδάκινα, αχλάδια, πορτοκάλια, μανταρίνια και λεμόνια, κάποια εκ των οποίων εξήγαγε και η Ελλάδα.
Τότε, ο ΣΕΒΕ – Σύνδεσμος Εξαγωγέων απηύθυνε εκκλήσεις στην αμερικανική πλευρά, ώστε να περιορίσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον αντίκτυπο στην ελληνική παραγωγή. Σε επιστολή που είχε στείλει στον τότε γενικό πρόξενο των ΗΠΑ, Γκρέγκορι Φλέγκερ, λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση των δασμών τον Οκτώβριο του 2019 και κοινοποίησε στην «Κ», τόνιζε πως οι ΗΠΑ είναι στρατηγικός εταίρος της Ελλάδας και ανάμεσα στους κορυφαίους εξαγωγικούς προορισμούς. Επικαλούμενος τον αντίκτυπο που θα έχουν οι δασμοί στις αμερικανικές επιχειρήσεις και τους καταναλωτές, ο ΣΕΒΕ ζητούσε αναστολή για έναν χρόνο, προκειμένου να προσαρμοστεί στο μεταξύ η ελληνική δραστηριότητα. Τελικά, καίρια εξαγωγικά προϊόντα όπως το ελαιόλαδο και η φέτα «γλίτωσαν» από τους δασμούς, προσφέροντας ανάσα στους συγκεκριμένους κλάδους, αλλά οι παραγωγοί κομπόστας ροδάκινου, οι οποίοι εξήγαγαν στις ΗΠΑ προϊόντα ακόμα υψηλότερης αξίας (σχεδόν 25 εκατ. ευρώ σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΕΒΕ) επλήγησαν σφοδρά.
Μερικούς μήνες μετά, όταν εξετάζονταν πρόσθετοι δασμοί στα ευρωπαϊκά προϊόντα και όσο η παγκόσμια οικονομία λύγιζε υπό την πίεση της πανδημίας, ο ΣΕΒΕ προειδοποιούσε ξανά για αρνητικές επιπτώσεις στις ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις.
Δεδομένου ότι μεσολάβησε η πανδημία, ο αντίκτυπος των δασμών στις ελληνικές εξαγωγές δεν μπόρεσε ποτέ να υπολογιστεί με ακρίβεια. Τα νούμερα, όμως, αποτυπώνουν μία αξιοσημείωτη συρρίκνωση στην αξία των ελληνικών εξαγωγών στις ΗΠΑ από το 2018 μέχρι το 2021, όταν δηλαδή ανέλαβε η διάδοχη κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν. Σύμφωνα με στοιχεία που επεξεργάστηκε το Ινστιτούτο Εξαγωγικών Ερευνών και Σπουδών (ΙΕΕΣ), οι ελληνικές εξαγωγές στις ΗΠΑ διαμορφώθηκαν στο 1,37 δισ. ευρώ το 2018, ενώ στη συνέχεια υποχώρησαν στο 1,3 δισ. και στο 1,09 δισ. το 2019 και το 2020 αντίστοιχα. Συγκριτικά, το 2021 ανέκαμψαν στο 1,12 δισ. και ύστερα άγγιξαν το 1,37 δισ.
Η συρρίκνωση αυτή θα μπορούσε τουλάχιστον εν μέρει να αποδοθεί στους δασμούς, οι οποίοι τείνουν να οδηγούν σε υψηλότερες τιμές των εισαγόμενων προϊόντων στην αμερικανική αγορά, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ζήτηση για αυτά. Σε κάθε περίπτωση, οι δασμοί άσκησαν έντονη πίεση στους Ελληνες εξαγωγούς, οι οποίοι προκειμένου να παραμείνουν ανταγωνιστικοί απορρόφησαν μέρος των φόρων στα προϊόντα τους.
Προϊόντα αγροδιατροφής
Το 2019, τα προϊόντα αγροδιατροφής αποτελούσαν το 30% των εξαγωγών, αλλά ο κλάδος που πιθανώς επηρεάστηκε περισσότερο από τους δασμούς ήταν η παραγωγή ροδάκινων. Η ένωση των Ελλήνων παραγωγών προειδοποιούσε εξαρχής ότι το πλήγμα θα ήταν μεγαλύτερο απ’ ό,τι θα αποτύπωναν τα νούμερα, διότι οι ελληνικής προέλευσης κομπόστες στέλνονται στις ΗΠΑ μέσω Ελλάδας, αλλά και μέσω τρίτων χωρών. Επίσης, με την αιφνιδιαστική επιβολή δασμών υποστήριζε ότι η παραγωγή είχε ήδη ολοκληρωθεί και ότι τα προϊόντα που επρόκειτο να σταλούν στις ΗΠΑ είχαν ήδη τροποποιηθεί με βάση τις προδιαγραφές της αμερικανικής αγοράς. Συνεπώς, τόνιζαν πως δεν μπορούσαν να αναδρομολογηθούν σε άλλες αγορές.
Μιλώντας στην «Κ», ο Κωνσταντίνος Αποστόλου, πρόεδρος της Ενωσης Κονσερβοποιών Ελλάδος, επιβεβαίωσε την ανησυχία που επικράτησε τον σχεδόν ενάμιση χρόνο των δασμών. Εξάλλου, οι δασμοί ύψους 25% που επιβλήθηκαν τότε προστέθηκαν στους ήδη υφιστάμενους φόρους ύψους 18% στις εξαγωγές προς ΗΠΑ, με αποτέλεσμα να αγγίζουν πια το δυσθεώρητο επίπεδο του 43%. «Τρέξαμε πολύ τότε, το παλέψαμε πολύ», είπε, αναφερόμενος μεταξύ άλλων στις επανειλημμένες συνομιλίες που είχε η Ενωση με την κυβέρνηση και στις δράσεις μέσω της Ευρωπαϊκής Οργάνωσης Μεταποιημένων Φρούτων και Λαχανικών PROFEL. «Ευτυχώς που έβαλαν δασμούς και στους Κινέζους παραγωγούς και εξισορροπήθηκε κάπως η παγκόσμια αγορά», ανακάλεσε.
Ο κ. Αποστόλου είπε ότι ακόμα και σήμερα η αγορά της κονσέρβας είναι «εγκλωβισμένη» από τους δασμούς και ότι ψάχνει διέξοδο για τα προϊόντα της. Οι εξαγωγές φορολογούνται ήδη με βαρύτατους δασμούς σε βασικές αγορες, όπως 58% στην Τουρκία και 50% στην Ινδία, γι’ αυτό και ο όγκος των πωλήσεων της κομπόστας ροδάκινου βρίσκεται σε πτώση τα τελευταία 3-4 χρόνια. Συνεπώς, τυχόν επανάληψη της εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ θα μπορούσε να προκαλέσει τριγμούς στον κλάδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δασμοί της κυβέρνησης Tραμπ μπήκαν σε αναστολή, μέχρι τον Ιούνιο του 2026. «Μετά δεν ξέρουμε τι θα συμβεί», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Αποστόλου.
Χάλυβας και αλουμίνιο
Αισθητός ήταν ο αντίκτυπος των δασμών και στον τομέα των μετάλλων, με αποτέλεσμα όσες επιχειρήσεις είχαν εξαγωγική δραστηριότητα στις ΗΠΑ να αναζητούν εναλλακτικές αγορές στην Ευρώπη και την Ασία. Σε δίνη βρισκόταν τότε η «Σωληνουργεία Κορίνθου», η οποία εκτός των οριζόντιων δασμών ύψους 25% σε προϊόντα χάλυβα είχε δεχθεί επιπλέον επιβάρυνση 22%, αγγίζοντας συνολικά το 47%.
Κύκλοι από τη Σωληνουργεία Κορίνθου επιβεβαιώνουν ότι οι δασμοί επηρέασαν τη λειτουργία της εταιρείας, καθώς εκείνη την περίοδο η αμερικανική αγορά βρισκόταν σε μια φάση εξέλιξης, στην οποία η εταιρεία έπαιξε ρόλο. Ωστόσο, σημειώνουν, οι δασμοί, όπως και η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία αργότερα πέτυχαν την εταιρεία σε μία φάση που στρεφόταν προς πιο εξειδικευμένες εφαρμογές. Μάλιστα, τονίζουν, η διαδικασία αυτή είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια νωρίτερα λόγω των μεταβολών στον ενεργειακό κλάδο.
Σε επίπεδο Cenergy, της μητρικής εταιρείας, τα μηνύματα αλλαγής του παγκόσμιου σκηνικού είχαν σταλεί πολύ νωρίτερα, εξ ου και έδρασε κατάλληλα. Κύκλοι της εταιρείας δηλώνουν ψύχραιμοι ενόψει μιας επανάληψης των δασμών σήμερα, καθώς υποστηρίζουν ότι έχει αλλάξει πρώτον η παγκόσμια αγορά και δεύτερον η ίδια η Σωληνουργεία Κορίνθου.
Αντίστροφη μέτρηση
Επειτα από τις επανειλημμένες απειλές και τους δασμούς που επιβλήθηκαν ήδη από τις ΗΠΑ, η αγωνία κορυφώνεται ενόψει της Τετάρτης 2 Απριλίου, την «Ημέρα της Απελευθέρωσης», όπως την αποκαλεί ο Τραμπ, καθώς αναμένεται να ανακοινώσει ανταποδοτικούς δασμούς σε όλους τους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ.
Συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση από τη Διεύθυνση Οικονομικής Ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας, οι άμεσες επιδράσεις από τους δασμούς στο εξαγωγικό εμπόριο θα είναι περιορισμένες αφενός λόγω του σχετικά μικρού μεριδίου και αφετέρου λόγω της δομής των εξαγωγών, καθώς αφορούν κυρίως βασικά αγαθά, πρώτες ύλες και προϊόντα χαμηλού βαθμού μεταποίησης, που δεν φαίνεται να αποτελούν κατηγορίες υψηλής προτεραιότητας. Η έκθεση προειδοποιεί βέβαια ότι θα μπορούσαν να είναι εντονότερες οι έμμεσες επιδράσεις, καθώς κορυφαίοι εμπορικοί εταίροι της Ελλάδας, όπως η Ιταλία και η Γερμανία, έχουν σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα προς τις ΗΠΑ και είναι πιο ευάλωτοι υπό ένα σενάριο σημαντικής οριζόντιας αύξησης των δασμών.
Πάντως, όπως άλλωστε έχουν επιβεβαιώσει οι διεθνείς οίκοι, το πλεονέκτημα για την ελληνική οικονομία είναι ο σημαντικός ρόλος του τουρισμού, ο οποίος δεν επηρεάζεται άμεσα από τα μέτρα, ενώ εμφανίζει χαμηλή ευαισθησία στις διεθνείς οικονομικές διακυμάνσεις τα τελευταία χρόνια.
