Για τους επικριτές της, η σχέση της με τις αναπτυσσόμενες χώρες στις οποίες επενδύει είναι παρεμφερής με εκείνη της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας στην Αφρική τον 19ο αιώνα και συνίσταται σε κυνική εκμετάλλευση. Για τους θαυμαστές της, ή γενικότερα για όποιον προσπαθεί να δει ψύχραιμα την επέλαση της Κίνας στον αναπτυσσόμενο κόσμο, πρόκειται για μια καλά μελετημένη στρατηγική, που της διασφαλίζει τις πρώτες ύλες για την πράσινη μετάβαση και στηρίζει την ανάπτυξη της οικονομίας της.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι ενώ έχει κατορθώσει να αντλεί και να εκμεταλλεύεται εις το έπακρον τον ορυκτό πλούτο της Αφρικής, η Κίνα επελαύνει και στη Λατινική Αμερική όπου έχει με παρεμφερή τρόπο συνάψει σειρά άκρως επικερδών συμφωνιών σχετικών με τους φυσικούς πόρους και τις υποδομές της περιοχής. Το μέσον είναι πάντα τα ανεξάντλητα κεφάλαιά της, προϊόν κυρίως των εμπορικών πλεονασμάτων της με τον υπόλοιπο κόσμο, που τόσο χρειάζονται οι αναπτυσσόμενες χώρες για επενδύσεις σε υποδομές, εξορύξεις και παραγωγή.
Η επέλαση της Κίνας στην Αφρική συνεχίζεται, καθώς το περασμένο έτος οι επενδύσεις της εκεί αυξήθηκαν κατά 114%, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Griffith Asia Institute. Το American Enterprise Institute αναφέρει ειδικότερα ότι στη διάρκεια του 2023 οι επενδύσεις κινεζικών κεφαλαίων στην Αφρική έφτασαν σχεδόν τα 11 δισ. δολ., καταγράφοντας το υψηλότερο επίπεδο από το 2005, οπότε άρχισε το φλερτ της με τη Μαύρη Ηπειρο.
Στο μεταξύ, όμως, η Κίνα επελαύνει στην άλλοτε θεωρούμενη «πίσω αυλή» των ΗΠΑ, όπου έχει επενδύσει κεφάλαια που πλησιάζουν τις επενδύσεις της στην Αφρική.
Την ίδια στιγμή συνεχίζει την επέλαση στην Αφρική με μεγάλη αύξηση επενδύσεων.
Εχει τοποθετήσει 286,1 δισ. δολ. σε σχέδια που βρίσκονται σε εξέλιξη σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, μεταξύ των οποίων η κατασκευή ορισμένων γραμμών του μετρό στην Μπογκοτά, αλλά και στην Πόλη του Μεξικού και η ανέγερση υδροηλεκτρικών φραγμάτων στον Ισημερινό. Και παράλληλα αυξάνονται διαρκώς οι εμπορικές της σχέσεις με περίπου 40 χώρες της περιοχής, από το Μεξικό μέχρι τη Χιλή και την Αργεντινή, δηλαδή με μια αγορά 660 εκατ. ανθρώπων.
Η δεύτερη οικονομία στον κόσμο αγοράζει μαζικά λίθιο από την Αργεντινή, πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα και σιδηρομετάλλευμα και σόγια από τη Βραζιλία. Και επενδύει σε υποδομές, σε λιμάνια για τη μεταφορά εμπορευμάτων από τη Λατινική Αμερική στην Ασία, σε γέφυρες, σε μονάδες παραγωγής ενέργειας και σε κάθε είδους αναπτυξιακό έργο.
Την Πέμπτη ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ βρισκόταν στο Περού, καθώς επισκέφθηκε τις χώρες της Λατινικής Αμερικής για να παρευρεθεί αφενός στο φόρουμ Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού και αφετέρου στη σύνοδο του G20 στο Ρίο ντε Τζανέιρο.
Στο περιθώριο των συνόδων και από το προεδρικό μέγαρο στη Λίμα παρακολούθησε σε ζωντανή μετάδοση τα εγκαίνια μεγάλου λιμανιού βαθέων υδάτων που κατασκεύασε στο Περού η κινεζική Cosco. Η κατασκευή του λιμανιού έγινε μεν από κοινού με την περουβιανή Volcan, αλλά ο κινεζικός ναυτιλιακός κολοσσός έχει εξασφαλίσει τα αποκλειστικά δικαιώματα διαχείρισης του έργου, που αναμένεται να ανατρέψει τα δεδομένα στο θαλάσσιο εμπόριο της περιοχής. Αναπόφευκτα η συμφωνία έχει προκαλέσει επικρίσεις από παράγοντες της χώρας, που θεωρούν τη συμφωνία άνιση και μιλούν για εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας, απηχώντας αντίστοιχες διαμαρτυρίες από χώρες της Αφρικής.
Ο νέος Δρόμος του Μεταξιού
Στις χώρες της Αφρικής έχουν επανειλημμένως εκδηλωθεί διαμαρτυρίες κατά της Κίνας και όχι μόνον η γνωστή κατηγορία ότι εγκλωβίζει τους εταίρους της σε μια «παγίδα χρέους» για τα έργα που γίνονται στο πλαίσιο του νέου Δρόμου του Μεταξιού, στο φιλόδοξο κινεζικό σύμπλεγμα υποδομών που θα συνδέσει εμπορικά τρεις ηπείρους.
Συχνά οι καταγγελίες αφορούν το γεγονός ότι οι κινεζικές επενδύσεις δεν δημιουργούν θέσεις εργασίας στις αφρικανικές χώρες, καθώς οι κινεζικές εταιρείες φέρνουν μαζί το προσωπικό τους.
Εξίσου συχνά η Κίνα κατηγορείται από χώρες της Αφρικής ότι οι συμφωνίες που συνάπτει είναι άνισες και εξασφαλίζουν στην ίδια τη μερίδα του λέοντος, αφήνοντας ελάχιστα στις χώρες στις οποίες επενδύει.
Ωστόσο, η γοητεία του κινεζικού κεφαλαίου είναι ακαταμάχητη για τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως προδίδει η περίπτωση της Βραζιλίας.
Μέχρι προσφάτως η μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής ανθίστατο σθεναρά και επέμενε να διατηρεί σχέσεις οικονομικής συνεργασίας με την Κίνα, χωρίς όμως να προσχωρεί στον νέο Δρόμο του Μεταξιού. Λίγο προτού αναχωρήσει ο Κινέζος πρόεδρος για το ταξίδι του στη Λατινική Αμερική, η Βραζιλία ανακάλεσε τις αντιρρήσεις της και δήλωσε πρόθυμη να επεκτείνει τη συνεργασία της με την Κίνα και «αν οι Κινέζοι θέλουν να εντάξουν σε αυτήν τη συνεργασία τον νέο Δρόμο του Μεταξιού, δεν έχουμε πρόβλημα», όπως χαρακτηριστικά τόνισε ο Τσέλσο Αμορίμ, σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής του Βραζιλιάνου προέδρου.
Η προσχώρηση της Βραζιλίας, το παράδειγμα της Γουιάνας και οι κατηγορίες για «παγίδα χρέους» από το Πεκίνο.
Οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές επισημαίνουν πως η Λατινική Αμερική αποτελεί πρόσφορο έδαφος για την επέλαση της Κίνας, επειδή της έχει αφήσει εντελώς ελεύθερο το πεδίο η Ουάσιγκτον.
Το αμερικανικό κεφάλαιο δεν δείχνει τόσο ενδιαφέρον για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, μολονότι το υπέδαφός τους είναι πλούσιο στα μέταλλα και στις πρώτες ύλες που χρειάζονται οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα.
Το παράδειγμα της Γουιάνας
Η Γουιάνα, για παράδειγμα, η άλλοτε φτωχή χώρα της Λατινικής Αμερικής, που προσφάτως πλούτισε καθώς ανακάλυψε τεράστια αποθέματα πετρελαίου στο υπέδαφός της, είχε ζητήσει τη στήριξη του αμερικανικού κεφαλαίου, αλλά δεν βρήκε ανταπόκριση. Ηθελε να χρηματοδοτήσει την επέκταση λιμανιού από το οποίο θα φορτώνεται το πετρέλαιό της.
Δεν πληρούσε, όμως, τις προϋποθέσεις, καθώς το πετρέλαιό της την καθιστά πλούσια. Κι έτσι η μικρή χώρα της Λατινικής Αμερικής στράφηκε στους Κινέζους.
Κάτι ανάλογο έχει συμβεί και στην περίπτωση του Παναμά, που από το 2016 είχε ζητήσει χρηματοδότηση από αμερικανικούς φορείς για την ανέγερση τέταρτης γέφυρας στην περίφημη διώρυγά του. Αντιμετώπισε, όμως, αδιαφορία και το 2018 ανέθεσε το έργο σε κοινοπραξία κινεζικών εταιρειών, και μάλιστα εταιρειών διοικούμενων από το Πεκίνο.
Υποσχέσεις Σι για άνοιγμα της κινεζικής αγοράς
Η επίσκεψη του προέδρου Σι στο Περού για το φόρουμ Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού (APEC) και στο Ρίο ντε Τζανέιρο για τη σύνοδο του G20 συμπίπτει με μια ιδιαίτερη συγκυρία, καθώς η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ καλλιεργεί προβληματισμό και ανησυχία σε μεγάλο μέρος, όχι μόνον του αναπτυσσόμενου κόσμου, στους εμπορικούς εταίρους της υπερδύναμης, αλλά και γενικότερα στον πλανήτη.
Παρά τη γενικευμένη ανησυχία, όμως, πολιτικοί και οικονομικοί αναλυτές βλέπουν τη συγκυρία ως εξαιρετικά ευνοϊκή για την Κίνα σε ό,τι αφορά την προσπάθειά της να επεκτείνει την επιρροή της. Και εκτιμούν πως με αφορμή τις δύο συνόδους το μήνυμα του Κινέζου προέδρου προς τις χώρες της περιοχής θα είναι ότι η Κίνα αποτελεί μια ασφαλή εναλλακτική, έναν αξιόπιστο εταίρο έναντι μιας απρόβλεπτης Αμερικής στα χέρια ενός απρόβλεπτου προέδρου. Μιλώντας στο CNN, ο Λιου Ντονγκσού, βοηθός καθηγητής του τμήματος Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, επισημαίνει πως «η Κίνα θέλει να διαμηνύσει στις χώρες της περιοχής ότι δεν θα είναι συνετό εκ μέρους τους να προσδεθούν πλήρως στο άρμα των ΗΠΑ και ότι είναι προς το συμφέρον τους να εξετάσουν και την παράλληλη συνεργασία μαζί της».
Μην προσδεθείτε στις ΗΠΑ, είμαστε αξιόπιστος εταίρος, διαμηνύει στις χώρες της περιοχής το Πεκίνο.
Λίγες ημέρες πριν από το ταξίδι του κ. Σι στη Λατινική Αμερική επ’ ευκαιρία και μεγάλης διεθνούς εμπορικής έκθεσης, ο Κινέζος πρωθυπουργός Λι Κιανγκ υποσχέθηκε σε στελέχη επιχειρήσεων και ηγέτες ξένων χωρών ότι η χώρα του θα ανοίξει περαιτέρω την αγορά της, ώστε «να δημιουργήσει μεγάλες διεθνείς ευκαιρίες». Και όπως τόνισε ο Γιουν Σουν, διευθυντής του κινεζικού προγράμματος στη δεξαμενή σκέψης Stimson Center στην Ουάσιγκτον, «το μήνυμα που θέλει να δώσει η Κίνα στη σύνοδο του G20 και στη σύνοδο των APEC είναι πως υπάρχει πολύ μεγάλη αβεβαιότητα στο ευρύτερο περιβάλλον, αλλά η Κίνα είναι η βεβαιότητα και είναι η χώρα που δεσμεύεται και παραμένει πιστή στη δέσμευσή της για ειρήνη και ανάπτυξη».
Και σίγουρα για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής η Κίνα μπορεί να αποτελέσει μια συγκριτικά ασφαλή εναλλακτική αν ο Τραμπ υλοποιήσει τις απειλητικές εξαγγελίες του για δασμούς 60% σε όλες τις εισαγωγές και ακολουθήσει μια πολιτική απομονωτισμού, αποχωρώντας από διεθνείς συμφωνίες – είτε αυτές αφορούν το ελεύθερο εμπόριο είτε το κλίμα.
Οπως τονίζει ο Λιου Ντονγκσού, «αν η Αμερική αποχωρήσει από το παγκόσμιο σύστημα θα δημιουργηθεί ελεύθερος χώρος για να τον καταλάβει κάποιος άλλος και η Κίνα είναι μια από τις ελάχιστες χώρες που έχουν τόσο τις ικανότητες όσο και την πρόθεση να καλύψουν το κενό».
Δυσφορία
Με εμφανώς επικριτικό τόνο κατά της στάσης των ΗΠΑ, που έχουν προ πολλού αφήσει εντελώς ελεύθερο το πεδίο στην Κίνα, ο Ράιαν Μπεργκ, διευθυντής του αμερικανικού προγράμματος στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών της Ουάσιγκτον, τόνισε πως «προκαλεί εξαιρετική δυσφορία επειδή η περιοχή αυτή έχει οτιδήποτε μπορεί κανείς να φανταστεί ότι χρειάζονται οι αμερικανικές επιχειρήσεις», αλλά δεν υπάρχει ενδιαφέρον.
286,1
δισ. δολ. είναι το κόστος των έργων σε εξέλιξη στη Λατινική Αμερική και είναι κινεζικής κατασκευής και εποπτείας.
Νέος κόμβος
Ενθουσιασμένος με τις προοπτικές του λιμανιού που κατασκεύασε στο Περού η κινεζική Cosco, ο Μάριο ντε λας Κάσας, υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων του Τσανκάι, όπως αποκαλείται το έργο, υποστηρίζει πως «το λιμάνι αυτό θα γίνει κόμβος και θα λαμβάνει φορτία από Χιλή, Ισημερινό, Κολομβία, Βραζιλία, και σε συνδυασμό με τη σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει τη Βραζιλία με το Περού, θα αναδείξει τη Νότια Αμερική σε παγκόσμια δύναμη».
660
εκατ. άνθρωποι βρίσκονται στη Λατινική Αμερική, από το Μεξικό μέχρι τη Χιλή και την Αργεντινή, μια τεράστια αγορά.
Συνεργασία
Υπεραμυνόμενος της επιλογής της Βραζιλίας να συνεργάζεται εκτεταμένα με την Κίνα, αλλά χωρίς να έχει ενταχθεί στον νέο Δρόμο του Μεταξιού, ο Τσέλσο Αμορίμ, σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής του Βραζιλιάνου προέδρου, τόνισε ότι «έχουμε αποφασίσει να προχωρήσουμε τη στρατηγική μας συνεργασία σε μια νέα ευρύτερη φάση και αν σε αυτήν οι Κινέζοι συμπεριλάβουν και τον νέο Δρόμο του Μεταξιού, δεν έχουμε πρόβλημα».
