Ενας προσεκτικός αναγνώστης της επιστολής στοχοθεσίας της προέδρου της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν προς την αρμόδια επίτροπο για την προώθηση της Ενιαίας Αγοράς, Μαρία Λουίς Αλμπουκέρκε, θα διαπιστώσει άμεσα ότι η ανάπτυξη του 2ου πυλώνα συνταξιοδοτικής προστασίας (Επαγγελματική Ασφάλιση) εξακολουθεί να αποτελεί μία στρατηγική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την περίοδο 2024-2029. Εάν όμως ο ίδιος αναγνώστης αποφασίσει να εγκύψει στην ελληνική πραγματικότητα μάλλον θα απογοητευθεί, παρά την (παγκόσμια αποδεκτή) λειτουργία του πυλώνα της Επαγγελματικής Ασφάλισης ως κρίσιμου εργαλείου για την οικονομική ανάπτυξη, την ενίσχυση του εισοδήματος των ηλικιωμένων πολιτών υπό το πρίσμα της δημογραφικής κρίσης, τη διαμόρφωση μιας «αποταμιευτικής κουλτούρας μαζικής βάσης» και τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης.
Παρά τη ραγδαία αύξηση των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) την περίοδο 2019-2024 σε ποσοστό περίπου 50%, το ελληνικό οικοσύστημα Επαγγελματικής Ασφάλισης εξακολουθεί να παρουσιάζει πολύ χαμηλά ποσοστά σε δύο κρίσιμους δείκτες που το καθιστούν ουραγό ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ: α) τον δείκτη της κάλυψης των εργαζομένων από παροχές επαγγελματικής ασφάλισης (κάτω από 5%) και β) τον δείκτη των συνολικών περιουσιακών στοιχείων (ενεργητικού) των υφιστάμενων ΤΕΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ (μόλις 1%).
Οι κύριοι παράγοντες της υπολειμματικής ανάπτυξης του θεσμού της Επαγγελματικής Ασφάλισης πρέπει να αναζητηθούν στην έλλειψη μιας εθνικής στρατηγικής ισόρροπης λειτουργίας των τριών πυλώνων συνταξιοδοτικής προστασίας (δημόσια υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση, προαιρετική μη κερδοσκοπική επαγγελματική ασφάλιση, προαιρετική κερδοσκοπική ιδιωτική ασφάλιση), στην ποιότητα του εθνικού ρυθμιστικού πλαισίου ίδρυσης και λειτουργίας των ΤΕΑ και στην επιφυλακτικότητα των κοινωνικών εταίρων απέναντι σε ενδεχόμενες παρεμβάσεις της πολιτείας στην αυτονομία των ΤΕΑ.
Ενώ, λοιπόν, θα ανέμενε κανείς ότι οποιαδήποτε νέα νομοθετική πρωτοβουλία στο πεδίο της Επαγγελματικής Ασφάλισης θα αντιμετώπιζε τις συγκεκριμένες προκλήσεις, σχηματίζει μία εντελώς διαφορετική εικόνα εάν ανατρέξει στο κείμενο του Νόμου 5078 περί αναμόρφωσης της επαγγελματικής ασφάλισης που ψηφίσθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο τον Δεκέμβριο του 2023 έπειτα από νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης.
Το νέο θεσμικό πλαίσιο περιλαμβάνει πολύ συγκεκριμένες ρυθμίσεις για τον θεσμό της Επαγγελματικής Ασφάλισης, οι οποίες επικεντρώνονται σε τρία κύρια πεδία:
α) Αναθεώρηση του μοντέλου ίδρυσης, οργάνωσης και εποπτείας των ΤΕΑ μέσω της (εκ νέου) μεταφοράς της οδηγίας 2016/2341 στην ελληνική έννομη τάξη.
β) Αλλαγή του μοντέλου φορολόγησης των εισφορών και παροχών των ΤΕΑ.
γ) Ατελή εξομοίωση των (μη κερδοσκοπικών) ΤΕΑ με τις (κερδοσκοπικές) ασφαλιστικές επιχειρήσεις του κλάδου ζωής που παρέχουν υπηρεσίες Ομαδικών Ασφαλιστηρίων Συνταξιοδοτικών Συμβολαίων.
Ο Νόμος 5078/2023 περιέχει ένα πλέγμα ρυθμίσεων (όπως η δυνατότητα ίδρυσης «πολυ-εργοδοτικών ΤΕΑ» και η μεταφορά της εποπτείας των ΤΕΑ στην Τράπεζα της Ελλάδος) με αναμενόμενη ευνοϊκή επίπτωση στην ανάπτυξη του θεσμού. Ενσωματώνει, όμως, και μία σειρά πολιτικών επιλογών που επισημάνθηκαν κατά τη διάρκεια των σχετικών διαβουλεύσεων τον Νοέμβριο του 2023 ως εν δυνάμει εστίες απορρύθμισης του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης, όπως ιδίως η ολοκληρωτική παρέμβαση της πολιτείας στους όρους συνταξιοδότησης των μελών των ΤΕΑ, η επιβολή δυσανάλογων διοικητικών βαρών για τη σύσταση και λειτουργία των ΤΕΑ, η επιβολή αυτοτελούς φορολόγησης των (από το 2002 μέχρι και την έναρξη ισχύος του Νόμου) αφορολόγητων παροχών των ΤΕΑ και ιδίως η μερική εξομοίωση των (μη κερδοσκοπικών) ΤΕΑ με τις (κερδοσκοπικές) ασφαλιστικές επιχειρήσεις του κλάδου ζωής που παρέχουν υπηρεσίες Ομαδικών Ασφαλιστηρίων Συνταξιοδοτικών Συμβολαίων.
Ειδικότερα:
1. Ο νομοθέτης δεν εξασφάλισε την καλή νομοθέτηση του πεδίου του 2ου πυλώνα συνταξιοδοτικής προστασίας, καθώς εισήγαγε διατάξεις που προσβάλλουν συνταγματικώς κατοχυρωμένες αρχές και ελευθερίες, προσκρούουν ευθέως στις απαιτήσεις των Συνθηκών της Ε.Ε., δεν μεταφέρουν ορθά την οδηγία 2016/2341 στην ελληνική έννομη τάξη και παραβιάζουν το θεσμικό και επιχειρησιακό κεκτημένο της Ε.Ε. στο πεδίο της επαγγελματικής ασφάλισης.
2. Ο νομοθέτης προσβάλλει διεθνώς κατοχυρωμένα δικαιώματα των (γνήσιων) συντελεστών του ελληνικού οικοσυστήματος Επαγγελματικής Ασφάλισης (ασφαλισμένοι των ΤΕΑ), καθώς εισάγει διατάξεις που παραβιάζουν αδικαιολόγητα την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλό της.
3. Ο νομοθέτης δεν συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό του 2ου πυλώνα συνταξιοδοτικής προστασίας αλλά δημιουργεί σημαντικά προσκόμματα στην ανάπτυξή του, θεσπίζοντας υπέρμετρα διοικητικά βάρη, καταργώντας κρίσιμα φορολογικά πλεονεκτήματα και εισάγοντας ρήτρες μη ισότιμων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των (μη κερδοσκοπικών) ΤΕΑ και των (κερδοσκοπικών) ασφαλιστικών επιχειρήσεων του κλάδου ζωής που παρέχουν υπηρεσίες Ομαδικών Ασφαλιστηρίων Συνταξιοδοτικών Συμβολαίων.
4. Ο νομοθέτης δημιουργεί με την εισαγωγή συγκεκριμένων διατάξεων (ιδίως το άρθρο 13 και το άρθρο 105 του Ν. 5078/2023) ανασφάλεια δικαίου για τη ρύθμιση των όρων ανάπτυξης του θεσμού της Επαγγελματικής Ασφάλισης.
Είναι, επομένως, προφανές ότι ο Ν. 5078/2023 αποτελεί de facto τροχοπέδη στην ανάπτυξη και βιωσιμότητα του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης στη χώρα μας, δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα ως προς την εφαρμογή του αυστηρού θεσμικού κεκτημένου της Ε.Ε. και την τήρηση των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών. Υπό το πρίσμα αυτό, η άμεση τροποποίηση των επίμαχων διατάξεων του Νόμου αποτελεί την πλέον κρίσιμη αιρεσιμότητα ποιότητας του ρυθμιστικού πλαισίου των ΤΕΑ, προς όφελος των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και της εθνικής οικονομίας.
Ο κ. Γαβριήλ Αμίτσης είναι καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας / διευθυντής του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και ο δρ Χρήστος Νούνης είναι πρόεδρος Δ.Σ. ΤΕΑ υπουργείου Οικονομικών και πρόεδρος του Δ.Σ. Ελληνικής Ενωσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης.
