Ενα πρόγραμμα με στόχο την προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων για την ανάπτυξη της οικονομίας σε νέες, σταθερές βάσεις θεωρεί ο Βασίλης Ράπανος ότι χρειάζεται η χώρα. Πιστεύει ότι αυτό μπορεί και πρέπει να γίνει στη βάση συναινέσεων. Ο ακαδημαϊκός και ομότιμος καθηγητής, έχοντας μόλις αποχωρήσει από τη θέση του προέδρου της Alpha Bank, αποτυπώνει στη συνέντευξή του στην «Κ» το απόσταγμα μιας πολύχρονης πείρας όχι μόνο στον τραπεζικό τομέα αλλά και στον δημόσιο, και δεν αποφεύγει να πει δύσκολες αλήθειες. Ναι μεν έγιναν κάποιες μεταρρυθμίσεις, αλλά η παραγωγική δομή της οικονομίας δεν άλλαξε. Η λειτουργία του κράτους παραμένει προβληματική.
– Πώς απαντάτε στην κριτική που ασκείται ότι παρά τα κέρδη τους οι τράπεζες κρατούν τα επιτόκια καταθέσεων χαμηλά, δίνουν δύσκολα και ακριβά δάνεια και εισπράττουν υπερβολικά υψηλές προμήθειες, με αποτέλεσμα και την κυβερνητική παρέμβαση για το τελευταίο θέμα;
– Σε ό,τι αφορά τα επιτόκια καταθέσεων πρέπει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα το μεγαλύτερο ποσοστό των καταθετικών λογαριασμών, περίπου το 75%, έχει μικρά ποσά, συνήθως κάτω από 10.000 ευρώ, και υπάρχουν για συναλλακτικούς σκοπούς και όχι επενδυτικούς. Οι καταθέσεις αυτές δεν έχουν απόδοση. Το υπόλοιπο 25% των καταθέσεων είναι τοποθετημένο σε επενδυτικά προϊόντα, αλλά και αυτή η κατηγορία προτιμάει συνήθως προϊόντα σταθερού εισοδήματος και μικρής διάρκειας, τα επιτόκια των οποίων είναι χαμηλά.
Τα επιτόκια χορηγήσεων είναι λίγο υψηλότερα στην Ελλάδα από τα αντίστοιχα στην υπόλοιπη Ευρώπη, επειδή ο πιστωτικός κίνδυνος είναι μεγαλύτερος. Οσο βελτιώνεται η αξιολόγηση, θα μειώνεται ο πιστωτικός κίνδυνος και θα μειωθούν και τα επιτόκια.
Σε ό,τι αφορά τη χορήγηση δανείων, δεν νομίζω να έχει υπάρξει επιχείρηση που να υπέβαλε αξιόπιστο αίτημα και να μην ικανοποιήθηκε. Υπάρχει μάλιστα και έντονος ανταγωνισμός. Η κριτική που ασκείται αφορά τις μικρές επιχειρήσεις. Κακά τα ψέματα, πάρα πολλές από αυτές δεν μπορούν να δανειοδοτηθούν είτε γιατί δεν έχουν ασφαλιστική ή φορολογική ενημερότητα, είτε γιατί έχουν πολύ χαμηλά εισοδήματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυβέρνηση νομοθέτησε για φορολογικούς λόγους το ελάχιστο τεκμαρτό εισόδημα γι’ αυτές τις επιχειρήσεις επειδή θεωρούνται ότι δεν δηλώνουν τα πραγματικά τους εισοδήματα. Οταν έχεις μια μικρή επιχείρηση που δηλώνει ετήσιο εισόδημα 8.000 και ζητάει ένα δάνειο 50.000 ευρώ, πώς να το δώσεις;
Στις προμήθειες, τα έσοδα των τραπεζών ως ποσοστό των συνολικών τους εσόδων είναι μικρότερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης, αλλά σε μερικές περιπτώσεις ίσως είναι υπερβολικές και θα έπρεπε οι τράπεζες από μόνες τους να αρχίσουν να τις εξορθολογίζουν. Τώρα σίγουρα θα εξορθολογιστούν, μετά και τη νομοθετική ρύθμιση που έγινε.
– Αρα θεωρείτε ότι μπορεί να προχωρήσουν και σε επόμενα βήματα μόνες τους οι τράπεζες;
– Βεβαίως.
– Εχουν περάσει οι τράπεζες σε ασφαλές έδαφος; Η ποιότητα και το ύψος των κεφαλαίων τους εξακολουθούν να αποτελούν πηγή προβληματισμού σε εκθέσεις της Κομισιόν και της Τράπεζας της Ελλάδος.
– Η κεφαλαιακή θέση των τραπεζών έχει βελτιωθεί πολύ, αλλά μην ξεχνάμε ότι ένα μεγάλο μέρος των κεφαλαίων τους είναι αναβαλλόμενη φορολογία και από αυτήν την άποψη είναι επιτακτική ανάγκη να βελτιώσουν περαιτέρω την κεφαλαιακή τους θέση και να επιταχύνουν τη μείωση της αναβαλλόμενης φορολογίας.
– Επειτα από τρία μνημόνια γεμάτα μεταρρυθμίσεις και εν μέσω υλοποίησης του προγράμματος Ελλάδα 2.0, του Ταμείου Ανάκαμψης, επίσης με πολλές μεταρρυθμίσεις, βλέπετε εσείς να έχει αλλάξει η εικόνα της Ελλάδας, να έχει μεταρρυθμιστεί το κράτος;
– Η αλήθεια είναι ότι έγιναν μεταρρυθμίσεις σε αρκετούς τομείς, στην είσοδο και στην έξοδο επιχειρήσεων, στην απλοποίηση διαδικασιών, στην ψηφιοποίηση. Ομως, παρ’ όλα αυτά η σύνθεση του ΑΕΠ μεταξύ 2008 και 2023 δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά. Ο στόχος των μεταρρυθμίσεων ήταν να μεταφερθούν πόροι από τομείς χαμηλής παραγωγικότητας σε υψηλής, ώστε να αυξηθεί η παραγωγική δυνατότητα της οικονομίας. Αυτό δεν φαίνεται να έγινε. Η παραγωγική δομή της οικονομίας μας δεν άλλαξε. Οι παραγωγικές επενδύσεις παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα το παραγόμενο ΑΕΠ ανά ώρα εργασίας να είναι το χαμηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Στον κρατικό μηχανισμό έγιναν αρκετές αλλαγές, κυρίως μέσω ψηφιοποίησης διαδικασιών, αλλά η λειτουργία του παραμένει προβληματική. Επίσης υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση στην απόδοση της Δικαιοσύνης και συχνές αλλαγές στη νομοθεσία. Πρέπει να χαράξουμε ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα για την άρση αυτών των εμποδίων και εδώ μπορούν να υπάρξουν και συναινέσεις.
– Θεωρείτε ότι είναι κομβικό σημείο να υπάρξουν συναινέσεις;
– Ναι, οι όποιες αλλαγές γίνουν πρέπει να έχουν διάρκεια. Μπορούμε να συμφωνήσουμε σε αρκετά πράγματα. Πρέπει να έχουμε ένα απλούστερο, ξεκάθαρο και πιο ορθολογικό φορολογικό σύστημα. Τα τελευταία 20 χρόνια γίνονται συνέχεια αλλαγές, υπάρχουν πάνω από 800 φοροαπαλλαγές με ένα τεράστιο κόστος και κανείς δεν έχει εξετάσει αν αυτές έχουν νόημα. Εχω προτείνει επανειλημμένως να συσταθεί μια διαρκής επιτροπή για την κωδικοποίηση και την απλοποίηση του φορολογικού συστήματος.
Επίσης, στην πλευρά των δαπανών, όλοι συμφωνούμε ότι πρέπει να έχουμε καλύτερη διαχείριση, να έχουν ισολογισμούς οι δήμοι, τα νοσοκομεία, όλοι οι δημόσιοι φορείς και να αξιολογούνται οι δαπάνες, να μην εξετάζουμε μόνο τη νομιμότητα, αλλά και αν αποδίδουν οι δαπάνες. Νομίζω είναι θέματα στα οποία όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε.
– Χρειάζονται επιπλέον δημόσιες επενδύσεις;
– Πρέπει να αξιοποιήσουμε σωστά το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και τα κοινοτικά προγράμματα. Αλλά εκείνο που χρειάζεται η χώρα κυρίως είναι οι ιδιωτικές παραγωγικές επενδύσεις. Οχι για μικρομάγαζα και καφετέριες, αλλά για τεχνολογία και μεταποίηση.
– Δεν βλέπουμε μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτό.
– Οπως είπα, τα εμπόδια είναι μεγάλα. Οπως μάθαμε, μετά από τρία χρόνια δεν έχει οριστικοποιηθεί η οικοδομική άδεια της Microsoft.
– Η Ελλάδα αναπτύσσεται ταχύτερα από τους εταίρους της, αλλά όχι εντυπωσιακά για να καλύψει το κενό της κρίσης. Τι φταίει;
– Οπως παραδέχεται και η κυβέρνηση στο μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό πρόγραμμα, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ μετά το 2027 θα μειωθεί στο 1,5%. Αυτό δείχνει ότι ακόμη και μετά το πρόγραμμα Ελλάδα 2.0, η οικονομία μας δεν θα έχει αναπτύξει ισχυρές ενδογενείς δυνάμεις που θα ωθήσουν σε αξιόλογη αύξηση του ΑΕΠ, για να συγκλίνουμε με τον μέσο όρο της Ευρώπης. Τι φταίει; Το παραγωγικό μας μοντέλο, δηλαδή εμείς, το πολιτικό μας σύστημα που μιλάει μόνο για αναδιανομή και δεν εξετάζει το πώς θα μεγαλώσει η πίτα για να έχουμε και περισσότερα να μοιράσουμε.
Κλειδί ο ρόλος του κράτους στη ρύθμιση της αγοράς
– Εχετε μιλήσει για αποδαιμονοποίηση του κέρδους. Ομως είδαμε τα τελευταία χρόνια υπερκέρδη, τον πληθωρισμό της απληστίας, όπως ονομάστηκε, ιδιαίτερα στην Ελλάδα.
– Οπου λειτουργεί ο υγιής ανταγωνισμός, τα κέρδη είναι εύλογα και προσφέρονται αγαθά και υπηρεσίες που ικανοποιούν τις ανάγκες των πολιτών. Οπου δεν λειτουργεί αποτελεσματικά ο ανταγωνισμός, δημιουργούνται προβλήματα. Εκεί το κράτος μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο είτε μέσω των ελεγκτικών αρχών είτε μέσω της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Είναι υποχρέωση του κράτους να εξετάσει γιατί δεν λειτουργεί ο ανταγωνισμός και πώς μπορούμε να τον ενδυναμώσουμε. Εχετε δει να έχει αναθέσει το υπουργείο Ανάπτυξης ή Οικονομικών καμία τέτοια μελέτη; Μιλούμε με συνθήματα, χωρίς να τα έχουμε μελετήσει. Είμαστε η χώρα με τις λιγότερες έρευνες για τις αδυναμίες της οικονομίας μας και την αντιμετώπισή τους. Αλλά ακόμη κι αυτές που έχουν γίνει, μπαίνουν στο συρτάρι. Ποιος θυμάται σήμερα την έκθεση Πισσαρίδη;
– Υποτίθεται ότι την εφαρμόζουμε, αλλά την εφαρμόζουμε; Πήγαν οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης εκεί όπου έλεγε η έκθεση Πισσαρίδη ότι έπρεπε να πάνε;
– Φοβούμαι, όχι. Για παράδειγμα πήγαν στα απογευματινά χειρουργεία, που ναι μεν καλύπτουν μια κοινωνική ανάγκη, αλλά δεν είναι παραγωγική επένδυση.
– Τι σημαίνουν για εσάς οι τιμές που αποδόθηκαν από ευρύ πολιτικό φάσμα στον Κώστα Σημίτη, του οποίου υπήρξατε συνεργάτης;
– Παρά τις όποιες μεμψιμοιρίες και μικροψυχίες, θεωρώ ότι στον Κώστα Σημίτη αποδόθηκαν οι δέουσες τιμές για το σημαντικό έργο που επιτέλεσε ως πρωθυπουργός. Προσωπικά μου έμεινε ανεξίτηλο το περιστατικό που έζησα ως πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων το 2003, όταν η Ελλάδα είχε την προεδρία του Eurogroup και μου ζητήθηκε από τα δύο κορυφαία στελέχη της Κομισιόν να μεσολαβήσω για να τηλεφωνήσει ο Σημίτης στους τότε ηγέτες Γαλλίας και Γερμανίας, Σιράκ και Σρέντερ, ώστε να περιορίσουν τις αντιδράσεις τους στην επιχειρούμενη επιβολή κυρώσεων εις βάρος των χωρών τους, που είχαν παραβιάσει το πρωτοεφαρμοζόμενο τότε Σύμφωνο Σταθερότητας. «Μα ο Σημίτης, ο πρωθυπουργός μιας μικρής χώρας, της Ελλάδας, θα πείσει τους δύο ηγέτες των μεγαλύτερων χωρών να αλλάξουν θέση;», αντέδρασα. Και η απάντηση: «Βασίλη, ποιος άλλος ηγέτης στην Ευρωζώνη έχει το κύρος του Σημίτη;». Δεν σας κρύβω ότι ήταν μία από τις μεγαλύτερες τιμές που άκουσα για τη χώρα μου.
_________________________________________________________________________
Κεντρική φωτό: Η αλήθεια είναι ότι έγιναν μεταρρυθμίσεις σε αρκετούς τομείς, στην είσοδο και στην έξοδο επιχειρήσεων, στην απλοποίηση διαδικασιών, στην ψηφιοποίηση. Ομως, παρ’ όλα αυτά η σύνθεση του ΑΕΠ μεταξύ 2008 και 2023 δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά, υπογραμμίζει ο κ. Ράπανος.
