Στην τελευταία σύνοδο κορυφής για το κλίμα φάνηκε ότι οι ελπίδες για ουσιαστική δράση σκιάζονται από τα γνωστά εμπόδια, δηλαδή την εδραιωμένη ισχύ των εταιρικών ελίτ. Οι διαπραγματεύσεις, που αποσκοπούν στον περιορισμό των εκπομπών, καθυστερούν ή απορρίπτονται, διότι τα ορυκτά καύσιμα και άλλα κεκτημένα συμφέροντα ασκούν τεράστια πίεση ώστε να διατηρηθεί το στάτους κβο. Ο καπιταλισμός δίνει ώθηση για ατελεύτητη συσσώρευση, τροφοδοτώντας έναν συνεχώς διευρυνόμενο κύκλο εξόρυξης πόρων, εμπορευματοποίησης και επανεπένδυσης σε περαιτέρω γύρους εξόρυξης και συσσώρευσης. Οσο η διαδικασία επιταχύνεται, τόσο αναδιαμορφώνονται η κοινωνία και η φύση. Κατά την αποικιοκρατική – φιλελεύθερη περίοδο του ιμπεριαλισμού του 19ου αιώνα, κυριαρχούσε ένα σύμπλεγμα οικονομικής εξουσίας με μια ομάδα τραπεζών και χρηματοδοτών που ήλεγχε το παγκόσμιο κεφάλαιο, το Σίτι του Λονδίνου ήταν στο επίκεντρό του και είχε τη στήριξη του βρετανικού ναυτικού. Ο βρετανικός «ιμπεριαλισμός ελεύθερου εμπορίου» έφτασε στο τέλος του με την έναρξη της Μεγάλης Υφεσης το 1929.
Στα μέσα του 20ού αιώνα εγκαινιάστηκε η εποχή του φορντισμού, που ορίστηκε από τη μαζική παραγωγή, τα ισχυρά εργατικά συνδικάτα και τις εγχώριες αγορές στον παγκόσμιο Βορρά. Ταυτόχρονα, οι όμιλοι ορυκτών καυσίμων και κτηνοτροφικών-αγροτικών δραστηριοτήτων αναδείχθηκαν. Οι κυβερνήσεις ενίσχυσαν την κυριαρχία των κεφαλαίων των ορυκτών καυσίμων μέσω δημόσιων επενδύσεων, όπως οι αυτοκινητόδρομοι. Μέχρι τη δεκαετία του 1970, οι ρωγμές στο φορντικό σύστημα άνοιξαν τον δρόμο για τον νεοφιλελευθερισμό, ο οποίος αναζωογόνησε το σύμπλεγμα της οικονομικής εξουσίας μέσω μιας εποχής μεγάλης έμφασης στις διεθνείς κεφαλαιαγορές και στις τράπεζες. Παράλληλα, προωθήθηκε ένα καινούργιο σύμπλεγμα ψηφιακής εξουσίας. Υπό την αιγίδα του νεοφιλελευθερισμού και για πρώτη φορά ιστορικά, τα τέσσερα συμπλέγματα εξουσίας, χρηματοοικονομικά, ορυκτά καύσιμα, κτηνοτροφία-βιομηχανική γεωργία και ψηφιακές υπηρεσίες, αλληλεπιδρούν, απελευθερώνοντας πρωτοφανείς δυνάμεις ενοικίων, υλικών και δεδομένων, για να επιταχύνουν τη συσσώρευση κεφαλαίου μέσω των εξορύξεων.
Η αλληλεξάρτηση αυτών των συμπλεγμάτων μεγεθύνει τη δύναμή τους, δημιουργώντας ένα σύστημα βαθιά ανθεκτικό στις αλλαγές. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, 27 από τους 39 λομπίστες της BP το 2023 κατείχαν προηγουμένως κυβερνητικές θέσεις. Οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων ξοδεύουν εκατομμύρια για να πιέσουν τις κυβερνήσεις και να χρηματοδοτήσουν, λόγου χάριν, τη Διεθνή Ενωση Παραγωγών Πετρελαίου και Αερίου ή τη Fuels Europe, που αντιτίθενται στις πολιτικές για το κλίμα. Πέρα από τα απροκάλυπτα λόμπι, οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων μέσω της προνομιακής πρόσβασης στους υπευθύνους χάραξης πολιτικής. Αυτές οι δράσεις κλειδώνουν αποτελεσματικά τα ορυκτά καύσιμα σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας, από την εξόρυξη έως την κατανάλωση, ενώ δεσμεύουν ολόκληρες περιοχές σε ένα μέλλον έντασης γαιάνθρακα. Ο χαρακτηρισμός του υγροποιημένου φυσικού αερίου ως «πράσινου» είναι μία ακόμη ένδειξη του τρόπου με τον οποίο το σύμπλεγμα ορυκτών καυσίμων χειραγωγεί τον πολιτικό λόγο. Η πραγματική αλλαγή απαιτεί οικονομικό εκδημοκρατισμό και δημοκρατικό σχεδιασμό. Σε αυτά περιλαμβάνονται η πρωτοποριακή έρευνα σε δίκτυα με επιρροή στην παρεμπόδιση των πολιτικών για το κλίμα, οι σημαντικές παρεμβάσεις από την πλευρά της προσφοράς, που εκτείνονται πέρα από τις βελτιώσεις της αποδοτικότητας, δυνητικά κοινωνικοποιώντας τις επενδύσεις και περικόπτοντας τα κέρδη, καθώς και η έρευνα για εφικτές στρατηγικές σχετικά με την απο-ανάπτυξη και τη μετα-ανάπτυξη.
* Το άρθρο των Ρίτσαρντ Μπερντχάλερ από το Πανεπιστήμιο Λιντς και Αντρέας Νόβι από το Πανεπιστήμιο Οικονομικών και Επιχειρήσεων της Βιέννης δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα social Europe.
