Ενας γιος, ο Ντιντιέ, που παραδέχεται ότι υπήρξε πολύ κακός σε αυτόν τον ρόλο διεκπεραιώνοντάς τον με τηλεφωνήματα στις οικογενειακές επετείους και στις γιορτές των Χριστουγέννων, πάντοτε από μακριά. Και ένας φιλόσοφος και πανεπιστημιακός καθηγητής Κοινωνιολογίας, ο Εριμπόν –φίλος του Φουκό και του Μπουρντιέ– που αναλύει την εμπειρία του γήρατος με πολιτικούς όρους.
Αυτά τα δύο πρόσωπα είναι οι δύο πλευρές του συγγραφέα Ντιντιέ Εριμπόν, που στο βιβλίο του «Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού» (εκδ. Νήσος, μτφρ. Γιάννης Στεφάνου) αφηγείται την ατομική του ιστορία με αφορμή τον θάνατο της ηλικιωμένης μητέρας του. Είναι όπως κι εκείνη γέννημα-θρέμμα της επαρχιώτικης εργατικής τάξης της Γαλλίας, αλλά την ίδια στγμή είναι ένας Παριζιάνος αριστερός διανοούμενος, που συνομιλεί μέσω της λογοτεχνίας με την κοινωνιολογία και τη φιλοσοφία.
Στο φετινό πρόγραμμα του grape (Greek Agora of Performance) του Φεστιβάλ Αθηνών, μια σκηνοθέτις που ανήκει στη νέα γενιά του ελληνικού θεάτρου, η Σοφία Αντωνίου, παρουσιάζει μια θεατρική παράσταση βασισμένη σε αυτό το θαυμάσιο αλλά δύσκολο συγγραφικό υλικό: το βιβλίο είναι ένας σπάνιος συνδυασμός αυτοβιογραφίας και κοινωνιολογικής μελέτης που ο Εριμπόν επεξεργάζεται σε βάθος. Η προετοιμασία της παράστασης «Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού» γίνεται εδώ και καιρό. Στην τελική ευθεία πλέον για την πρεμιερα της 21ης Ιουλίου, μιλάμε με τη σκηνοθέτιδα, με αφορμή μια σειρά φωτογραφιών, οι οποίες χωρίς να αποκαλύπτουν το σκηνικό της παράστασης, επιχειρούν να αποδώσουν την εσωτερική ποιητικότητα του έργου. «Η ιδέα να συμμετέχει ένας χορός συνταξιούχων ηθοποιών και χορευτών μάς ενθουσίασε από την αρχή», λέει η κ. Αντωνίου αναφερόμενη στην ίδια και στη συνεργάτιδά της στη δραματουργία Εύα Φρακτοπούλου. Στη συνέχεια, αυτός ο σύγχρονος «χορός» φωτογραφήθηκε: μικροαστικά ελληνικά σπίτια και ηλικιωμένα πρόσωπα που κοιτάζουν κατάματα τον φακό διεκδικώντας την παρουσία τους.
– Τι σας ενέπνευσε στο βιβλίο του;
– Ο υβριδικός του χαρακτήρας. Στο κέντρο βρίσκεται η μητέρα του συγγραφέα – μια γυναίκα του λαού, εργάτρια, που πεθαίνει σε έναν οίκο ευγηρίας. Από εκεί ξεκινάει μια βαθιά αναμέτρηση με την ταξική ταυτότητα, την κοινωνική ορατότητα και την εγκατάλειψη.
– Βρίσκετε κοινά στοιχεία με τα ελληνικά πράγματα, κυρίως στις οικογενειακές σχέσεις;
– Κατ’ αρχάς, μέσα από την ιστορία του Εριμπόν, είδα και τον εαυτό μου και την ιστορία της οικογένειάς μου. Υπάρχει λοιπόν προσωπική εμπλοκή. Μέσα από αυτή τη διαδικασία άρχισα να σκέφτομαι και τη δική μου πιθανή πορεία προς τα γηρατειά – κάτι που τείνουμε όλοι να αγνοούμε όσο περισσότερο μπορούμε. Μιλώντας κοινωνικά, το βιβλίο μού φάνηκε ανατριχιαστικά επίκαιρο και οικείο. Οι συνθήκες στα ελληνικά γηροκομεία, στα νοσοκομεία, οι δυσκολίες στα εργατικά επαγγέλματα, η κοινωνική απομόνωση της τρίτης ηλικίας, ακόμη και η πολιτική στροφή προς την Ακροδεξιά: όλα αυτά μοιάζουν να απασχολούν εξίσου και τη Γαλλία και την Ελλάδα. Είναι σαν ο Εριμπόν να μιλάει και για τη χώρα μας.
– Τι επιλέξατε να κρατήσετε και τι να αφήσετε έξω από την παράσταση σε σχέση με το βιβλίο;
– Υπάρχουν τρεις κεντρικοί ρόλοι: ο συγγραφέας, μια ηθοποιός και μια κοινωνιολόγος – πρόσωπα που συμμετέχουν σε μια συζήτηση γύρω από το βιβλίο. Αυτός είναι ο ρεαλιστικός χώρος. Στον «πίσω» χώρο, τον ποιητικό, βρίσκεται μια ομάδα ανθρώπων που ζουν σε γηροκομείο. Είναι μια σύνθεση από σώματα και φωνές: ηλικιωμένοι, συνταξιούχοι ηθοποιοί και χορευτές. Οσο προχωράει η παράσταση, οι δύο αυτοί κόσμοι αρχίζουν να αλληλεπιδρούν. Η θεατρική συνθήκη σταδιακά ανοίγει, γίνεται πιο ρευστή. Η σύνθεση περιβάλλεται από μια αλλόκοτη αίσθηση και παρόλο που η φόρμα είναι απολύτως ρεαλιστική, οι χώροι γίνονται διαπερατοί και οι φωνές συναντιούνται. Στόχος είναι να ακουστεί η φωνή της τρίτης ηλικίας όχι ως γραφικότητα ή νοσταλγία, αλλά ως πολιτική και υπαρξιακή θέση – με δύναμη και σαφήνεια.
Στις 22 Ιουλίου, μετά την παράσταση θα ακολουθήσει συζήτηση του συγγραφέα Ντινιέ Εριμπόν με τη Δήμητρα Κονδυλάκη, επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Γαλλικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ και σύμβουλο εκδόσεων του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου.
