Ανακοινώθηκε τον Ιούλιο, όπως και το υπόλοιπο πρόγραμμα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών για την περίοδο 2025-2026. Προχθές όμως η συμμετοχή του Ρώσου πιανίστα Ντένις Ματσούεφ στη συναυλία της ΚΟΑ με τίτλο «Δεύτερο Ραχμάνινοφ», προγραμματισμένη για τις 21 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής, ακυρώθηκε. Στην ανακοίνωσή της, η ορχήστρα ανέφερε ότι αναπροσάρμοσε τα σχέδιά της, «σεβόμενη την πολύ πρόσφατη διεθνή συγκυρία» και ότι η συναυλία θα γίνει με άλλον σολίστ.
Σύμφωνα με πληροφορίες («Κ», 9.9.2025), αφορμή για την ακύρωση της εμφάνισης του διάσημου μουσικού ήταν η μαζική αεροπορική επίθεση –μια από τις σφοδρότερες του πολέμου στην Ουκρανία– που σημειώθηκε πρόσφατα στο Κίεβο. Ο Ματσούεφ έχει υποστηρίξει τον Βλαντιμίρ Πούτιν, μεταξύ άλλων το 2014, όταν ο Ρώσος πρόεδρος είχε εκφράσει τις θέσεις του για την προσάρτηση της Κριμαίας. Αλλά και το 2018, ο διεθνής πιανίστας είχε λάβει από τον Πούτιν το παράσημο του Τάγματος της Τιμής, ως αναγνώριση των επιτευγμάτων του.
Ακόμα πάντως και αν η απόφαση της ΚΟΑ ήταν απλώς καθυστερημένη, οι χειρισμοί της και οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν, δείχνουν πως μάλλον δεν έχει «κλείσει» οριστικά η συζήτηση για τη δέουσα στάση των πολιτιστικών οργανισμών απέναντι σε καλλιτέχνες μεγάλου διαμετρήματος μεν, αλλά με αμφιλεγόμενες πολιτικές επιλογές. Το ερώτημα μοιάζει να τίθεται ξανά και ξανά, με νέες αφορμές: τι κάνουμε σε αυτές τις περιπτώσεις;
Νικόλας Ζώης
ΣΙΜΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣ
Η μουσική κάνει τα όπλα να σιγήσουν
Η περίπλοκη και ασταθής πραγματικότητα των ημερών μας έχει θέσει νέα διλήμματα στις διευθύνσεις των καλλιτεχνικών οργανισμών παγκοσμίως. Η ελευθερία της έκφρασης της τέχνης και ο ρόλος της τέχνης ως συνδετικός αρμός της κοινωνίας και ως ανάχωμα σε ρητορικές, ιδεολογίες και πράξεις μίσους, βίας και επιθετικότητας, είναι αξίες που οφείλουν να βρίσκονται στον πυρήνα του καλλιτεχνικού προγραμματισμού κάθε κρατικού φορέα μιας ελεύθερης και δημοκρατικής χώρας. Ωστόσο, παρόλο που η τέχνη υπηρετεί θαυμάσια όλες τις πανανθρώπινες αξίες που ανέφερα παραπάνω, έχει χρησιμοποιηθεί ουκ ολίγες φορές και για εκ διαμέτρου αντίθετους σκοπούς. Απολυταρχικά και επικίνδυνα καθεστώτα κατά κανόνα τη χρησιμοποιούν για να αποκτήσουν κύρος, δύναμη, να προωθήσουν την προπαγάνδα τους, να ξεπλύνουν τα εγκλήματά τους και να διασπείρουν το μίσος που υποθάλπουν. Τέτοιου είδους καθεστώτα γνωρίζουν καλά το τεράστιο «soft power» που τους προσδίδει η τέχνη. Συχνά προσεγγίζουν υψηλού επιπέδου καλλιτέχνες ώστε η χρήση της τέχνης προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους να αμφισβητείται δύσκολα. Το δίλημμα της χάραξης της διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στην απλή διαφωνία με τις πράξεις ενός καλλιτέχνη (οπότε ο αποκλεισμός θα αποτελούσε φίμωση ή λογοκρισία) και την αντικειμενική ένταξή του στην παραπάνω περιγραφή της στρατευμένης τέχνης είναι εξαιρετικά περίπλοκο. Σε ό,τι αφορά την περίπτωση του Ντένις Ματσούεφ, και παρότι δεν γνωρίζω λεπτομέρειες, δυστυχώς η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν ταιριάζει ανησυχητικά με την παραπάνω περιγραφή καθεστώτος και κατά συνέπεια πιστεύω πως η ακύρωση της σύμπραξής του με την ΚΟΑ ήταν η σωστή απόφαση. Σε όσους όμως σπεύδουν να εξοργιστούν προς τη μία ή την άλλη πλευρά επιρρίπτοντας κατηγορίες, θα σύστηνα να αναλογιστούν την περιπλοκότητα των συνθηκών και να κατανοήσουν πως δεν υπάρχει ακριβώς «άσπρο-μαύρο» σε ό,τι αφορά τέτοιες αποφάσεις. Σίγουρα θα ήταν λανθασμένος ένας γενικευμένος αποκλεισμός καλλιτεχνών με βάση την καταγωγή, άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι καλλιτέχνες που ζουν σε ανελεύθερα μέρη δεν μπορούν να εκφράζονται με την ίδια ευκολία όπως εμείς χωρίς να θέσουν τον εαυτό τους σε κίνδυνο. Tαυτόχρονα όμως, κατά την κατάρτιση ενός καλλιτεχνικού προγραμματισμού, πρέπει να συνυπολογίζουμε ότι ένας καλλιτέχνης αποτελεί πρότυπο για το κοινό πέραν της αυστηρά καλλιτεχνικής του δημιουργίας, και η πρόσκλησή του σε μία κρατική σκηνή μπορεί να λειτουργήσει έμμεσα ως προβολή ή έστω ανοχή των πράξεων και αποφάσεών του.
Εκείνο που θα πρέπει να κρατάμε κατά νου είναι την τεράστια δύναμη της τέχνης, και συγκεκριμένα της μουσικής, να επουλώνει πληγές και να συνδέει ανθρώπους. Η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης έχει παρουσιάσει πολλές δράσεις σε αυτήν την κατεύθυνση τα τελευταία χρόνια (π.χ. πανβαλκανικές συμπράξεις ορχηστρών, συνεργασίες καλλιτεχνών από Ισραήλ – Ιράκ ή Κίνα – Ταϊβάν) που αγκαλιάστηκαν τόσο ένθερμα από το κοινό, ώστε η συνέχεια σε αυτόν τον δρόμο να αποτελεί πλέον απαίτηση. Η μουσική μπορεί να μην έχει τη βίαιη δύναμη των όπλων, αλλά –όταν χρησιμοποιείται σωστά– έχει τη μαγική δύναμη να κάνει τα όπλα να σιγήσουν.
*Ο κ. Σίμος Παπάνας είναι διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΑΒΑΚΟΣ
Εχουμε ευθύνη να ορθώσουμε τείχος
Ο Ντένις Ματσούεφ είναι ένας από τους πιο σημαντικούς πιανίστες της εποχής μας, άξιος συνεχιστής της τεράστιας ρωσικής πιανιστικής (και όχι μόνο) παράδοσης. Από καλλιτεχνικής πλευράς, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών έπραξε σωστά με το να τον καλέσει στην Αθήνα. Λόγω της φήμης του, είναι επίσης γνωστή και η σύνδεσή του με τον Ρώσο πρόεδρο… Αυτό είχε ως συνέπεια τον, εδώ και τρία έτη, αποκλεισμό του από όλες τις αίθουσες και ορχήστρες του κόσμου, πλην αυτών της Κίνας και ίσως των χωρών BRICS. Η επιλογή της ΚΟΑ να τον προσκαλέσει στην Ελλάδα κρίνεται, ως εκ τούτου, επιεικώς ατυχής. Ατυχέστερη ακόμη είναι η ακύρωση της πρόσκλησης, κατόπιν των απολύτως δικαιολογημένων διαμαρτυριών, αφού εκτίθενται οι πάντες, με πρώτη τη διεύθυνση, που πλέει όπου φυσά ο άνεμος… Κανείς Ελλην δεν μπορεί να στέκεται ατάραχος μπροστά σε παραβίαση συνόρων, με την Κύπρο ακόμη υπό κατοχή και την κατάσταση στη Μεσόγειο τόσο εύθραυστη. Η ρωσική εισβολή είναι μια πράξη βάρβαρη, όπως ήταν και η εισβολή στην Κύπρο πριν από μισό αιώνα. Η υποκριτική στάση της «ενωμένης» Ευρώπης, επιλεκτικά ανθρωπιστική, είναι απλά εξοργιστική.
Αλήθεια, πόσο επιθυμεί η Ελλάδα να είναι μέρος/μέλος μιας τέτοιας Ευρώπης; Προσωπικά, θεωρώ την απομόνωση και εκδίωξη της Ρωσίας από τον δυτικό κόσμο μια πολιτικά και πολιτισμικά αποτυχημένη επιλογή. Η Ελλάδα, δεδομένης της γεωγραφικής της θέσης και της ιστορίας της, όφειλε να διατηρήσει τους διαύλους μερικώς ανοιχτούς και την ελπίδα ζωντανή. Οπως οι Τέχνες και αυτοί που τις υπηρετούν, με επίκεντρο τον άνθρωπο! Δυστυχώς όμως, κατά καιρούς οι Τέχνες εργαλειοποιούνται στον βωμό της πολιτικής σκοπιμότητας. Στο σημείο αυτό, έχουμε όλοι ευθύνη να ορθώσουμε ένα τείχος, θέτοντας μπροστά και πάνω από όλα τις αξίες εκείνες που δίνουν σημασία στη ζωή, τη συνέχειά της και την εξέλιξη. Για την Ελλάδα ειδικά, αυτό είναι καθήκον. Οι πολιτικοί και οι καλλιτέχνες που δεν ασπάζονται αυτές τις αξίες, δεν αξίζουν θέση στο παγκόσμιο στερέωμα.
*Ο κ. Λεωνίδας Καβάκος είναι βιολονίστας και διευθυντής ορχήστρας.
