Δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα η μεγάλη Εκθεση του ΟΟΣΑ για την ευζωία στις 38 χώρες-μέλη του Οργανισμού («Πώς είναι η ζωή; Ευζωία και ανθεκτικότητα σε εποχές κρίσεων»). Η Εκθεση περιλαμβάνει περισσότερους από 80 δείκτες (οικονομικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς), που «μετράνε» περισσότερο στη ζωή των πολιτών, συνθέτοντας τις υλικές αλλά και ψυχοσυναισθηματικές προϋποθέσεις της ανθρώπινης ευζωίας και ευημερίας.
Οι 80+ δείκτες δομούνται σε έντεκα κύριες διαστάσεις:
- εισόδημα και πλούτος
- εργασία και ποιότητα απασχόλησης
- στέγαση
- υγεία
- γνώση και δεξιότητες
- ποιότητα του περιβάλλοντος
- υποκειμενική αίσθηση ευζωίας
- ασφάλεια
- ισορροπία προσωπικής και επαγγελματικής ζωής
- κοινωνικές σχέσεις
- δραστηριοποίηση στην κοινωνία πολιτών
Η Εκθεση του ΟΟΣΑ, έργο της μονάδας WISE του ΟΟΣΑ, είναι απότοκο της στροφής (που επιταχύνθηκε μετά την οικονομική κρίση του 2008) στην αναζήτηση πιο σύνθετων δεικτών ευημερίας, πέραν του ΑΕΠ (Beyond GDP). Προϊόν αυτής της στροφής είναι η ανάπτυξη συναφών προσεγγίσεων, όπως τα οικονομικά της ευτυχίας (economics of happiness), ο προσδιορισμός δεικτών ευτυχίας (happiness indices), κ.λπ. Η σειρά αυτή του ΟΟΣΑ ξεκίνησε το 2011, στην κλιμάκωση της οικονομικής κρίσης για την Ευρωζώνη, υπηρετώντας το μότο του Οργανισμού «καλύτερες πολιτικές για καλύτερη ζωή».
Η τελευταία προηγούμενη έκδοση της σειράς πραγματοποιήθηκε το 2020, αμέσως πριν ξεσπάσει η πανδημία του Covid-19. Η έκθεση, όπως ο τίτλος της υποδεικνύει, εστιάζεται στις επιπτώσεις της «πολυκρίσης» μετά το 2008, επιπτώσεις που εκδηλώθηκαν με σφοδρότατη ένταση στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου η πανδημία του 2020 βρήκε μια οικονομία και κοινωνία ήδη εξουθενωμένες από την παρατεταμένη Μεγάλη Κρίση της προηγούμενης δεκαετίας.
Το μεγάλο ερώτημα που θέτει η Εκθεση αυτή είναι εάν η ζωή των ανθρώπων πράγματι βελτιώνεται ή όχι. Η αξία της Εκθεσης, επομένως, με την επικέντρωσή της στο ερώτημα αυτό, είναι ότι υπενθυμίζει στις κυβερνήσεις να εστιάσουν τις πολιτικές τους στην επιδίωξη μιας καλύτερης ζωής για τους πολίτες τους.
Εισοδήματα και ευζωία σήμερα είναι σημαντικά υψηλότερα από ό,τι στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όταν ο κόσμος βρισκόταν ακόμα στη δίνη των επιπτώσεων του οικονομικού κραχ του 2008
Η Εκθεση συγκρίνει τις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ στη βάση των παραπάνω δεικτών, και συγκρίνει επίσης τη θέση της κάθε χώρας στην αρχή και στο τέλος της υπό εξέταση περιόδου (2019-2023), καθώς και με το 2010 ως πρώτο έτος αναφοράς. Η επιλογή του 2019 ως πρώτου έτους αναφοράς έγινε προκειμένου να καταγραφεί η κατάσταση τον τελευταίο χρόνο πριν από τον COVID-19, προκειμένου να αναδειχθούν οι διαρκέστερες επιπτώσεις της πανδημίας. Συμπεραίνει η Εκθεση ότι κατά μέσο όρο εισοδήματα και ευζωία σήμερα είναι σημαντικά υψηλότερα από ό,τι στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όταν ο κόσμος βρισκόταν ακόμα στη δίνη των επιπτώσεων του οικονομικού κραχ του 2008.
Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στον ΟΟΣΑ όπου το τσουνάμι των επιπτώσεων του 2008 δεν ξεκίνησε να υποχωρεί παρά μόνο στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2010. Παρατηρεί επίσης η Εκθεση ότι η πρόοδος στη βελτίωση διαφόρων πτυχών των υλικών συνθηκών ευζωίας στις χώρες ΟΟΣΑ έχει επιβραδυνθεί μετά το 2019, υπό το πλήγμα της κρίσης της πανδημίας. Και επισημαίνει ότι η κρίση του κόστους ζωής στις χώρες του ΟΟΣΑ γίνεται ιδιαίτερα αισθητή όταν οι πολίτες καλούνται να αξιολογήσουν την οικονομική τους κατάσταση.
Η θέση της Ελλάδας στους περισσότερους δείκτες βρίσκεται σε θέση υστέρησης έναντι της μεγάλης πλειονότητας των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ
Δύο είναι τα βασικά συμπεράσματα του συνόλου αυτής της εξαιρετικά εκτεταμένης σε εύρος και πλήθος δεικτών Εκθεσης.
Πρώτον, η θέση της Ελλάδας στους περισσότερους δείκτες βρίσκεται σε θέση υστέρησης έναντι της μεγάλης πλειονότητας των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ (που περιλαμβάνει τις πιο ανεπτυγμένες και ευημερούσες δημοκρατίες του κόσμου). Ο αντίκτυπος της μακράς και βαθιάς κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας είναι ορατός, ιδίως καθώς η μελέτη αυτή του ΟΟΣΑ αφορά ακριβώς τους τομείς που χτυπήθηκαν περισσότερο από την πολυετή κοινωνικοοικονομική κρίση: τους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς δείκτες ευημερίας, το πραγματικό εισόδημα, τις θέσεις εργασίας, την αίσθηση ασφάλειας, την αίσθηση ικανοποίησης από τη ζωή, την εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Σε όλους αυτούς τους δείκτες η Ελλάδα ξεκίνησε από το τέλος, και βρίσκεται κατά κανόνα στις χαμηλότερες θέσεις της κατανομής.
Ομως, καθώς η Εκθεση εστιάζεται στα δυο χρονικά σημεία 2019-2023, καταγράφοντας όχι μόνο τις συγκριτικές μεταξύ χωρών επιδόσεις αλλά και την πορεία τους στον χρόνο, η Ελλάδα, στη μεγάλη πλειονότητα των δεικτών, καταγράφει μεγάλες βελτιώσεις μεταξύ 2019 και 2023. Δηλαδή στο κεντρικό ερώτημα της έκθεσης «βελτιώνεται η ζωή των ανθρώπων;», η απάντηση για την περίοδο 2019-2023, την οποία η Εκθεση εξετάζει, είναι ανεπιφύλακτα θετική, με την Ελλάδα να σημειώνει μάλιστα κάποιες από τις καλύτερες επιδόσεις προόδου στον ΟΟΣΑ.
Κι αυτό είναι το δεύτερο, ελπιδοφόρο συμπέρασμα που αντλείται από την Εκθεση, που δείχνει ότι η χώρα έχει ακόμα πολύ δρόμο να διανύσει, βρίσκεται όμως στη σωστή κατεύθυνση και καταγράφει ήδη ορατά αποτελέσματα προόδου.
Μειώθηκαν οι μισθοί σε 20 από τις 35 χώρες
Ξεκινώντας από τους πραγματικούς μισθούς, η Εκθεση σημειώνει ότι στο 3ο τρίμηνο του 2023, οι πραγματικοί μισθοί βρίσκονταν χαμηλότερα από τα επίπεδα του 4ου τριμήνου του 2019 σε 20 από τις 35 χώρες ΟΟΣΑ του δείγματος. Σε περιβάλλον ταχείας ανόδου του πληθωρισμού και βραδείας προσαρμογής των μισθών, η εισοδηματική κατάσταση χειροτέρευσε μεταξύ 2021 και 2022 σε 14 από τις 17 χώρες όπου στοιχεία είναι διαθέσιμα.
Μέσος ετήσιος πραγματικός μισθός
Ποσά: Δολάρια σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης 2022. Πηγή: OECD «How’s Life? Well-being Database»
Υπό το πρίσμα αυτό, δεν πρέπει να εκπλήσσει η χαμηλή θέση της Ελλάδας, όπου οι πραγματικοί μισθοί καταγράφουν την μεγαλύτερη επιδείνωση μεταξύ 2010-2019, αλλά και χειροτέρευση μεταξύ 2019-2022 (4η χαμηλότερη θέση μετά την Τσεχία, την Ολλανδία και τη Γερμανία), όταν η ελληνική οικονομία αντιμετώπισε με ιδιαίτερη ένταση το διπλό σοκ του Covid και της ενεργειακής κρίσης του 2022. Ο πίνακας αυτός σε ό,τι αφορά τους πραγματικούς μισθούς στηρίζεται σε παλαιότερα στοιχεία του ΟΟΣΑ, φτάνοντας μέχρι το 2022. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία του ΟΟΣΑ, που συνυπολογίζουν τα έτη 2023 και 2024, καταγράφουν την άνοδο των πραγματικών μισθών στην Ελλάδα τα δυο τελευταία χρόνια μέχρι το 2024.
→Μεταβολή μέσων πραγματικών μισθών
Στις χώρες του ΟΟΣΑ, η όποια πρόοδος στη μείωση της εισοδηματικής ανισότητας μετά το 2010 πάγωσε μετά το 2019. Στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνεται το ποσοστό του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών του υψηλότερου 20% έναντι του χαμηλότερου 20% της εισοδηματικής κατανομής. Η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στον μ.ό. ΟΟΣΑ.
→Η εισοδηματική ανισότητα
Τα νοικοκυριά εξακολουθούν να δαπανούν σημαντικό ποσοστό του εισοδήματός τους σε κόστος στέγασης, που επιβαρύνει ιδίως τα χαμηλότερου εισοδήματος νοικοκυριά. Το 2022 στην Ελλάδα, περίπου 25% των χαμηλότερου εισοδήματος νοικοκυριών δαπανούσαν πάνω από 40% του εισοδήματός τους σε δαπάνες στέγασης (έναντι 20% μ.ό. ΟΟΣΑ). Ομως μεταξύ 2019-2022, στις 33 χώρες ΟΟΣΑ του δείγματος, η Ελλάδα είναι η χώρα με την 4η μεγαλύτερη βελτίωση της εισοδηματικής κατάστασης των ασθενέστερων νοικοκυριών όσον αφορά τις στεγαστικές τους δαπάνες.
→Το κόστος στέγασης
Ο επόμενος δείκτης αποτυπώνει το άγχος της οικονομικής δυσκολίας και ανασφάλειας όπως οι πολίτες το αισθάνονται. Ενα στα πέντε άτομα σε 18 χώρες ΟΟΣΑ το 2023 απαντούσαν ότι τους είναι δύσκολο ή πολύ δύσκολο να τα βγάλουν πέρα. Κατά το 2019-2023, αλλά ήδη από το 2010, η Ελλάδα είχε μακράν το υψηλότερο ποσοστό πολιτών με οικονομική δυσχέρεια που δήλωναν ότι δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα. Ομως, η αισιόδοξη πλευρά, μεταξύ 2019 και 2023 η κατάσταση στη χώρα μας καταγράφει την 4η μεγαλύτερη βελτίωση στον δείκτη αυτό υποκειμενικής ευζωίας.
→Ποσοστό ατόμων που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες
Η ενεργειακή φτώχεια είναι σημαντικός δείκτης όταν εξετάζεται το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. Το διάγραμμα, σε ένα πιο περιορισμένο δείγμα χωρών του ΟΟΣΑ, καταγράφει τα ποσοστά των ατόμων που δυσκολεύονται να κρατήσουν το σπίτι τους ζεστό.
Μεσογειακό φαινόμενο η ενεργειακή φτώχεια
Φαίνεται από το διάγραμμα ότι η ενεργειακή φτώχεια είναι κατεξοχήν μεσογειακό φαινόμενο, αφού στις χειρότερες θέσεις (με εξαίρεση τη Λιθουανία) βρίσκονται, κατά σειρά, Ισπανία, Πορτογαλία, Τουρκία, Ελλάδα, Γαλλία και Ιταλία, ενώ οι βόρειες ευρωπαϊκές χώρες δείχνουν καλύτερες επιδόσεις. Στην Ελλάδα, μεταξύ 2019 και 2023, η κατάσταση δεν επιδεινώθηκε παρά την ενεργειακή κρίση, κάτι που μπορεί να αποδοθεί στη μεγάλη δημόσια δαπάνη για προστασία των νοικοκυριών απέναντι στην ενεργειακή φτώχεια.
Η ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου
Οι μαθησιακές δυνατότητες των παιδιών αποτελούν σημαντικό δείκτη ποιότητας του ανθρώπινου κεφαλαίου μιας χώρας, που επηρεάζει μελλοντικές παραγωγικές και εισοδηματικές δυνατότητες. Οι δείκτες της PISA εξετάζουν τις επιδόσεις των 15χρονων μαθητών στην ανάγνωση, τα μαθηματικά και τις επιστήμες. Είναι γνωστές οι χρόνια χαμηλές επιδόσεις της χώρας μας στους δείκτες της PISA και η περαιτέρω επιδείνωση που επήλθε (όπως και στις περισσότερες χώρες) μετά την πανδημία. Τα ποσοστά υπενθυμίζουν τη διαρκή ανάγκη σημαντικών μεταρρυθμίσεων στη σχολική (και προσχολική) εκπαίδευση, των οποίων τα πραγματικά αποτελέσματα εκδηλώνονται με μια χρονική υστέρηση.
Οι δείκτες της PISA
Η εικόνα είναι πολύ πιο ενθαρρυντική για τη χώρα μας στον αμέσως επόμενο δείκτη που εξετάζει η Εκθεση του ΟΟΣΑ. Από το 2019, τα ποσοστά των νέων (15-24) που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης (ΝΕΕΤ) μειώθηκαν στο 1/3 των χωρών του ΟΟΣΑ, ενώ αυξήθηκαν στο 1/5. Στον δείκτη ΝΕΕΤ, η Ελλάδα βρίσκεται σε καλύτερη θέση από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, και σημειώνει τη 2η καλύτερη επίδοση στο ποσοστό μείωσης των εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης νέων (ΝΕΕΤ) μεταξύ 2019-2022 (Διάγραμμα 8). Οπως ξέρουμε από τα πρόσφατα στοιχεία της Διεύθυνσης Απασχόλησης του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα παρουσιάζει σταθερά τη μεγαλύτερη μείωση της ανεργίας (πλέον στο 9,3% σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ) και αύξηση της απασχόλησης για άνδρες, γυναίκες και νέους.
Νέοι(%)εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης
Οι παρενέργειες της πανδημίας
Η κρίση της πανδημίας είχε ορατά αποτελέσματα στη συνολική υγεία και προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού των χωρών ΟΟΣΑ. Στην Ελλάδα, το προσδόκιμο ζωής μειώθηκε αισθητά μεταξύ 2019-2022, όμως η Ελλάδα εξακολουθεί, παρά την επιδείνωση, να βρίσκεται πάνω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ.
Ο COVID-19 μείωσε το προσδόκιμο ζωής
Με συγκριτικά στοιχεία 2019 και 2021, η Ελλάδα καταγράφει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στον ΟΟΣΑ σε θανάτους από απόγνωση (deaths of despair) λόγω αυτοκτονίας ή υπέρμετρης κατανάλωσης αλκοόλ και ναρκωτικών.
Θάνατοι από απόγνωση
Οι Ελληνες όμως καταγράφουν ένα από τα χαμηλότερα στον ΟΟΣΑ ποσοστά ικανοποίησης από τη ζωή τους. Το 2023 η Ελλάδα παραμένει 4η από το τέλος στον δείκτη ικανοποίησης μεταξύ 35 χωρών του ΟΟΣΑ. Ομως μεταξύ 2019 και 2023, ο δείκτης ικανοποίησης από τη ζωή στην Ελλάδα καταγράφει την 4η μεγαλύτερη βελτίωση μεταξύ όλων των χωρών του δείγματος.
Ο δείκτης ικανοποίησης από τη ζωή
Τα κρίσιμα ερωτήματα
«Αισθανόσασταν έντονο φυσικό πόνο την προηγούμενη μέρα;», είναι ένα από τα ερωτήματα της έρευνας που συγκροτεί τον σχετικό δείκτη προφανούς σημασίας για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο ΟΟΣΑ, με ελαφρά τάση βελτίωσης από το 2019 στο 2023.
Πληθυσμός που ανέφερε έντονο φυσικό πόνο την προηγούμενη μέρα…
Στο ερώτημα «αισθανόσασταν ανησυχία κατά την προηγούμενη μέρα;», οι Ελληνες βρίσκονται σε χειρότερη θέση αλλά κοντά στον μέσο όρο ΟΟΣΑ κατά το 2022-23. Σημειώνει όμως η Ελλάδα την 4η υψηλότερη βελτίωση στο σχετικό δείγμα χωρών του ΟΟΣΑ μεταξύ 2019 και 2023 (Διάγραμμα 13).
… ή έντονη ανησυχία.
… ή αισθήματα θλίψης.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, το ποσοστό του πληθυσμού που δηλώνει ότι κυριαρχείτο από αισθήματα θλίψης την προηγούμενη μέρα είναι χαμηλότερο από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, χωρίς σημαντική μεταβολή μεταξύ 2019 και 2023.
Γύρω στο 7,5% του πληθυσμού στην Ελλάδα ανέφερε ότι κυριαρχήθηκε από αισθήματα μοναξιάς κατά τις προηγούμενες 4 εβδομάδες, έναντι περίπου 6% μέσου όρου του ΟΟΣΑ. Τα στοιχεία καταγράφουν ελαφρά επιδείνωση στην Ελλάδα μεταξύ 2019 και 2023.
…ή αισθήματα μοναξιάς.
Φυσικό περιβάλλον και οικονομικό κεφάλαιο
Οσον αφορά το φυσικό περιβάλλον και την προστασία του, η Ελλάδα είναι μέρος του κανόνα της επιδείνωσης του φυσικού περιβάλλοντος με όρους τόσο βιοποικιλότητας όσο και έκθεσης σε υψηλές θερμοκρασίες, αλλά όχι μακριά από τον μ.ό. του ΟΟΣΑ. Βρίσκεται στην τρίτη χειρότερη θέση σε ανακύκλωση δημοτικών απορριμμάτων, με περαιτέρω επιδείνωση μεταξύ 2019 και 2022. Σε ό,τι αφορά το οικονομικό κεφάλαιο, η εικόνα είναι μεικτή, με ορατές τις πληγές από την απώλεια οικονομικού κεφαλαίου κατά τη μακρά ύφεση της προηγούμενης δεκαετίας αλλά και ισχυρά σημάδια ανθεκτικότητας και ανάκαμψης. Δεν προκαλεί έκπληξη ότι η Ελλάδα βρισκόταν το 2010 και εξακολουθεί να βρίσκεται στο χειρότερο άκρο της κατανομής από πλευράς χρηματοοικονομικής καθαρής θέσης της γενικής κυβέρνησης, τελευταία στον ΟΟΣΑ με δεδομένα τα επίπεδα (stock) του δημόσιου χρέους. Ομως, παράλληλα, η Ελλάδα καταγράφει την 5η μεγαλύτερη βελτίωση στον ΟΟΣΑ μεταξύ 2019 και 2023 κι έναν από τους διεθνώς ταχύτερους ρυθμούς μείωσης δημόσιου χρέους τα τελευταία χρόνια.
Χρηματοοικονομική καθαρή θέση της γενικής κυβέρνησης
Ενδεικτικό, επίσης, αποτέλεσμα της μακράς μεγάλης ύφεσης μετά το 2008-09, όπως επισημαίνει η Εκθεση, είναι ότι 28 από τις 30 χώρες του συγκεκριμένου δείγματος βελτίωσαν τα παραχθέντα κατά κεφαλή πάγια περιουσιακά στοιχεία σε σχέση με το 2010, και μόνο η Ελλάδα βρίσκεται σε χειρότερη θέση στον δείκτη αυτό. Οι επενδύσεις σε Ερευνα και Ανάπτυξη (R&D) είναι δείκτης αξιοποίησης οικονομικού κεφαλαίου και μελλοντικού παραγωγικού δυναμικού, και δίνουν μια σχετικά πιο αισιόδοξη εικόνα. Με στοιχεία 2022 η Ελλάδα τοποθετείται σε σχετικά μικρή υστέρηση από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, έχοντας καταγράψει όμως την 4η μεγαλύτερη βελτίωση μεταξύ 2019 και 2022.
Οι επενδύσεις σε Ερευνα και Ανάπτυξη
Ελλειμμα εμπιστοσύνης
Η Εκθεση καταγράφει δείκτες κοινωνικού κεφαλαίου ως σημαντικούς για την ατομική και συλλογική ευζωία μιας κοινωνίας. Η Ελλάδα συνιστά διαχρονικά κοινωνία χαμηλής εμπιστοσύνης (θεσμικής και διαπροσωπικής), και η Εκθεση του ΟΟΣΑ το επιβεβαιώνει. Στο ερώτημα «εάν εμπιστεύεστε τους άλλους», η Ελλάδα είναι 5η από το τέλος σε ένα δείγμα 30 χωρών του ΟΟΣΑ (καλύτερα όμως από τη Σλοβενία, τη Γαλλία, τη Λιθουανία και την Τουρκία). Η απουσία δεδομένων πριν από το 2023 δεν επιτρέπει να διαπιστώσουμε εάν υπάρχει βελτίωση ή επιδείνωση.
Εξίσου χαμηλά είναι τα ποσοστά εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση, όπου η Ελλάδα είναι 6η από το τέλος, έχοντας όμως καταγράψει σαφή βελτίωση το 2023 σε σχέση με τα ποσοστά του 2019.
Ποσοστό του πληθυσμού που εμπιστεύεται την κυβέρνηση
Τι εικόνα έχετε για την ακεραιότητα του δημόσιου τομέα
Σε καμία χώρα του ΟΟΣΑ δεν βελτιώθηκε η εικόνα της ακεραιότητας του δημόσιου τομέα από το 2019, ενώ χαμηλή (5η από το τέλος) παραμένει και η εικόνα της ακεραιότητας του δημόσιου τομέα για την Ελλάδα, με σχετική βελτίωση όμως μεταξύ 2019 και 2023
Οι δείκτες ανισότητας
Τέλος, η Εκθεση εστιάζεται ιδιαίτερα στις ανισότητες, μεταξύ φύλων, γενεών, εισοδημάτων και πλούτου. Το 2023 η Ελλάδα εμφανίζεται πολύ κοντά στον μ.ό. ΟΟΣΑ στους δύο δείκτες της εισοδηματικής ανισότητας, δηλαδή στα εισόδημα του υψηλότερου 20% των νοικοκυριών έναντι του χαμηλότερου 20%, και στις αποδοχές του υψηλότερου 10% των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης έναντι του χαμηλότερου 10%. Στο κριτήριο της ανισότητας πλούτου (ποσοστό του συνολικού πλούτου που κατέχει το πλουσιότερο 10%) η Ελλάδα παρουσιάζει το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό ανισότητας στον ΟΟΣΑ, αποτέλεσμα αν μη τι άλλο εντυπωσιακό. Πολύ κοντά στον μέσο όρο ΟΟΣΑ είναι η Ελλάδα στην απόσταση ανάμεσα στο υψηλότερο 10% και το χαμηλότερο 10% σε ό,τι αφορά τις μαθητικές επιδόσεις στο τεστ μαθηματικών της PISA. Ομως στον δείκτη της απόστασης ανάμεσα στο υψηλότερο και στο χαμηλότερο 20% όσον αφορά την ικανοποίηση από τη ζωή (life satisfaction) και από τη χρήση του ατομικού χρόνου (satisfaction with time use), η Ελλάδα καταγράφει ένα υψηλό ποσοστό απόκλισης, υποδηλώνοντας πόλωση μεταξύ εκείνων που είναι πολύ ικανοποιημένοι κι εκείνων που δεν είναι καθόλου ικανοποιημένοι από τη ζωή τους.
Ως προς την έμφυλη ανισότητα: ικανοποίηση ή όχι από τη ζωή και τις ανθρώπινες σχέσεις κατανέμεται περίπου ισότιμα μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι θάνατοι από απόγνωση επιβαρύνουν κατεξοχήν τους άνδρες, όπως και η υπερεργασία, αλλά η μοναξιά, η αίσθηση ανασφάλειας, τα αισθήματα πόνου και ανησυχίας τείνουν να επιβαρύνουν περισσότερο τις γυναίκες.
Η επώδυνη κληρονομιά της μακράς κρίσης
Κλείνοντας αυτή την περιληπτική επισκόπηση, επιστρέφουμε στο μεγάλο αρχικό ερώτημα που οδηγεί τη μελέτη αυτή του ΟΟΣΑ: βελτιώνεται τελικά η ζωή των ανθρώπων, εν προκειμένω, η ζωή των Ελλήνων; Απαντώντας στο ερώτημα αυτό, ανακεφαλαιώνουμε τα εξής συμπεράσματα.
Αναδεικνύεται καταρχάς η μεγάλη υστέρηση από την οποία ξεκινά η Ελλάδα, λόγω της παρατεταμένης μεγάλης κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας. Στα κριτήρια ευζωίας που χρησιμοποιεί η μελέτη του ΟΟΣΑ, και με βάση τα χρονικά ορόσημα της Εκθεσης (2019-2023), είναι ορατή η ταχεία βελτίωση των συνθηκών στην Ελλάδα στην πλειονότητα των δεικτών, σε πολλούς από τους οποίους ο ρυθμός βελτίωσης κινείται στις κορυφαίες θέσεις του δείγματος χωρών του ΟΟΣΑ. Ομως στο σύνολο σχεδόν των δεικτών αυτών η Ελλάδα ξεκίνησε από πολύ χαμηλή βάση και εξακολουθεί να κυμαίνεται στα χαμηλότερα άκρα της κατανομής. Οι σημαντικές βελτιώσεις μειώνουν την μεγάλη υστέρηση των αρχικών συνθηκών, αλλά δεν αρκούν ακόμα για να την αντιστρέψουν, ιδίως καθώς, παράλληλα με την Ελλάδα, προοδεύουν και τα άλλα κράτη του ΟΟΣΑ. Η κατεύθυνση της χώρας είναι η σωστή, όπως τεκμηριώνει η ορατή πρόοδος που αποτυπώνεται στις μεγάλες βελτιώσεις των δεικτών μεταξύ 2019 και 2023. Η επώδυνη κληρονομιά της μακράς κρίσης δεν έχει πλήρως ξεπεραστεί και τα αποτυπώματά της στις συνθήκες ζωής των Ελλήνων παραμένουν αισθητά. Εφόσον όμως συνεχιστεί η παρούσα θετική δυναμική, η κληρονομιά αυτή μπορεί σταδιακά να εξαλειφθεί.
*Ο Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (σε αναστολή), πρέσβης της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ
