Διαβάζοντας τον θόρυβο γύρω από τη Μαρία Φαραντούρη και την αφιέρωσή της στη Λίνα Μενδώνη, ένιωσα ότι δεν παρακολουθούμε δημόσιο διάλογο, αλλά στήνουμε ξανά ένα πρόχειρο λαϊκό δικαστήριο. Τι δικαιούται η εμβληματική Μαρία Φαραντούρη και τι όχι; Ποιος αποφασίζει σε ποιον «ανήκει» το Αξιον Εστί; Από πού κι ώς πού το «Της αγάπης αίματα» είναι αριστερή ή όποια άλλη ιδεολογική ιδιοκτησία;
Οποιος μεταχειρίζεται το έργο του Μίκη Θεοδωράκη ως παραταξιακή αποσκευή, το μικραίνει. Ο Θεοδωράκης συνέθετε γιατί πίστευε ότι μέσα από το τραγούδι μπορούμε να ενωθούμε. Και ας μην παραγνωρίζουμε τον Ελύτη: Ο λόγος του δεν υποτάσσεται σε κομματικά στεγανά, δεν προσφέρεται για συνθήματα. Το Αξιον Εστί είναι η ευτυχής σύμπραξη δύο δημιουργών που άρθρωσαν το συλλογικό βίωμα ενός λαού ως ενιαίο, ποιητικό και πολιτισμικό σώμα. Αυτό το καθιστά ισχυρό – και άβολο για όσους επιχειρούν να το στριμώξουν στη δική τους αφήγηση.
Σήμερα, ένα παιδί 16 ετών δύσκολα ξέρει τι είναι το Αξιον Εστί. Κι αν το ακούσει, πιθανότατα δεν θα το καταλάβει. Οχι γιατί δεν είναι ικανό, αλλά γιατί δεν του παραδώσαμε τα κλειδιά. Αυτή είναι η ήττα μας. Οχι η αφιέρωση σε μια υπουργό. Η αληθινή προδοσία είναι ότι δεν μπορούμε πια να εξηγήσουμε τι σημαίνει ο στίχος «Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν» χωρίς να προκαλέσουμε ειρωνικά χαμόγελα. Η Φαραντούρη είναι φωνή-μνημείο· η χροιά της έχει εγγραφεί ήδη στο συλλογικό ασυνείδητο. Οπως αναγνωρίζουμε μια καμπάνα που σημαίνει πένθος ή μια βυζαντινή ψαλμωδία που σημαίνει μυσταγωγία, έτσι και η φωνή της σηματοδοτεί αγώνα, μνήμη, συνέχεια. Γι’ αυτό και οι αφιερώσεις της –είτε μας αρέσουν είτε όχι– έχουν έναν βαρύτερο, συμβολικό χαρακτήρα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως η ίδια παύει να έχει την ελευθερία να αφιερώνει. Το αντίθετο· η αξία της είναι ακριβώς ότι κουβαλά τη μνήμη και την καταθέτει εκεί όπου κρίνει. Αν της αφαιρέσουμε αυτό το δικαίωμα στο όνομα της «καθαρότητας» του έργου ή της μικροπολιτικής μας στόχευσης, τότε αμφισβητούμε τον ρόλο της. Και αυτό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από οποιαδήποτε αφιέρωση. Το λιγότερο που μπορώ να πω είναι ότι το δικαιούται. Και το Αξιον Εστί, λαϊκό ορατόριο, είναι έργο-ναός που μας περιλαμβάνει όλους – ή κανέναν. Αν δεν μπορούμε να το δούμε έτσι, ίσως δεν το αξίζουμε πια.
* Ο κ. Γιάννης Αντιόχου είναι ποιητής.
