«Το “Παρελθόν” δεν είναι μια παράσταση που παρακολουθείς. Είναι μια εμπειρία που διασχίζεις. Και που, όταν τελειώσει, συνεχίζει να σε στοιχειώνει». Με αυτό το σχόλιο και άλλα παρόμοια υποδέχτηκε ο γαλλικός Τύπος το «Παρελθόν» (Le Passé), τη δουλειά ενός τρομερού παιδιού του γαλλικού θεάτρου, του Ζυλιέν Γκοσλέν. Στα 38 του χρόνια θεωρείται ήδη βετεράνος στη θεατρική σκηνή, καθώς ξεκίνησε από το Φεστιβάλ της Αβινιόν ως νεότατος θεατής και μετά συνέχισε ως σκηνοθέτης, μόλις στα 27 του. Ο Γκοσλέν είναι ταυτισμένος με την επεξεργασία της λογοτεχνίας στο θέατρο από τα πρώτα του έργα, τα «Στοιχειώδη σωματίδια» του Μισέλ Ουελμπέκ και το «2666» του Ρομπέρτο Μπολάνιο, δύο παραστάσεις που παρουσιάστηκαν πριν από μερικά χρόνια στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου, όπως και το «1993», ένα έργο για το μέλλον της Ευρώπης, με επίκεντρο δύο σημαντικά τοπόσημά της, το τούνελ της Μάγχης και το ερευνητικό κέντρο CERN στη γαλλοελβετική μεθόριο.
Το «Παρελθόν» «ανοίγει» σε λίγες ημέρες στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση φέρνοντας στο προσκήνιο έναν ξεχασμένο αλλά σπουδαίο Ρώσο συγγραφέα, τον Λεονίντ Αντρέγεφ (1871-1919), ο οποίος μεθοδικά και ψυχρά ανατέμνει την ανθρώπινη ψυχή έως τις πιο σκοτεινές πτυχές της. Στο επίκεντρο της παράστασης βρίσκεται η μορφή της Αικατερίνας Ιβάνοβνα, μιας γυναίκας σε διάλυση. Το κείμενο, πυκνό και συγκλονιστικό, φωτίζει τις ψυχολογικές και σεξουαλικές μορφές βίας που υφίστανται οι γυναίκες μέσα σε ένα ασφυκτικό αστικό περιβάλλον του 19ου αιώνα.
«Οταν η παράσταση ανέβηκε για πρώτη φορά πριν από μερικά χρόνια, οι θεατές μού έλεγαν φεύγοντας: “Αυτή η γυναίκα, Ζυλιέν, είναι τρελή”. Τώρα, μετά όλες τις αποκαλύψεις για την οικογενειακή βία και μάλιστα στον 21ο αιώνα, καταλαβαίνουν και σιωπούν», μας τονίζει ο σκηνοθέτης, που βρίσκεται απέναντί μας, στη διάρκεια μιας ψηφιακής στρογγυλής τράπεζας και έχει το στυλ, την αμεσότητα και την επικοινωνιακή άνεση της γενιάς του. «Ξέρω ότι μπορεί να ακούγεται παράξενο, αλλά για κάποιον που κάνει θέατρο, υπάρχει διαρκώς αυτή η ανάγκη να έρχεται αντιμέτωπος με την ακραία παρουσία ενός σώματος μπροστά του. Είναι μια σύγκρουση που δεν σταματά ποτέ – το σώμα, η φωνή, η αναπνοή, όλα όσα υπάρχουν ζωντανά στη σκηνή, σε φέρνουν συνεχώς στα όριά σου», συμπληρώνει.
Ευθύς εξαρχής ο Γκοσλέν ξεκαθαρίζει ότι δεν κάνει θέατρο για να διηγηθεί ιστορίες. Αντιθέτως, επιδιώκει να διαφοροποιήσει τους όρους του θεατρικού βιώματος και να ρισκάρει για τον ίδιο και τους θεατές την αίσθηση μιας πτώσης, την ασφυξία που γεννάει η αναμόχλευση ενός τραυματικού παρελθόντος.
«Αυτό το λεπτό στρώμα της θεατρικής πράξης, να ακούς ή να βλέπεις τις λέξεις να προβάλλονται μέσα στον χώρο, είναι για μένα όλη μου η ζωή», λέει ο σκηνοθέτης.
Στη διάρκεια της συζήτησης έχει γίνει φανερό ότι συχνά στρέφεται στη λογοτεχνία ως πρώτη ύλη για το θέατρό του. «Οταν δούλεψα πάνω στη Μαργκερίτ Ντιράς, έζησα μια εμπειρία που, όσο κι αν πονούσε, δεν είχε τέλος. Κάθε βράδυ υπήρχε κάτι που με διέλυε, με έκανε να κλαίω, αλλά το είχα ανάγκη. Με συγκινεί βαθιά η λογοτεχνία, γιατί με ενδιαφέρει να βλέπω τη χειρονομία της γραφής – τη φιλοδοξία, αλλά και την αδυναμία της να πραγματωθεί», εξηγεί.
Στον Αντρέγεφ έφτασε μέσω του Αντρέ Μάρκοβιτς, ο οποίος θεωρείται ο καλύτερος μεταφραστής Ρώσων συγγραφέων στη Γαλλία, γνωρίζοντας ότι ήθελε να κάνει μια παράσταση για το παρελθόν. «Ξέρω έναν συγγραφέα που κανείς δεν θέλει να ανεβάσει στο θέατρο. Είναι πιο παράξενος, πιο σκοτεινός, ίσως είναι για σένα», του είπε στο τέλος ο μεταφραστής. Είχε δίκιο. Ο Γκοσλέν συνδέθηκε αμέσως με το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έγραφε ο Αντρέγεφ, αλλά και με τη γραφή του που ανήκει σε μια μεταβατική στιγμή της λογοτεχνίας – αμφίσημη, αλλόκοτη, συχνά ανολοκλήρωτη.
«Ισως ο πρώτος μου παρορμητικός λόγος για να κάνω θέατρο είναι η ανάγκη να έρθω αντιμέτωπος με κάτι που είναι πολύ μεγαλύτερο από εμένα. Αυτή η μάχη με ένα πνεύμα που νιώθω τεράστιο, μου γεννάει την επιθυμία του θεάτρου. Οταν δουλεύεις πάνω σε ένα έργο, είναι σαν να ζεις για δύο ή τρία χρόνια μέσα στις λέξεις κάποιου άλλου», σχολιάζει. «Αυτό που με συγκινεί στο θέατρο είναι η απλότητά του. Μου αρέσει να βλέπω το τέλος των παραστάσεων· εκεί απομένουν πια ελάχιστα στοιχεία. Μπορεί να μένει ένα σκηνικό, σαν ένα άδειο τοπίο, ή μόνο οι τελευταίες λέξεις του κειμένου. Ή ένα σώμα. Αυτό το λεπτό στρώμα της θεατρικής πράξης, να ακούς ή να βλέπεις τις λέξεις να προβάλλονται μέσα στον χώρο, είναι για μένα όλη μου η ζωή».
«Το παρελθόν», Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, 16-19 Οκτωβρίου.
