Πρωταθλήτρια στη φορολογική ανισότητα αποδεικνύεται η Ιταλία καθώς το σύστημά της δίνει τη δυνατότητα στους πλούσιους της χώρας να ελαχιστοποιούν τη φορολογική τους επιβάρυνση και να καταβάλλουν στο κράτος λιγότερα από τα μεσαία στρώματα, αλλά ακόμη και από τους εισοδηματικά ασθενέστερους. Η εικόνα προκύπτει από νέα μελέτη πέντε οικονομολόγων, μεταξύ των οποίων ο Αλεσάντρο Σαντόρο, πρώην υπουργός Οικονομικών, που αποκαλύπτει πως το φορολογικό σύστημα της γειτονικής χώρας είναι πιο άδικο από τα ούτως ή άλλως διάτρητα φορολογικά συστήματα των περισσότερων ανεπτυγμένων οικονομιών.
Στις ανεπτυγμένες οικονομίες οι πλούσιοι, που διαθέτουν κουστωδίες οικονομικών συμβούλων, βρίσκουν τρόπους να μεγιστοποιούν τα κέρδη τους από τις αποδόσεις κεφαλαίου και να καταβάλλουν πολύ χαμηλούς φόρους, με το πλουσιότερο 1% με 2% να συνδράμει στο κράτος σκανδαλωδώς λιγότερα από τους πιο φτωχούς συμπατριώτες του. Στην περίπτωση της Ιταλίας, όμως, δεν είναι μόνο το πλουσιότερο 1% με 2% που καταφεύγει σε κάθε είδους ελιγμό για να φοροδιαφύγει, αλλά ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό, και συγκεκριμένα το πλουσιότερο 7% των Ιταλών, που καταβάλλει δυσανάλογα μικρό φόρο. Σε αυτό το 7% περιλαμβάνονται μαζί με τους βαθύπλουτους όχι μόνο επιχειρηματίες και βιομήχανοι, αλλά και υψηλόμισθοι υπάλληλοι. Το ιταλικό φορολογικό σύστημα είναι εν ολίγοις το ακριβώς αντίθετο της προοδευτικά αυξανόμενης φορολογίας από τα χαμηλότερα προς τα υψηλότερα εισοδήματα, και ουσιαστικά μειώνει προοδευτικά τους φόρους, με τους φορολογικούς συντελεστές να είναι σχεδόν αντιστρόφως ανάλογοι των εισοδημάτων.
Σχολιάζοντας στο Reuters τα πορίσματα της έρευνας, ο Αλεσάντρο Σαντόρο υπογράμμισε ότι «η προοδευτική μείωση των φόρων στην Ιταλία είναι αξιοσημείωτη όταν συγκριθεί με αντίστοιχα ανεπτυγμένες οικονομίες, καθώς ευνοεί και όσους έχουν εισοδήματα άνω των 76.000 ευρώ ετησίως με πλούτο αξίας περίπου 450.000». Και ενώ γενικότερα η Ιταλία ανήκει στις χώρες με υψηλή φορολογία, με το σύνολο των φόρων να ανέρχεται στο 41,5% του ΑΕΠ, η επιβάρυνση έχει κατανεμηθεί εντελώς άνισα και άδικα. Πρώτα από όλα επειδή είναι πολύ χαμηλή η φορολογία στην ακίνητη περιουσία και στις χρηματοπιστωτικές επενδύσεις, που συνήθως αποτελούν την κύρια πηγή εισοδήματος για τους πλουσίους.
Οι φόροι κληρονομιάς δεν αποφέρουν παρά μόνο 1 δισ. ευρώ ετησίως, όταν στη Γαλλία φθάνουν στα 18 δισ. ευρώ.
Ο συντελεστής φορολογίας των χρηματοπιστωτικών επενδύσεων κυμαίνεται από 12,5% έως 26%, τα έσοδα από ενοίκια ακίνητων περιουσιακών στοιχείων φορολογούνται με μόλις 21%, ενώ δεν προβλέπεται κανένας φόρος για την πρώτη κατοικία. Επίσης έχει χαμηλούς φόρους κληρονομιάς, ενώ προσφέρει ιδιαιτέρως ευνοϊκό καθεστώς στους αυτοαπασχολούμενους σε μεγάλο ποσοστό οπαδούς της ακροδεξιάς κυβέρνησης της Τζόρτζια Μελόνι, καθώς φορολογούνται με μόλις 15% επί εισοδημάτων μέχρι 85.000 ευρώ. Και όμως ο υψηλότερος φορολογικός συντελεστής για τους μισθωτούς ανέρχεται στο 43% για όσους έχουν εισοδήματα άνω των 50.000 ευρώ ετησίως. Πριν από 50 χρόνια ο υψηλότερος συντελεστής που ίσχυε για τα πολύ υψηλά εισοδήματα έφθανε στο 72%.
Οπως επισημαίνουν οι πέντε οικονομολόγοι που εκπόνησαν τη μελέτη, οι στρεβλώσεις αυτές έχουν αντίκτυπο στην ιταλική οικονομία. Οσοι έχουν εισοδήματα από 29.000 έως 75.000 ευρώ ετησίως αντιπροσωπεύουν το 21% των φορολογουμένων και συνεισφέρουν πάνω από το 40% των φόρων εισοδήματος. Από στοιχεία του ιταλικού υπουργείου Οικονομικών προκύπτει ότι οι φόροι κληρονομιάς δεν αποφέρουν παρά μόνο 1 δισ. ευρώ ετησίως, όταν στη Γαλλία φθάνουν στα 18 δισ. ευρώ και στα 9 δισ. ευρώ σε Γερμανία και Βρετανία. «Οι φόροι κληρονομιάς είναι τόσο χαμηλοί, ώστε είναι αμελητέοι», σχολιάζει σχετικά ο Μάρκο Λεονάρντι, καθηγητής Οικονομικών στο κρατικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου και άλλοτε βοηθός του Μάριο Ντράγκι, τέως προέδρου της ΕΚΤ και πρώην πρωθυπουργού της Ιταλίας. Ο ίδιος επισημαίνει πως η Ιταλία «έχει διαλέξει ένα ακραίο μείγμα φορολογικών συντελεστών» και προτείνει στην πρωθυπουργό να αυξήσει τους φόρους κληρονομιάς, ώστε να χρηματοδοτήσει φοροαπαλλαγές για τα μεσαία εισοδήματα. Η κυβέρνηση Μελόνι βρίσκεται υπό πίεση καθώς προσπαθεί να εξασφαλίσει πόρους ύψους 2,5 δισ. ευρώ για τον προϋπολογισμό του επόμενου έτους, προκειμένου να ελαφρύνει τη φορολογική επιβάρυνση της μεσαίας τάξης της χώρας και συγκεκριμένα όσων έχουν ετήσιο εισόδημα από 50.000 έως 60.000 ευρώ.
Μέχρι στιγμής, πάντως, η κυβέρνηση δεν έχει δείξει την παραμικρή προθυμία να αυξήσει τους φόρους στους πλουσιότερους, αν και προσφάτως φάνηκε να εξετάζει έναν αμφιλεγόμενο «οριζόντιο φόρο» για όσα εισοδήματα προέρχονται από οποιαδήποτε δραστηριότητα στο εξωτερικό. Οπως αναφέρουν πολιτικοί σχολιαστές, πρόθεσή της είναι να προσελκύσει βαθύπλουτους στη χώρα. Σύμφωνα, όμως, με τη Μαριάνα Ματσουκάτο, καθηγήτρια Οικονομικών στο University College London και σύμβουλο της κυβέρνησης Μελόνι, όλα τα είδη οριζόντιων φόρων παρουσιάζουν το ίδιο πρόβλημα, ότι επιβαρύνουν δυσανάλογα τα χαμηλότερα εισοδήματα και λιγότερο τα υψηλότερα, ενώ συνήθως δεν αποδίδουν ικανοποιητικά έσοδα.
