Ανάπτυξη και προστασία περιβάλλοντος μπορούν να συνυπάρξουν εφόσον υπάρχουν στρατηγική, πλαίσιο, κανόνες, υποδομές και, φυσικά, συνεργασία, και αυτός είναι ο τρόπος για να αναδειχθεί σε παγκόσμιο πρότυπο βιωσιμότητας η Ελλάδα και ο ελληνικός τουρισμός. Αλλά και η πολιτεία, σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, οφείλει να συνδιαμορφώσει μια μακρόπνοη στρατηγική. «Διότι ο τουρισμός από μόνος του μπορεί να φτάσει μόνο μέχρι ένα σημείο». Με αυτόν τον χαρακτηριστικό τρόπο η αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) και υπεύθυνη του Metron, του προγράμματος βιωσιμότητας του Συνδέσμου, Αγάπη Σμπώκου, καυτηριάζει προβλήματα και αναδεικνύει ευκαιρίες για τον ελληνικό τουρισμό. Ζητούμενο είναι, λέει η διευθύνουσα σύμβουλος του ξενοδοχειακού ομίλου Phāea, «η επανασύστασή του ως τομέα που αντιλαμβάνεται τις προκλήσεις εγκαίρως και αναπροσαρμόζεται για να είναι επίκαιρος και βεβαίως αναπτυξιακός». Και πέρα από την κεντρική στρατηγική, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις οφείλουν να παίξουν τον ρόλο τους ώστε προγράμματα επενδύσεων να προχωρήσουν παράλληλα με υποδομές και με τη διαχείριση προορισμών. «Τότε μόνο η χώρα μας θα μπορέσει να συνεχίσει να αναπτύσσεται σε έναν τομέα στον οποίο έχει σοβαρό συγκριτικό πλεονέκτημα, χωρίς να υποθηκεύει το μέλλον της», εξηγεί. «Οι ροές του τουρισμού έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια αλλά δεν αναπτύχθηκαν, ούτε συντηρήθηκαν με τον ίδιο ρυθμό οι υποδομές και σίγουρα δεν έχει υπάρξει διαχρονικά ένας ολοκληρωμένος στρατηγικός σχεδιασμός από την πλευρά της πολιτείας».
– Μπορεί ο ελληνικός τουρισμός να συνεχίσει να αναπτύσσεται χωρίς να βελτιώσει το περιβαλλοντικό και κοινωνικό του αποτύπωμα;
– Κανένας κλάδος δεν μπορεί να αναπτύσσεται χωρίς βιώσιμο τρόπο και προφανώς αυτό αφορά και το περιβάλλον αλλά και την κοινωνία. Για τον ελληνικό τουρισμό, στον ΣΕΤΕ μιλάμε για έναν τουρισμό «που δεν αφήνει πίσω κανέναν», που δημιουργεί οφέλη για όλους: επιχειρήσεις, εργαζομένους, προορισμούς, τοπικές κοινωνίες. Θεωρώ λοιπόν ότι το μέλλον του ελληνικού τουρισμού είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και πως αυτό –ως στόχος– είναι μια ήδη παγιωμένη αντίληψη. Ζητούμενο λοιπόν είναι η επανασύσταση του τουρισμού ως τομέα που αντιλαμβάνεται τις προκλήσεις εγκαίρως και αναπροσαρμόζεται για να είναι επίκαιρος και βεβαίως αναπτυξιακός. Είναι αίτημα της κοινωνίας αλλά και μιας νέας γενιάς ταξιδιωτών. Και είναι για εμάς μονόδρομος.
– Ποια πιστεύετε ότι πρέπει να είναι τα επόμενα βήματα του ιδιωτικού τομέα αλλά και της πολιτείας για να διασφαλίσει τόσο την προστασία του περιβάλλοντος όσο και την ανάπτυξη του τουρισμού;
– Κατ’ αρχάς θεωρώ λάθος να φέρνουμε σε αντιπαράθεση τις έννοιες του περιβάλλοντος και της ανάπτυξης – όχι μόνο στον τουρισμό, αλλά και γενικότερα. Ανάπτυξη και προστασία περιβάλλοντος μπορούν να συνυπάρξουν εφόσον υπάρξουν στρατηγική, πλαίσιο, κανόνες και υποδομές και, φυσικά, συνεργασία. Ως επιχειρήσεις οφείλουμε να αναλάβουμε το μερίδιο που μας αναλογεί. Από την πλευρά της η πολιτεία πρέπει να διασφαλίζει το πλαίσιο της λειτουργίας και την ασφάλεια δικαίου –και εδώ έχουν γίνει σημαντικά βήματα με το πολεοδομικό, το χωροταξικό, όπου ακόμη και αν έχει κάποιος ενστάσεις, ένα ελλιπές χωροταξικό είναι καλύτερο από καθόλου χωροταξικό– και βεβαίως τις κατάλληλες υποδομές. Και ως φορέας ο ΣΕΤΕ θα πρέπει αφενός να συνεχίσει να συνεργάζεται στενά με την πολιτεία προκειμένου να διαμορφωθεί το κατάλληλο πλαίσιο και αφετέρου διαθέτει με το Metron στους επιχειρηματίες τα εργαλεία και τη μέθοδο για να συνεχίσουν να βελτιώνονται. Απαιτείται λοιπόν μακροπρόθεσμη κεντρική και τοπική στρατηγική, ύπαρξη σταθερού πλαισίου, η προώθηση συνεργασιών σε τοπικό επίπεδο, αναβάθμιση υποδομών, ώστε να ανταποκρίνονται σε αυτόν τον μακροχρόνιο σχεδιασμό, αλλά και σωστή διαχείριση προορισμών. Χρειάζεται πλήρης ενεργοποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ο νόμος για τους DMMOs (σ.σ. Οργανισμοί Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμών) δημιουργεί ένα τέτοιο πλαίσιο, αλλά μένει να δούμε πώς θα εφαρμοστεί τοπικά. Τότε μόνο η χώρα μας θα μπορέσει να συνεχίσει να αναπτύσσεται σε έναν τομέα στον οποίο έχει σοβαρό συγκριτικό πλεονέκτημα, χωρίς να υποθηκεύει το μέλλον της.
Κεντρική διοίκηση, τοπική αυτοδιοίκηση και ιδιωτικός τομέας πρέπει να κάτσουν στο τραπέζι και να χαράξουν μια μακροπρόθεσμη στρατηγική.
– Μπορεί η Ελλάδα να αποτελέσει παγκόσμιο πρότυπο βιωσιμότητας και εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στον κλάδο;
– Είναι σαφές ότι το όραμά μας για το μέλλον είναι ένας ανταγωνιστικός τουρισμός, με αμβλυμένη εποχικότητα και δικαιότερη γεωγραφική κατανομή. Η στρατηγική μας βασίζεται στην τουριστική ανάπτυξη με σεβασμό, με μέτρο, με κανόνες. Η Ελλάδα θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει πρότυπο στον τουριστικό τομέα. Βλέπουμε σπουδαία παραδείγματα και από μικρές επιχειρήσεις αλλά και από πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Η ελκυστικότητα της Ελλάδας ξεκινάει από την επαφή με τον άνθρωπο, την αυθεντικότητα, την τοπική εμπειρία, παραμέτρους στις οποίες έχουμε ήδη ισχυρό αποτύπωμα. Οφείλουμε και μπορούμε να ενισχύσουμε το αποτύπωμά μας και στα υπόλοιπα: περιβάλλον, διακυβέρνηση. Mε την πρωτοβουλία Metron θέλουμε να δώσουμε τα εφόδια και το πλαίσιο, δηλαδή τον τρόπο, ώστε ο κλάδος του τουρισμού συνολικά, συγκροτημένα και συντονισμένα, αλλά και σε κάθε επιχείρηση ξεχωριστά, να σχεδιάσει τη διαδρομή που του ταιριάζει προς την αειφορία. Η βιωσιμότητα δεν είναι απλώς μονόδρομος, είναι αυτό που ενώνει επιχειρήσεις, κοινωνία και περιβάλλον σε μια κοινή πορεία προς ένα πιο δίκαιο και ανθεκτικό μέλλον. Η επιτυχία της προσπάθειάς μας εξαρτάται από τη συλλογική μας βούληση να έχουμε έναν τουρισμό αντάξιο των προκλήσεων της εποχής μας.
– Εσείς ως Σύνδεσμος τι κάνετε γι’ αυτό;
– Ως φορέας εκ του θεσμικού μας ρόλου ανταποκρινόμαστε δίνοντας το πλαίσιο, τη μέθοδο, τα εργαλεία, δείχνοντας δηλαδή την πορεία. Σε συνεργασία με το Ινστιτούτο του ΣΕΤΕ, τη Marketing Greece και τη συμβολή εξειδικευμένων συμβούλων, διαμορφώσαμε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο μεθοδολογίας και εργαλείων, το Metron. Αποτέλεσε κεντρική δέσμευση του προέδρου του Συνδέσμου, Γιάννη Παράσχη, και βρίσκεται ήδη σε εφαρμογή. Tο Μetron δεν είναι απλώς μόνο πρόγραμμα καταγραφής και πιστοποίησης. Eίναι ένα σύνολο δράσεων και ενεργειών. Οπως η εργαλειοθήκη του ΙΝΣΕΤΕ, που συνδέει μελέτες, αναλύσεις, εκθέσεις και κατευθυντήριες γραμμές. Ή οι ενέργειες προβολής και προώθησης, καθώς και τα best practices σε προορισμούς, σε συνεργασία με τη Marketing Greece, αλλά και τα στοχευμένα εκπαιδευτικά webinars, το όργανο στρατηγικής εποπτείας και καθοδήγησης για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Κεντρικό εργαλείο της πρωτοβουλίας Metron αποτελεί βέβαια η ψηφιακή πλατφόρμα αυτοαξιολόγησης των επιχειρήσεων στους δείκτες ESG.
– Πόσο πρόθυμες είναι οι ξενοδοχειακές τουριστικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στη βελτίωση του περιβαλλοντικού τους αποτυπώματος;
– Η τουριστική βιομηχανία επιδεικνύει υψηλότερες ταχύτητες στον πράσινο μετασχηματισμό σε σχέση με άλλους κλάδους. Η ανάπτυξη του τουρισμού εξακολουθεί να είναι απόλυτα συνδεδεμένη με το φυσικό περιβάλλον. Και στην Ελλάδα, ο τομέας του τουρισμού συνολικά αποδεικνύει τη δέσμευσή του σε αυτή την κατεύθυνση. Ο δε ξενοδοχειακός κλάδος έχει αρχίσει να μετασχηματίζεται εμφανώς εδώ και χρόνια. Σε αυτό συμβάλλει η νομοθεσία και οι περιβαλλοντικές ρυθμίσεις. Αλλά αποτελεί εδώ και αρκετά χρόνια απαίτηση και των επισκεπτών καθώς και των προμηθευτών και συνεργατών μας. Ως κατεξοχήν εξωστρεφής τομέας, ο τουρισμός έχει εκτεθεί στην απαίτηση για μετασχηματισμό εδώ και δεκαετίες. Σήμερα σημαντικοί ταξιδιωτικοί οργανισμοί, όπως η TUI ή η BA Holidays, απαιτούν υποχρεωτικά περιβαλλοντικές πιστοποιήσεις για να βάλουν ένα ξενοδοχείο στο πρόγραμμά τους.
Τα προβλήματα διαχείρισης τουριστικών ροών
– Σε συγκεκριμένα μέρη και περιόδους δημιουργούνται σημαντικότατα προβλήματα διαχείρισης των τουριστικών ροών. Δεν κανιβαλίζει αυτό το ίδιο το τουριστικό προϊόν;
– Οι ροές του τουρισμού έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Δεν αναπτύχθηκαν, όμως, ούτε συντηρήθηκαν με τον ίδιο ρυθμό και οι υποδομές, και σίγουρα δεν έχει υπάρξει διαχρονικά ένας ολοκληρωμένος στρατηγικός σχεδιασμός από την πλευρά της πολιτείας. Το αποτέλεσμα πράγματι είναι να δημιουργούνται σε περιπτώσεις προβλήματα διαχείρισης. Θα αποτελούσε παράλειψη αν στην παρακολούθηση του φαινομένου δεν λαμβάνονται υπόψη τόσο οι αντιλήψεις των κατοίκων για την ποιότητα της καθημερινότητάς τους όσο και των τουριστών για την ποιότητα της προσφερόμενης εμπειρίας. Η αυθόρμητη ανάπτυξη του τουρισμού μπορεί να τον οδηγήσει μέχρι ένα σημείο. Από εκεί και πέρα, χρειάζεται στρατηγικός σχεδιασμός με στόχο τη διασπορά χωροταξικά, την άμβλυνση της εποχικότητας, την προστασία του περιβάλλοντος και το θετικό αποτύπωμα στις τοπικές κοινωνίες. Χρειάζονται σοβαρές υποδομές αντίστοιχες με την ανάπτυξη των επιχειρήσεων, πλαίσιο διαχείρισης τοπικά, ελεγκτικός μηχανισμός και βεβαίως σύμπνοια και συνεργασία όλων. Βρισκόμαστε ενώπιον μιας πολύ μεγάλης ευκαιρίας και η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών είναι η βάση για να διαμορφώσουμε όχι μόνο τον προσανατολισμό του τουρισμού ως σημαντικής για την οικονομία επιχειρηματικής δραστηριότητας, αλλά και της καθημερινότητας όλων μας, ως πολιτών και κατοίκων τουριστικών περιοχών.
Εργαλείο πράσινης μετάβασης η πλατφόρμα Metron
– Τι είναι και πώς ακριβώς λειτουργεί η ψηφιακή πλατφόρμα Metron;
– Πρόκειται για μια διαδρομή συνεχούς βελτίωσης, με διακριτά στάδια: Αποτυπώνεται η υφιστάμενη κατάσταση, τίθενται στόχοι, χρονοδιάγραμμα και παρακολουθείται στενά η προσέγγιση των στόχων, τίθενται νέοι στόχοι, με πρωτοβουλία των επιχειρήσεων. Και τελικά, όταν επιτευχθεί η βέλτιστη πρακτική, επεκτείνονται οι πρακτικές τους σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας, ώστε να λειτουργούν ως πρότυπα υπεύθυνης τουριστικής ανάπτυξης. Ενώ σε όλα τα στάδια υπάρχει κατεύθυνση ως προς τη συλλογή στοιχείων, επαλήθευση και πιστοποίηση της προόδου.
– Μπορείτε να μοιραστείτε τα πρώτα ευρήματα αυτής της πρωτοβουλίας;
– Στο πλαίσιο της πιλοτικής φάσης προσκλήθηκαν 50 εταιρείες, 25 ολοκλήρωσαν τη διαδικασία συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων και προχώρησαν σε διαδικασία επαλήθευσης, 3 ολοκλήρωσαν αλλά δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις ώστε να προχωρήσουν σε πιστοποίηση, 15 δεν ανταποκρίθηκαν ή δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν εγκαίρως και 7 για διάφορους λόγους επέλεξαν να αποσυρθούν. Η πλατφόρμα καταγράφει πού βρίσκονται οι επιχειρήσεις και πού θέλουν να πάνε, με στόχους που θέτουν οι ίδιες. Μετράει, για παράδειγμα, εκπομπές CO2, μέτρα για τον περιορισμό τους, κατανάλωση νερού, διαχείριση αποβλήτων, προγράμματα αξιολόγησης και εκπαίδευση εργαζομένων και έχει σημασία να γίνει κατανοητό ότι ο ΣΕΤΕ δεν είναι ελεγκτική αρχή. Μέσα από το έργο μας θέλουμε να αναδείξουμε την ανάγκη, να επηρεάσουμε θετικά προς την κατεύθυνση μετασχηματισμού, να προτρέψουμε επιχειρήσεις να μπουν στη διαδικασία, να προσφέρουμε τα εργαλεία, να αξιολογήσουμε τα υφιστάμενα κίνητρα, να προχωρήσουμε σε ουσιαστικές προτάσεις, εκ μέρους του τουριστικού τομέα, που θα συμβάλουν στην ουσιαστική ρύθμιση και στον μετασχηματισμό του τουρισμού. Το επόμενο βήμα της πρωτοβουλίας τις προσεχείς εβδομάδες είναι η ευρύτερη πρόσκληση σε όλα τα μέλη του ΣΕΤΕ, αλλά και σε επόμενη φάση και σταδιακά σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται ευρύτερα στον τομέα, ενώ πρόθεση και στόχος είναι και η διασύνδεση με τις τράπεζες.
– Είναι επαρκώς ενημερωμένες οι επιχειρήσεις για το τι πρέπει να κάνουν και πώς μπορούν να βοηθηθούν;
– Είναι πραγματικότητα ότι η βιωσιμότητα και οι αντίστοιχες πρακτικές δεν βρίσκονται ακόμα στο επίκεντρο της στρατηγικής και της λειτουργίας του συνόλου των τουριστικών επιχειρήσεων, αλλά αποτελούν περισσότερο μια παράπλευρη πρωτοβουλία. Αυτό αποδίδεται κυρίως σε έλλειψη πόρων, κεφαλαίου αλλά και ανθρώπινου δυναμικού. Σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει και ελλιπής ενημέρωση ή, αν θέλετε, και ευαισθητοποίηση, καθώς και περιορισμένες γνώσεις ως προς τις διαθέσιμες λύσεις και τη νομοθεσία. Αυτοί είναι και μερικοί από τους λόγους που ξεκινήσαμε την πρωτοβουλία Metron. Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει ορίσει το πλαίσιο για τη δίκαιη πράσινη μετάβαση, ενώ χρηματοδότηση μέσω Ταμείου Ανάκαμψης και άλλων ευρωπαϊκών πόρων είναι διαθέσιμη μέσω των τραπεζών. Ωστόσο, οφείλουν να γίνουν βελτιώσεις και να δοθούν επιπλέον κίνητρα ειδικότερα στο σκέλος που αφορά τις μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν και τη ραχοκοκαλιά του ελληνικού τουρισμού.
