Τελικά, δεν χρειάζεται να πας σε ύφεση για να ρίξεις τον πληθωρισμό. Είναι το συμπέρασμα που αβίαστα μοιράζεται με την «Κ» η Κλαούντια Σαμ, Chief Economist της New Century Advisors και δημιουργός του αδιάψευστου «κανόνα Σαμ»: Τα πρώτα στάδια της ύφεσης στις ΗΠΑ εκδηλώνονται όταν ο τρίμηνος μέσος όρος της ανεργίας είναι τουλάχιστον μισή ποσοστιαία μονάδα πάνω από τον χαμηλότερο τρίμηνο μέσο όρο της ανεργίας τους προηγούμενους 12 μήνες. «Η θετική εξέλιξη στα εισοδήματα δεν ακυρώνει την αρνητική εξέλιξη στις τιμές», μας είπε η πρώην οικονομολόγος της Fed και του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων στον Λευκό Οίκο, επικαλούμενη μελέτες που αναλύουν την ψυχολογία του καταναλωτή και εξηγούν την εκλογική ήττα των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ. Αν και θεωρεί ότι η αμερικανική οικονομία είναι πιο κοντά από ποτέ στη διαπίστωση της ήπιας προσγείωσης από την πανδημία και τον πληθωρισμό, η ίδια προειδοποιεί για σενάριο υποτροπής αν και εφόσον η κυβέρνηση Τραμπ εφαρμόσει το οικονομικό της πρόγραμμα στο σύνολό της: Δασμοί, μαζικές απελάσεις και μειώσεις φόρων είναι σε θέση να φέρουν ξανά πληθωρισμό και να φρενάρουν την ανάπτυξη. Η Κλαούντια Σαμ, προς το παρόν, δεν ανησυχεί για το αμερικανικό χρέος, παρότι θεωρεί ότι κάποια στιγμή στο μέλλον οι αγορές θα παρέμβουν για να στείλουν το μήνυμα: «Κυβέρνηση των ΗΠΑ, είναι ώρα να ασχοληθείς σοβαρά με τη βιωσιμότητα του χρέους σου». Με μελανά χρώματα περιγράφει τον φαύλο κύκλο της οικονομικής και πολιτικής δυσλειτουργίας στην Ευρώπη. Οσο για την Ελλάδα; «Οταν κοιτάζεις τη μεταβολή του ΑΕΠ, βλέπεις κάτι όμορφο. Οταν όμως στρέφεις το βλέμμα στην αγορά εργασίας, βλέπεις ακόμη χώρο για αποτέλεσμα. Μια μεταρρύθμιση δεν είναι επιτυχής μέχρι να περάσει στον εργαζόμενο».
– Βασική πηγή ανησυχίας για την παγκόσμια οικονομία ήταν μέχρι πρόσφατα το σενάριο ύφεσης στις ΗΠΑ, κατά την προσγείωση από την πανδημία και τον πληθωρισμό. Ξεπέρασε μέχρι στιγμής τον κίνδυνο ύφεσης η αμερικανική οικονομία;
– Ο κίνδυνος ύφεσης στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει υποχωρήσει σημαντικά, τουλάχιστον προς το παρόν. Περάσαμε μια περίοδο, πάνω από δύο χρόνια, κατά την οποία υπήρχαν σχολιαστές που ήταν βέβαιοι ότι η ύφεση ήταν προ των πυλών. Κάποιοι μάλιστα είπαν ότι χρειαζόμασταν την ύφεση για να μειώσουμε τον πληθωρισμό. Αυτό λοιπόν που πραγματικά άλλαξε στις ΗΠΑ είναι ότι ο πληθωρισμός άρχισε να μειώνεται, ξεκινώντας από το δεύτερο εξάμηνο του 2023, με αρκετά σημαντική πτώση. Και, στην πραγματικότητα, η περίοδος που μεσολάβησε ήταν μια περίοδος κατά την οποία η ανάπτυξη επιταχύνθηκε. Το καλοκαίρι του τρέχοντος έτους προέκυψαν ξανά φόβοι για ύφεση, όταν η αγορά εργασίας φάνηκε λίγο κλονισμένη, αλλά ήταν μεμονωμένη εξέλιξη. Αν και δεν έχουν επιστρέψει ακόμη όλα στο φυσιολογικό, ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ παραμένει κάπως υψηλότερος από αυτόν που θα ήθελε η Fed, είμαστε πλέον πολύ κοντά σε αυτό που θα έλεγε κανείς ήπια προσγείωση. Ο πληθωρισμός μειώθηκε, και μειώθηκε με την ανάπτυξη να παραμένει σταθερή και με την ανεργία επίσης χαμηλή. Βρισκόμαστε, λοιπόν, στο καλό σενάριο. Και αυτό είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο, αν κρίνει κανείς από τα ιστορικά προηγούμενα των οικονομικών κύκλων ύστερα από μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού. Εκ των υστέρων, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η περίπτωση της πανδημίας ήταν κάτι διαφορετικό από προηγούμενους κύκλους. Ο τρόπος με τον οποίον εξελίχθηκαν τα πράγματα αφήνει στην άκρη το αφήγημα ότι για να ρίξεις τον πληθωρισμό πρέπει να πας σε ύφεση. Από την άλλη, οφείλουμε να στρέψουμε την προσοχή μας σε άλλους κινδύνους στον ορίζοντα, οι οποίοι απασχολούν πλέον τη συζήτηση γύρω από την προοπτική της οικονομίας.
– Ενας από αυτούς τους κινδύνους, λοιπόν, αφορά –εικάζω– την ατζέντα του Ντόναλντ Τραμπ για την οικονομία, η οποία φέρνει δασμούς, μειώσεις φόρων και απελάσεις μεταναστών. Κατά μία άποψη, αυτές είναι ενέργειες που θα φέρουν ξανά πληθωρισμό. Ποια είναι η γνώμη σας;
– Αν όλα όσα έβαλε στο τραπέζι ο νέος πρόεδρος γίνονταν πραγματικότητα –θα πρέπει επίσης να περάσουν από το Κογκρέσο– μάλλον θα προκαλούσαν πληθωρισμό. Στην πραγματικότητα, οι δασμοί θα αυξήσουν σίγουρα το επίπεδο των τιμών, διότι κάθε δασμός σε κάθε αγαθό θα αυξήσει την τιμή του. Πληθωρισμός, από την άλλη, σημαίνει επαναλαμβανόμενες αυξήσεις στις τιμές. Αν υπάρξουν όμως αντίποινα στο πλαίσιο ενός εμπορικού πολέμου, τότε θα φτάσουμε κι εκεί. Επιπλέον, οι μαζικές απελάσεις θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά ανατρεπτικές στις αγορές εργασίας, σε βαθμό που είναι μάλλον δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι θα τεθούν σε εφαρμογή. Αυτό που ξέρουμε σίγουρα αυτή τη στιγμή είναι ποιος θα είναι ο πρόεδρος και ποιο θα είναι το Κογκρέσο. Από εκεί και ύστερα, υπάρχει αβεβαιότητα γύρω από την τελική εφαρμογή των πολιτικών. Και δεν είναι μόνον ο πληθωρισμός. Οι πολιτικές που έχουν εξαγγελθεί θα μπορούσαν επίσης να περιπλέξουν την ανάπτυξη στις ΗΠΑ. Θα έχει μεγάλη σημασία πώς και πόσο θα υλοποιηθούν στην πράξη.
«Tο χρέος των ΗΠΑ μακροπρόθεσμα αντιμετωπίζει ζήτημα βιωσιμότητας. Το πολιτικό σύστημα δεν θα μπει στην ουσία της συζήτησης έως ότου υπάρξει κάποια κρίση στις αγορές. Κλωτσάμε απλώς το τενεκεδάκι μπροστά στον δρόμο».
– Οι περαιτέρω μειώσεις φόρων, για κάποιους, ενισχύουν τον προβληματισμό γύρω από το δημοσιονομικό προφίλ των ΗΠΑ. Πόσο σας προβληματίζει το επίπεδο του αμερικανικού χρέους και ποιες είναι ευρύτερα οι σκέψεις σας για τη δημοσιονομική πολιτική των ΗΠΑ σε σχέση και με τον αντίκτυπο που μπορεί να έχουν στις αγορές;
–Δεν με ανησυχεί αυτή τη στιγμή το σενάριο ενός γεγονότος στις αγορές χρέους, αν αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ θα βγουν να πουλήσουν χρέος του αμερικανικού Δημοσίου και κανείς δεν θα θέλει να αγοράσει, που θα προκαλούσε φυσικά αναστάτωση. Δεν είμαστε τώρα εκεί, παρότι πιστεύω ότι κάποια στιγμή στο μέλλον οι αγορές πράγματι θα παρέμβουν και θα πουν «κυβέρνηση των ΗΠΑ, είναι ώρα να ασχοληθείς σοβαρά με τη βιωσιμότητα του χρέους σου». Για την ώρα, βρισκόμαστε αποκλειστικά στο επίπεδο της ρητορικής, γιατί το χρέος των ΗΠΑ μακροπρόθεσμα αντιμετωπίζει πράγματι ζήτημα βιωσιμότητας. Υπάρχουν πράγματα στον προϋπολογισμό των ΗΠΑ –συντάξεις, ασφάλιση υγείας, στρατιωτικές δαπάνες– που είναι δύσκολο να αγγίξεις πολιτικά. Κάποια στιγμή, όμως, θα γίνουν μέρος της συζήτησης. Προς το παρόν, λαμβάνουμε αντ’ αυτού ένα νεοσύστατο τμήμα κυβερνητικής αποτελεσματικότητας εμπνευσμένο από το meme του Dogecoin, από δύο ανθρώπους που μπορεί να έχουν εμπειρία στον επιχειρηματικό κόσμο, όμως δεν ξέρουν πολλά σχετικά με τους κυβερνητικούς κανονισμούς και την εξοικονόμηση κρατικού κόστους. Το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ δεν θα μπει στην ουσία της συζήτησης έως ότου υπάρξει κάποια κρίση στις αγορές. Και αυτό είναι πραγματικά ατυχές, γιατί δεν είναι αυτός ο καλύτερος τρόπος για να χαράξεις πολιτική. Κλωτσάμε απλώς το τενεκεδάκι μπροστά στον δρόμο, μέχρι να μας βρει ένα γεγονός στις αγορές.
– Ξέρετε, ζω στην Ελλάδα, επομένως καταλαβαίνω καλά τι λέτε.
– Ακριβώς! Στην Ελλάδα ξέρετε καλύτερα από εμάς πώς δουλεύει αυτή η νοοτροπία.
– Αν οι Δημοκρατικοί έχασαν τις εκλογές λόγω της οικονομίας, ποιος ήταν συγκεκριμένα ο λόγος;
– Οι Δημοκρατικοί ήταν ένα κατεστημένο κόμμα. Και τα κατεστημένα κόμματα σε όλο τον κόσμο «πλήρωσαν» το αυξημένο κόστος ζωής, ιδίως στα είδη πρώτης ανάγκης. Οταν έχεις γενική άνοδο των τιμών, η απάντηση δεν είναι να μειώσεις τις τιμές, γιατί έτσι θα τραβήξεις την οικονομία πίσω και θα φέρεις ύφεση. Θα πρέπει αντιθέτως να αυξήσεις τους μισθούς και τις δουλειές, για να βοηθήσεις τους καταναλωτές να αντεπεξέλξουν στις αυξημένες τιμές. Ομως, ξέρετε, υπάρχουν έρευνες που μας αποκαλύπτουν ότι ο καταναλωτής δεν «συγχωρεί» τις υψηλές τιμές και ψάχνει πάντα κάποιον να κατηγορήσει για το αυξημένο κόστος. Αλλά όταν πρόκειται για τον μισθό του, θεωρεί δικό του επίτευγμα την αύξηση: «Δούλεψα γι’ αυτό». Με λίγα λόγια, η θετική εξέλιξη στα εισοδήματα δεν ακυρώνει την αρνητική εξέλιξη στις τιμές. Ξέρετε, η πανδημία ήταν μια απίστευτα ταραγμένη περίοδος. Σήμερα, υπάρχει απλώς κούραση και θυμός για το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε. Τόσο η πανδημία όσο και ο πληθωρισμός ήταν παγκόσμια φαινόμενα. Στους Δημοκρατικούς συνέβη ό,τι και σε άλλα κατεστημένα κόμματα σε άλλες χώρες. Παρά το γεγονός ότι τα πήγαν μάλιστα λίγο καλύτερα, καθώς η οικονομία ήταν ισχυρότερη στις ΗΠΑ. Ωστόσο, δεν ήταν αρκετό.
Η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με σημάδια αποβιομηχάνισης
– Tι περιμένετε από τη Fed το 2025; Αναφέρομαι ασφαλώς στην πολιτική των επιτοκίων.
Περιμένω να συνεχίσει αυτό που κάνει. Αν και, αργότερα απ’ ό,τι περιμέναμε, ξεκίνησαν τον κύκλο χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής. Χρειάστηκε να αισθανθούν αρκετά σίγουροι για τον πληθωρισμό προτού ξεκινήσουν τις μειώσεις των επιτοκίων. Εχουν πλέον την άποψη, και νομίζω είναι η σωστή άποψη, ότι το επίπεδο των επιτοκίων στις ΗΠΑ σήμερα παραμένει περιοριστικό. Αν δούμε κάποιους τομείς της αγοράς, οι άνθρωποι αρχίζουν να περιορίζουν κάπως την οικονομική δραστηριότητα. Επομένως, δεν χρειάζεται να πιεστεί προς τα κάτω η οικονομία. Η αγορά εργασίας φαίνεται να επιβραδύνεται, αλλά με πολύ σταδιακό ρυθμό, και εξακολουθεί να δείχνει σε καλή κατάσταση. Νομίζω ότι η Fed, με μικρές αλλά συστηματικές αποφάσεις –25 μονάδες βάσης εδώ, 25 μονάδες βάσης εκεί– θα συνεχίσει στην πορεία που ακολουθεί.
Σημαντικοί παίκτες του ευρωπαϊκού πειράματος πασχίζουν πραγματικά και έχουν στραφεί προς τον εαυτό τους. Ολο αυτό είναι συνταγή για μεγάλα προβλήματα.
– Αν ζούσατε στην Ευρώπη, τι θα σας ανησυχούσε σχετικά με την οικονομική προοπτική της;
Η ανάκαμψη στην Ευρώπη μετά την πανδημία ήταν πολύ πιο αργή. Σε ορισμένες χώρες –που βρίσκονται μάλιστα στον πυρήνα της Ευρώπης, όπως η Γερμανία– στην ουσία δεν υπήρξε καν ανάκαμψη. Η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με σημάδια αποβιομηχάνισης. Και τα οικονομικά προβλήματα φέρνουν πολιτική δυσλειτουργία. Γι’ αυτό και βλέπουμε την πολιτική κρίση στη Γερμανία και στη Γαλλία.
Σημαντικοί παίκτες του ευρωπαϊκού πειράματος πασχίζουν πραγματικά και έχουν στραφεί προς τον εαυτό τους. Ολο αυτό είναι συνταγή για μεγάλα προβλήματα. Η Ευρώπη, όπως τόνισε και η Εκθεση Ντράγκι, πρέπει να μεταρρυθμιστεί διαρθρωτικά. Ομως, αυτό είναι ένα εγχείρημα που πρέπει να υλοποιήσει κανείς από θέση ισχύος. Από χώρες που είναι σε θέση να ηγηθούν. Οι προδιαγραφές αυτές απουσιάζουν από την Ευρώπη σήμερα.
– Και ποιες είναι οι σκέψεις σας για την ελληνική οικονομία;
Ξέρετε, όπως είπαμε και πριν, η Ελλάδα είναι μια χώρα που αντιμετώπισε την κρίση εμπιστοσύνης στις αγορές και αναγκάστηκε να διανύσει μια περίοδο πραγματικά εξαντλητικών μεταρρυθμίσεων. Σήμερα, η οικονομία αναπτύσσεται και υπό αυτή την έννοια η ελληνική ιστορία παραπέμπει σε μια ιστορία επιτυχίας. Ωστόσο, ως οικονομολόγος, εστιάζω πολύ στις αγορές εργασίας. Εξακολουθώ λοιπόν να βλέπω πολλές χαμένες ευκαιρίες στην Ελλάδα, όπως υποδηλώνει το ποσοστό ανεργίας. Μπορεί το 9% να είναι το χαμηλότερο ποσοστό που πέτυχε η χώρα εδώ και χρόνια, όμως δεν παύει να είναι ακόμα υψηλό. Ιδίως αν αναλογιστεί κανείς ότι οι ομάδες που βρίσκονται μακριά από την αγορά εργασίας είναι νέοι ή άτομα που ξεκινούν την καριέρα τους. Για εμένα, μια μεταρρύθμιση δεν είναι επιτυχής μέχρι να περάσει στον εργαζόμενο. Η Ελλάδα σημείωσε μεγάλη πρόοδο. Ομως δεν πρέπει να μείνει εκεί. Πρέπει να πάρει απλώς τη νίκη και να συνεχίσει να προσπαθεί. Οταν κοιτάζεις τη μεταβολή του ΑΕΠ, βλέπεις κάτι όμορφο. Οταν όμως στρέφεις το βλέμμα στην αγορά εργασίας, βλέπεις ακόμα χώρο για αποτέλεσμα.
