Το ΕΣΥ έρχεται συχνά αντιμέτωπο με μεγαλύτερη ζήτηση υπηρεσιών υγείας από ό,τι μπορεί να αντέξει, με συνέπεια να παρατηρούνται μεγάλες λίστες αναμονής.
Σε αυτό έρχεται να προστεθεί, όπως συζητείται έντονα τελευταία, η μαζική ακύρωση ιδιωτικών ασφαλιστικών συμβολαίων υγείας λόγω αυξανόμενων ασφαλίστρων. Η ρύθμιση της ασφαλιστικής αγοράς, η προστασία των ασφαλισμένων και η διαφάνεια στον τρόπο μελλοντικής διαμόρφωσης ασφαλίστρων είναι σίγουρα ένα θέμα στο οποίο θα πρέπει να εστιάσει η κυβέρνηση.
Ομως η ακύρωση των συμβολαίων οδηγεί επιπλέον ασθενείς να βασιστούν στο ήδη επιβαρυμένο ΕΣΥ, πολλοί από τους οποίους είναι προχωρημένης ηλικίας, με αυξημένη πιθανότητα να χρειαστούν ιατρική φροντίδα.
Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής κατάστασης στο ΕΣΥ έχουν παίξει οι διαχρονικές αστοχίες των πολιτικών υγείας. Αν προσθέσουμε και τις γνωστές παθογένειες που μαστίζουν τον ευρύτερο δημόσιο τομέα, δημιουργείται ένα εκρηκτικό μείγμα.
Κατ’ αρχάς, οι πολιτικές υγείας διαχρονικά εστιάζουν στο παρόν με στόχο τη διαχείριση της καθημερινότητας, ενώ γιγαντώνονται οι προκλήσεις του μέλλοντος, όπως π.χ. η γήρανση του πληθυσμού, η κλιματική αλλαγή, η έλλειψη (αλλά και γήρανση) του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού και τα αυξανόμενα κόστη τεχνολογιών υγείας. Δυστυχώς, κινήσεις πραγματοποιούνται μόνο εκ των υστέρων, στερώντας τη δυνατότητα αποτελεσματικής λύσης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η έλλειψη προσωπικού και οι λίστες αναμονής.
Είναι επιβεβλημένο να εκτιμήσουμε τις μελλοντικές ανάγκες και να προχωρήσουμε εγκαίρως σε έξυπνες λύσεις, με αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και της τεχνητής νοημοσύνης για αύξηση της παραγωγικότητας, βαθύτερη συνεργασία με κοινωνικές υπηρεσίες και ολιστική προσέγγιση της μακροχρόνιας φροντίδας, καθώς και εκπαίδευση νοσηλευτών σε συνδυασμό με κατάλληλα κίνητρα (οικονομικά και μη) για αξιοποίησή τους στο ΕΣΥ.
Η ακύρωση μεγάλου αριθμού ασφαλιστικών συμβολαίων υγείας οδηγεί επιπλέον ασθενείς να βασιστούν στο ήδη επιβαρυμένο ΕΣΥ.
Μια άλλη μυωπική προσέγγιση των πολιτικών υγείας είναι ότι συχνά επικεντρώνονται στη θεραπεία παρά στην πρόληψη (το 45% της δαπάνης υγείας αφορά νοσοκομεία, σε αντίθεση με το 36% στην Ε.Ε.). Υπάρχουν τεράστια ανεκμετάλλευτα περιθώρια βελτίωσης της υγείας του πληθυσμού. Ας αναλογιστούμε πόσο επιβαρύνεται η υγεία και το ΕΣΥ από τα τροχαία ατυχήματα, την περιβαλλοντική ρύπανση, την ηχορρύπανση, το (παθητικό) κάπνισμα, τον καθιστικό τρόπο ζωής κ.λπ. Ενώ ορισμένες πρόσφατες παρεμβάσεις ως προς τη διάγνωση είναι στη σωστή κατεύθυνση, συχνά (περιέργως) αγνοούνται κάποιες πολύ πιο απλές και προφανείς λύσεις. Τρανό παράδειγμα η αδυναμία της εφαρμογής του αντικαπνιστικού νόμου. Επιπλέον, σοβαρά προβλήματα, όπως η παιδική παχυσαρκία, αντιμετωπίζονται με συνταγές περασμένων δεκαετιών, όπως οι διαφημίσεις, τη στιγμή που στα σχολικά κυλικεία διατίθενται ανθυγιεινές τροφές. Χρήσιμη η ενημέρωση, αλλά χρειάζονται σύγχρονες συμπεριφορικές παρεμβάσεις που θα ωθήσουν τους μαθητές (και τον ευρύτερο πληθυσμό) στην υιοθέτηση υγιεινότερου τρόπου ζωής στην πράξη.
Ενα επιπλέον δομικό πρόβλημα είναι η αναποτελεσματική διαχείριση πόρων. Δυστυχώς απουσιάζει η ουσιαστική αξιολόγηση της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας, και συνεπώς η δυνατότητα ανάλογης παρέμβασης, ενώ η προσέγγιση στη θεραπεία του ασθενούς είναι συχνά κατακερματισμένη, με οικονομικές και θεραπευτικές επιπτώσεις. Επίσης, το ΕΣΥ αδυνατεί να αξιοποιήσει πλήρως τη δύναμή του στην αγορά ως βασικός αγοραστής ιατρικών προϊόντων και υπηρεσιών, που θα συνέβαλλε στη μείωση της δαπάνης.
Τεράστια χαμένη ευκαιρία αποτελεί και η μη αξιοποίηση των στατιστικών δεδομένων. Ο σχεδιασμός πολιτικών υγείας πρέπει να βασίζεται στη σωστή ανάλυση των αναμενόμενων αποτελεσμάτων και τυχόν παράπλευρων επιδράσεων, ενώ επιβάλλεται να επαναξιολογούνται τακτικά επιτρέποντας διορθωτικές κινήσεις. Το θέμα των δεδομένων συνδέεται άμεσα με την αναποτελεσματική διαχείριση πόρων. Για παράδειγμα, η αξιοποίηση του συστήματος ηλεκτρονικής συνταγογράφησης θα μπορούσε, σε συνδυασμό με επικαιροποιημένα θεραπευτικά πρωτόκολλα, να συμβάλει στην προώθηση της βέλτιστης συνταγογράφησης φαρμάκων και στον έλεγχο της ζήτησης, με θετικό αντίκτυπο στην υγεία και στη δαπάνη.
Επιπλέον, το σύστημα υγείας συνεχίζει να υποχρηματοδοτείται και συχνά αδυνατεί να εκπληρώσει τον ρόλο της καθολικής κάλυψης. Η δημόσια δαπάνη υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι χαμηλότερη από τον μέσο όρο της Ε.Ε. Σύμφωνα με τη Eurostat, το ένα τρίτο των δαπανών υγείας επιβαρύνει τα νοικοκυριά, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στη φαρμακευτική δαπάνη είναι 45%. Συνεπώς το 11,6% των Ελλήνων δηλώνει αδυναμία πρόσβασης σε ιατρική εξέταση ή φροντίδα για λόγους οικονομικούς, απόστασης ή χρόνου αναμονής, έναντι μέσου όρου 2,4% στην Ε.Ε. Μέρος του κενού χρηματοδότησης μπορεί να καλυφθεί μέσα από τις προαναφερθείσες παρεμβάσεις, όπως ο εξορθολογισμός των δαπανών, η διαπραγματευτική δύναμη στις προμήθειες, τα θεραπευτικά πρωτόκολλα, ο υγιεινότερος τρόπος ζωής κ.λπ.
Δεν υπάρχουν περιθώρια για άλλες αστοχίες. Η τεχνολογία και τα διαθέσιμα εργαλεία έχουν προχωρήσει, και οφείλουμε να τα αξιοποιήσουμε, προσπερνώντας πρακτικές του παρελθόντος. Πρέπει να γίνουν σαρωτικές αλλαγές με μακροχρόνιο ορίζοντα, αγνοώντας ομάδες πιέσεων, ώστε να πορευθούμε με ένα σύγχρονο και βιώσιμο δημόσιο σύστημα υγείας που θα υπηρετεί την αποστολή της καθολικής και ποιοτικής φροντίδας.
*Ο κ. Σωτήρης Βανδώρος είναι καθηγητής Οικονομικών Υγείας, University College London (UCL), adjunct καθηγητής, Harvard University.
