Η κλιματική κρίση δεν είναι σεξιστική, αλλά ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι, κι ενώ πολλές ΜΚΟ και δημοσιογράφοι προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν το κοινό για τις δυσανάλογες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις γυναίκες, το συχνά πολύ μειωτικό αφήγημά τους επιφέρει απρόβλεπτες και κατά καιρούς σοβαρές συνέπειες. Η δημιουργία στερεοτύπων περί φτωχών γυναικών, που υποφέρουν σιωπηρά και πολλές εξ αυτών προέρχονται από τον Παγκόσμιο Νότο, παραγράφει τις ευθύνες του Παγκόσμιου Βορρά. Οι ανισότητες παρουσιάζονται ως βιολογικά και γεωγραφικά δεδομένα, όπερ σημαίνει ότι οι γυναίκες (του Παγκόσμιου Νότου) πρέπει να σωθούν από τη γενναιόδωρη φιλανθρωπία του Παγκόσμιου Βορρά, αποσιωπώντας τις κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές αιτίες – αυτές που διαιωνίζουν τις ανισότητες. Η εικόνα αυτή χωρίς πλαίσιο αναφοράς και χωρίς αμφισβήτηση των υποκείμενων σχέσεων εξουσίας δεν αναγνωρίζει τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους η πλανητική υπερθέρμανση επηρεάζει τις γυναίκες. Επιπλέον, το αφήγημα για τις γυναίκες ως αιωνίως αβοήθητα θύματα είναι εσφαλμένο, διότι οι γυναίκες πρωτοστατούν στον ακτιβισμό για το κλίμα.
Στη δεκαετία του 2000 η ακτιβίστρια Σίλα Γουάτ-Κλάτιερ μαζί με άλλα 62 μέλη της φυλής των Ινουίτ από την Αλάσκα και τον Καναδά ξεκίνησαν την πρώτη νομική δράση για την κλιματική αλλαγή. Υποστήριξαν ότι οι ανεξέλεγκτες εκπομπές ρύπων από τις ΗΠΑ έθεταν σε κίνδυνο τους Ινουίτ, παραβιάζοντας ουσιαστικά «το δικαίωμά τους να ζουν σε ψυχρό κλίμα». Αν και η προσφυγή τους απορρίφθηκε, θεωρήθηκε σημείο καμπής, αναδιατυπώνοντας την κλιματική κρίση ως επείγον ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διάσημη δικηγόρος Φαρχανά Γιαμεΐν, επιπλέον, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να συμπεριληφθεί ο στόχος των μηδενικών εκπομπών ρύπων έως το 2050 στη Συμφωνία του Παρισιού. Πολλές εκθέσεις του ΟΗΕ, όπως «Γυναίκες και κορίτσια σε όλο τον κόσμο ηγούνται της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής», και άρθρα εφημερίδων, όπως των «Times» «Meet 15 Women Leading the Fight Against Climate Change», τονίζουν τους ρόλους των γυναικών ως «παραγόντων αλλαγής». Ωστόσο, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παρόμοια παραπλανητική αντίληψη. Οι γυναίκες νοιάζονται για τις οικογένειές τους, το σπίτι τους, τους φίλους τους και, φυσικά, τον πλανήτη. Η περιβαλλοντική φροντίδα είναι πλέον ευθύνη όσων υποφέρουν περισσότερο από την κρίση και που συχνά βρίσκονται σε θέσεις αδυναμίας.
Οταν οι γυναίκες απεικονίζονται είτε ως ηρωίδες είτε ως θύματα, οι υποκείμενες δομές εξουσίας και οι ανισότητες, που έφεραν τον σεξισμό στην κλιματική κρίση εξαρχής, εξαφανίζονται. Αντί, όμως, να μιλάμε για τις γυναίκες, πρέπει να ενισχύσουμε τις φωνές τους. Στην πρόσφατη Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα COP29 μόνο 8 από τους 78 συμμετέχοντες παγκόσμιους ηγέτες ήταν γυναίκες. Αυτή η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των φύλων έρχεται και επανέρχεται. Το 2023 οι γυναίκες αποτελούσαν μόλις το 34% των εθνικών αντιπροσωπειών και μόνο το 2% εξ αυτών είχαν ισομερή κατανομή φύλων. Συν τοις άλλοις, η χρηματοδότηση είναι σπάνια. Ο ΟΗΕ έχει αναγνωρίσει τις διαφορετικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στις γυναίκες και στους άνδρες πριν από περισσότερα από δέκα χρόνια, εντούτοις «το 2022 μόλις το 3% της επίσημης αναπτυξιακής βοήθειας για το κλίμα είχε στόχους σχετικούς με την έμφυλη ισότητα». Παρά την ηγετική συμμετοχή των γυναικών στον περιβαλλοντικό ακτιβισμό, λιγότερο από το 1% της διεθνούς χρηματοδότησης διατίθεται σε πρωτοβουλίες όπου ηγούνται γυναίκες. Επιπλέον, η κλιματική κρίση λογίζεται ως επιστημονικό πρόβλημα που απαιτεί λύσεις βασισμένες στις θετικές επιστήμες. Αγνοεί, δηλαδή, τις κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις της, ο τομέας θετικών επιστημών και τεχνολογίας κυριαρχείται από άνδρες, οπότε αυτοί υπερεκπροσωπούνται στη χάραξη περιβαλλοντικής πολιτικής.
* H κ. Ρόνζα Κέστερ είναι μέλος της συντακτικής ομάδας της International Politics and Society στο γραφείο Βρυξελλών του Ινστιτούτου Φρίντριχ Εμπερτ.
