«Ακου τα, Ελλάς, λιγάκι να γελάς». Με αυτό το πειρακτικό ρεφρέν ξεκινάει το «Μπράβο Κολονέλο», η γνωστότερη και πιο επιτυχημένη πολεμική επιθεώρηση της ελληνικής σκηνής, γραμμένη το 1940 από τους Αλέκο Σακελλάριο και Δημήτρη Ευαγγελίδη.
Το έργο, που έκανε πρεμιέρα τον Νοέμβριο του 1940 για να εμψυχώσει τον κόσμο της Αθήνας και να σατιρίσει τον ιταλικό φασισμό, αναβιώνει για δύο βραδιές στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, με νέα ενορχήστρωση του μαέστρου Μιχάλη Παπαπέτρου που είναι βασισμένη στο αρχείο της ΕΡΤ και στην αυθεντική εκδοχή της επιθεώρησης.
Η πρώτη παρουσίαση του «Κολονέλο», στο θέατρο «Αλίκη», είχε γνωρίσει τεράστια επιτυχία: με τη μουσική του Θεόφραστου Σακελλαρίδη και τη συμμετοχή μεγάλων ηθοποιών της εποχής, το έργο συνδύαζε τραγούδι και πρόζα προσφέροντας στο κοινό μια βαθιά ανάσα αισιοδοξίας μέσα στον πόλεμο. Παίχτηκε σε ένα γεμάτο θέατρο μέχρι τον Ιανουάριο του 1941 και την διαδέχτηκε η «αδελφή» επιθεώρηση «Φινίτα λα μούζικα», από τους ίδιους συντελεστές και ερμηνευτές.
Σατιρικό και τρυφερό ταυτόχρονα, το «Μπράβο Κολονέλο» επιστρέφει στη σκηνή σε επιμέλεια του Αλέξανδρου Ευκλείδη. «Το έργο μάς ενδιαφέρει κατ’ αρχήν για ιστορικούς λόγους. Μέσα από διάφορες πηγές, αναβιώνουμε το κλίμα της εποχής με τον αυθεντικότερο τρόπο», λέει στην «Κ» όταν τον ρωτάμε γιατί αποφάσισε η Εναλλακτική Σκηνή να στρέψει το βλέμμα της σε ένα παρελθόν από το οποίο απέχουμε πλέον 80 χρόνια.
«Είναι η απόπειρα θεατρικής ανασύνθεσης μιας πολύ ιδιαίτερης συνθήκης. Στο “Μπράβο Κολονέλο” πλατεία και σκηνή σμίγουν κάτω από το βάρος της ιστορίας μέσα σε κλίμα αβεβαιότητας αλλά ταυτόχρονα εθνικού ενθουσιασμού και συσπείρωσης», εξηγεί. Η επιθεώρηση παρουσιάζει ένα πορτρέτο της Ελλάδας του ’40, όπου το χιούμορ εκτονώνει. Μέσα από κωμικά σκετς, τραγούδια και παρλάτες, οι άνθρωποι στα μετόπισθεν αντιμετωπίζουν τον φόβο με κέφι και αυτοσαρκασμό· ο εχθρός γελοιοποιείται, ενώ η καθημερινότητα των στρατιωτών και των πολιτών μεταμορφώνεται σε σκηνές ενότητας και αλληλεγγύης.
Ανάμεσα στις πιο χαρακτηριστικές στιγμές της επιθεώρησης αυτής είναι η παρλάτα «Κοσμική Αθήνα», που τότε ερμήνευε η Μιράντα Μυράτ, και σήμερα θα ερμηνεύσει η Λυδία Φωτοπούλου: «Η εμπόλεμη Αθήνα έχει πάρει άλλη όψη/ Ξεχαστήκανε τα τσάγια, πάνε πλέον οι χοροί/ Κι ο κομψός ο Αθηναίος με άλλο βήμα προχωρεί/ Μ’ ένα βήμα που θυμίζει “Σε γνωρίζω απ’ την κόψη”». «Με συγκινεί αυτή η λαϊκή συσπείρωση που εκφράζεται στο έργο. Ισως είναι η πρώτη φορά που ο κόσμος αυτής της χώρας, πέρα από τις κοινωνικές τάξεις, είναι τόσο ενωμένος για κοινό σκοπό. Βλέποντας το έργο σήμερα, έχοντας πια υπόψη μας τα γεγονότα του Εμφυλίου, αυτά τα κείμενα αποκτούν μια βαθιά συναισθηματική φόρτιση», σχολιάζει ο Αλέξανδρος Ευκλείδης.
Η χρονική στιγμή της έναρξης του «Κολονέλο» υπήρξε μοναδική. Μόλις είχε κηρυχθεί ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, είχε ανακοινωθεί γενική επιστράτευση, και οι μεγάλες επιτυχίες του στρατού έφερναν στους μήνες που ακολούθησαν χαρά στα μετόπισθεν. «Ντούτσε, Ντούτσε/ έλα στα καλά σου!/ Ντούτσε, Ντούτσε/ θα βρεις τον μπελά σου!/ Οι τσολιάδες είναι λύκοι/ και θα πάθεις ρεζιλίκι!», λένε οι στίχοι ενός από τα τραγούδια της παράστασης.
Η πρώτη παρουσίαση του έργου, στο θέατρο «Αλίκη», είχε γνωρίσει τεράστια επιτυχία, προσφέροντας στο κοινό μια βαθιά ανάσα αισιοδοξίας μέσα στον πόλεμο.
Ακριβώς επειδή η συγκεκριμένη επιθεώρηση γεννήθηκε μέσα στη δίνη του πολέμου, είναι γραμμένη στην πιο λιτή μορφή του είδους· «νούμερα» και πρόζα, χωρίς πλούσια σκηνικά και χορευτές, όπως συνηθιζόταν. Η παράσταση στήνεται παρατακτικά μπροστά στην αυλαία, με απλότητα αλλά έντονη θεατρικότητα, σαν λογοτεχνική επιθεώρηση. Ο θίασος ήταν μεικτός, όπως και στο σύγχρονο ανέβασμα, και αποτελείται από ηθοποιούς και τραγουδιστές μαζί.
Το «Μπράβο Κολονέλο» στηρίζεται σε παρωδίες γνωστών τραγουδιών της εποχής, μεταμορφωμένες για να προκαλούν γέλιο και ανακούφιση. Η ίδια η επιθεώρηση ξεκινάει με σάτιρα των ιταλικών πολεμικών ανακοινωθέντων – «πολύ γέλιο, ε βέβαια», όπως λέει ένας από τους χαρακτήρες: «Δεν χρειάζεται, παιδάκι μου, να βρεις αστεία. Παίρνεις αυτά που λένε οι Ιταλοί, τα λες στον κόσμο και σκάει αμέσως στα γέλια». Και μετά ακολουθεί το γνωστό τραγούδι «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του».
Για τον Αλέξανδρο Ευκλείδη το ζητούμενο δεν είναι η μουσειακή αναβίωση της συγκεκριμένης επιθεώρησης, αλλά η κατανόηση μιας εποχής: «Ηθελα εξαρχής να οργανώσουμε άρτια το υλικό, να βρούμε τον σωστό τόνο και να δούμε το έργο ως ανοιχτό “παράθυρο” στο παρελθόν. Να μπούμε στα παπούτσια των ανθρώπων εκείνης της εποχής και να νιώσουμε τη συγκίνηση και την αγωνία τους που μετατρέπεται σε γέλιο. “Ζούμε πόλεμο, αναπνέουμε πόλεμο, σκεφτόμαστε πόλεμο”, έτσι έγραφαν στον “Κολονέλο” οι Σακελλάριος – Ευαγγελίδης».
«Μπράβο Κολονέλο», 25, 26 Οκτωβρίου, Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ.
