«Θεωρώ ότι η όπερα “Flora mirabilis” του Σπυρίδωνος Σαμάρα είναι το αρτιότερο, τεχνικά και αισθητικά, οπερατικό έργο που γράφτηκε από Ελληνα συνθέτη κατά τον 19ο αιώνα», τονίζει στην «Κ» ο μουσικολόγος και κλαρινετίστας, αναπληρωτής καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο Γιάννης Σαμπροβαλάκης.
Η παρουσίαση αυτού του έργου, που έδρεψε δάφνες στα ευρωπαϊκά λυρικά θέατρα κατά το παρελθόν, θα γίνει για μία μόνο βραδιά στην Εθνική Λυρική Σκηνή (27/9). Είναι μια σπάνια ευκαιρία να απολαύσει κανείς το αποκατεστημένο έργο του κοσμοπολίτη Κερκυραίου μουσουργού σε συναυλιακή μορφή, μετά τις πολλές περιπέτειές του.
Η κακή του τύχη άρχισε μέσα στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1943, όταν οι συμμαχικές δυνάμεις βομβάρδιζαν το Μιλάνο, το αρχείο του ιταλικού εκδοτικού οίκου Casa Musicale Sonzogno καταστράφηκε ολοσχερώς και μαζί του χάθηκε το μουσικό κείμενο της ορχήστρας. Μόνο δύο μικρά αποσπάσματα σώθηκαν – δύο χορευτικά μέρη, κρυμμένα και προφυλαγμένα μέσα στη Μουσική Βιβλιοθήκη της ΕΛΣ. Για δεκαετίες ολόκληρες φαινόταν πως το υπόλοιπο έργο εξέλιπε, όμως υπήρχε μια μικρή ελπίδα. Το λεγόμενο «σπαρτίτο» –η περίληψη της μουσικής για φωνές και πιάνο– είχε κυκλοφορήσει σε πολλαπλά αντίτυπα από τον ίδιο εκδοτικό οίκο και βρισκόταν διασκορπισμένο σε πολλές βιβλιοθήκες.
Πέρασαν 71 ολόκληρα χρόνια ώσπου, το 2014, συνέβη το απροσδόκητο. Στην Κέρκυρα, μέσα στη διαδικασία αρχειοθέτησης ενός αταξινόμητου τμήματος του αρχείου της Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος», ο καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Κώστας Καρδάμης εντόπισε τμήμα του χαμένου μουσικού υλικού.
Η ανακάλυψη αυτή, καρπός της ερευνητικής δραστηριότητας του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής, διαδόθηκε γρήγορα στον κόσμο των μουσικών. Πρώτη η ΕΛΣ εξασφάλισε πρόσβαση σε αυτόν τον θησαυρό, όμως έλειπαν από την παρτιτούρα σημαντικά όργανα της ορχήστρας: τρία ξύλινα πνευστά, επτά χάλκινα, τα τύμπανα, τα κρουστά και η άρπα. Το έργο δεν μπορούσε να ακουστεί ξανά χωρίς να αποκατασταθεί.
Την αποστολή ανέλαβε ο Γιάννης Σαμπροβαλάκης μαζί με τους συνεργάτες του Κέντρου Ελληνικής Μουσικής. Πρώτα η μουσικός Εβελίνα Χαρκοφτάκη αντέγραψε το σωζόμενο υλικό: τις φωνές και το πιάνο από τη συνοπτική γραφή και, κατόπιν, τα μέρη των οργάνων που διασώθηκαν στις βιβλιοθήκες της Λυρικής Σκηνής και της Φιλαρμονικής «Μάντζαρος». Παράλληλα, η φιλόλογος και μεταφράστρια Ελένη Γρηγορέα επιμελήθηκε το ποιητικό κείμενο. «Υστερα, ήρθε η σειρά μου», μας λέει ο κ. Σαμπροβαλάκης. «Διόρθωσα, σχεδίασα και επιμελήθηκα τη νέα έκδοση του έργου. Σταδιακά, συμπλήρωσα τα κενά των οργάνων που έλειπαν, μελετώντας κάθε στοιχείο υπό ιστορικό, στυλιστικό, μουσικό και αισθητικό πρίσμα».
Καμία προσθήκη δεν έγινε τυχαία από τον μουσικολόγο: Κάθε φράση έδεσε με την αυθεντική γραφή, σαν να ήταν κομμάτι του αρχικού οράματος. «Με αυτόν τον τρόπο γεννήθηκε η νέα παρτιτούρα, που φανερώνει καθαρά ποια τμήματα σώθηκαν από τον συνθέτη και ποια αποτελούν τη δική μας συμβολή. Είναι το αποτέλεσμα μιας ιστορίας που ξεκίνησε με καταστροφή, συνεχίστηκε με αναζήτηση και κατέληξε σε αποκατάσταση. Ενα έργο που ξαναβρήκε τη φωνή του, μέσα από στάχτες, βιβλιοθήκες και επίμονη έρευνα».
