Το 1973, η δημοκρατική Ευρώπη θρηνούσε τον θάνατο του αριστερού προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε, ο οποίος έπεσε ηρωικά μέσα στο προεδρικό μέγαρο Λα Μονέδα στο Σαντιάγο της Χιλής, κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος του Πινοσέτ.
Την ίδια περίοδο, χωρίς κανείς να το αντιληφθεί, μια παγκόσμια επανάσταση ξεκινούσε στην ίδια πόλη. Μια ομάδα Χιλιανών οικονομολόγων, μαθητών του θρυλικού Μίλτον Φρίντμαν του Πανεπιστημίου του Σικάγου, γνωστών πλέον ως «The Chicago Boys», άρχισε να εφαρμόζει ένα ριζοσπαστικό οικονομικό πρόγραμμα. Στόχος τους ήταν η απορρύθμιση των αγορών, οι μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, ο περιορισμός του κρατικού παρεμβατισμού και η σφιχτή νομισματική πολιτική. Τότε και εκεί ξεκίνησε η εποχή των νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών.
Πέντε χρόνια αργότερα, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν και η Μάργκαρετ Θάτσερ εφάρμοσαν πολιτικές που σε μεγάλο βαθμό βασίζονταν στο μοντέλο της Χιλής. Το 1984, ακόμη και ο σοσιαλιστής πρόεδρος Μιτεράν, αντιμέτωπος με τον μεγαλύτερο θηριοδαμαστή των πολιτικών, την αγορά ομολόγων, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την αριστερή του ατζέντα. Στην Ελλάδα, η επανάσταση αυτή έφθασε με το σταθεροποιητικό πρόγραμμα του 1985.
Με το άνοιγμα της Κίνας και την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η νεοφιλελεύθερη οικονομική σκέψη κατέκτησε όλο τον κόσμο, φέρνοντας τρεις δεκαετίες ανάπτυξης. Μια επανάσταση που ξεκίνησε στη Χιλή άλλαξε τον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη.
Κάτι παρόμοιο εκτυλίσσεται σήμερα στην Αργεντινή, καθώς ο πρόεδρος Χαβιέρ Μιλέι προσπαθεί να αφυπνίσει μια οικονομία που παραμένει σε λήθαργο εδώ και 70 χρόνια.
Το πρόγραμμα του Μιλέι επικεντρώνεται στη λιτότητα, στις ιδιωτικοποιήσεις, στην απορρύθμιση και στον περιορισμό του ρόλου της κεντρικής τράπεζας. Στοχεύει στη μείωση των ελλειμμάτων και στην προώθηση της ελεύθερης αγοράς. Η φωτογραφία του με ένα αλυσοπρίονο στο χέρι περιγράφει πλήρως την πολιτική του, η οποία φαίνεται να αποδίδει καρπούς: οι δείκτες βελτιώνονται και, παρά τη βαθιά ύφεση, η δημοτικότητά του παραμένει υψηλή. Μπορεί η Αργεντινή να είναι η Χιλή του σήμερα; Ο χρόνος θα δώσει την απάντηση.
Ηδη όμως στις Ηνωμένες Πολιτείες ο πρόεδρος Τραμπ φαίνεται να κινείται προς την ίδια κατεύθυνση, έχοντας αναθέσει στον Ελον Μασκ να βρει τρόπο να μειώσει δραστικά τις κυβερνητικές δαπάνες.
Η αποστολή του Μασκ στις ΗΠΑ φαίνεται εξαιρετικά δύσκολη, ίσως και αδύνατη. Ομως, αδύνατη έμοιαζε κάποτε η δημιουργία της Tesla, η παροχή δορυφορικού Ιντερνετ σε όλο τον πλανήτη ή η ανάκτηση πυραύλων στον αέρα.
Σήμερα, αντίθετα με τη δεκαετία του ’70, το μεγάλο κράτος δεν στηρίζεται πλέον στις δημόσιες επιχειρήσεις, αλλά σε ένα δαιδαλώδες και ασφυκτικό ιστό ρυθμιστικών παρεμβάσεων, καθώς και σε ελλείμματα και διογκωμένους προϋπολογισμούς που χρηματοδοτούνται από τη γιγάντωση των ισολογισμών των κεντρικών τραπεζών.
Οι κυβερνήσεις, βασισμένες στο χρήμα που τυπώνουν οι κεντρικές τράπεζες, διαχειρίζονται ανεξέλεγκτα ελλείμματα και πραγματοποιούν υπερβολικές δαπάνες, οι οποίες συχνά διαστρεβλώνουν τη λειτουργία της αγοράς. Παράλληλα υποστηρίζουν επενδύσεις σε τομείς, όπως η πράσινη ανάπτυξη, που δεν προσφέρουν οφέλη για τα λαϊκά στρώματα.
Επιπλέον, τα κράτη εμπλέκονται σε κάθε πτυχή της οικονομικής δραστηριότητας, επιβάλλοντας υπερβολικές ρυθμίσεις που καθιστούν την επιχειρηματική δράση εξαιρετικά δύσκολη και περίπλοκη. Ετσι ευνοούνται μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες εξασφαλίζουν ολιγοπωλιακά προνόμια, ενισχύοντας τη θέση τους εις βάρος μικρότερων ανταγωνιστών.
Οσο για την Ευρώπη, δεν έχει αναδειχθεί ακόμη κάποιος ηγέτης που να εκπροσωπεί αυτή την τάση. Ωστόσο, με τη δυσφορία στο απόγειό της σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ίσως δούμε σύντομα νέες ηγεσίες να ακολουθούν παρόμοια μονοπάτια. Και η Ευρώπη, περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή του κόσμου, χρειάζεται το αλυσοπρίονο του Μιλέι!
*Ο κ. Βασίλης Θ. Καρατζάς είναι διαχειριστής επενδύσεων σε αναδυόμενες αγορές.
