Τον Νοέμβριο του 1984, ο Μπομπ Γκέλντοφ, ο Ιρλανδός που με τους Boomtown Rats τραγουδούσε λίγα χρόνια νωρίτερα «I Don’t Like Mondays» και ο Σκωτσέζος Μιντζ Γιούρε των Ultravox συγκέντρωσαν σε ένα στούντιο στο Νότινγκ Χιλ τη βρετανική και ιρλανδική μουσική αφρόκρεμα της εποχής: από τον Τζορτζ Μάικλ και τους Duran Duran, μέχρι τον Bono των U2 (με χαίτη τότε), τον Boy George και τις Bananarama. Το σούπερ γκρουπ βαφτίστηκε Band Aid και τραγούδησαν όλοι μαζί το χριστουγεννιάτικο «Do They Know It’s Christmas?» που κυκλοφόρησε λίγες μέρες αργότερα.
Η Αιθιοπία τότε βασανιζόταν από τον μεγαλύτερο λιμό σε διάστημα ενός αιώνα. Αυτό ήταν που κίνησε τα νήματα για το παραπάνω τραγούδι, τα έσοδα του οποίου θα δίνονταν αποκλειστικά σε ανθρωπιστική βοήθεια στην αφρικανική χώρα. Παρόλο που πολλοί βρήκαν υποκριτικό το να συγκεντρώνονται δεκάδες πλούσιοι σταρ σε ένα δωμάτιο για αυτόν τον σκοπό, το single του «Do They Know It’s Christmas?» πούλησε την πρώτη εβδομάδα κυκλοφορίας του 1 εκατομμύριο κόπιες. Μέχρι σήμερα, το μόνο single που κατάφερε να ξεπουλήσει γρηγορότερα στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν το «Candle in the Wind» που ο Ελτον Τζον (ξανα)τραγούδησε το 1997 στη μνήμη της πριγκίπισσας Νταϊάνα.
Ο Μπομπ Γκέλντοφ είχε θέσει ως στόχο να συγκεντρωθούν 72 χιλιάδες λίρες, αλλά το single ξεπέρασε κάθε προσδοκία και έφερε έσοδα που άγγιξαν τα 8 εκατομμύρια. Το «Do They Know It’s Christmas?» ήταν παντού, μαζί και στο μεγάλο κουτί της έμπνευσης του USA For Africa και το «We Are The World» που ήρθε λίγους μήνες αργότερα ως η αμερικάνικη απάντηση στην Band Aid. Ο Γκέλντοφ έχει πει πως κάθε φορά που μπαίνει σε ένα δωμάτιο, όλοι τραγουδούν το «We Are The World». Αλλά και η ίδια η Band Aid δεν έχει χάσει την ευκαιρία της να επανέρχεται σε επετειακές εκδοχές της σχεδόν κάθε δεκαετία έκτοτε.
Η ιστορία θα θυμάται μέχρι και σήμερα σχεδόν αποκλειστικά τον Μπομπ Γκέλντοφ και πολύ λιγότερο τον Μιντζ Γιούρε για όλα αυτά (σε μεγάλο βαθμό και λόγω της επιβλητικής προσωπικότητας του πρώτου). Καθώς και για αυτά που ακολούθησαν, στις 13 Ιουλίου του 1985, οπότε και το Band Aid μεταμορφώθηκε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο, το Live Aid. Μια τεράστια συναυλία που έλαβε χώρα συγχρόνως και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Δεν ήταν μόνο μία από τις μεγαλύτερες και πιο φιλόδοξες συναυλίες που έγιναν ποτέ, αλλά και μία από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες τηλεοπτικές μεταδόσεις, που υπολογίζεται πως παρακολούθησαν από τις οθόνες τους 1,5 δισ. άνθρωποι σε 150 χώρες.
«Δεν λες όχι στον Μπομπ»
Τη στιγμή που η (εξαρχής ασθμαίνουσα) καριέρα των Boomtown Rats έδειχνε να μην πηγαίνει πολύ μακριά, ο Γκέλντοφ άρχισε να αφήνει πίσω του τις καθαρά μουσικές του βλέψεις και να μεταμορφώνεται σε έναν ήρωα-ακτιβιστή. Το «Do They Know It’s Christmas?» ήταν μόνο η αρχή. Την άνοιξη του 1985 ο Γκέλντοφ ξεκίνησε να μοιράζεται αρχικά με κοντινούς του συνεργάτες το όραμά του για μια τεράστια φιλανθρωπική συναυλία που θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο την Αιθιοπία. «Δεν αρκούσε απλά μια συναυλία με πέντε χιλιάδες κόσμο», όπως εξηγούσε ο ίδιος χρόνια αργότερα σε σχετικό ντοκιμαντέρ, έπρεπε να είναι κάτι πραγματικά τεράστιο.
Για την ακρίβεια… υπερατλαντικό. Ο Γκέλντοφ σχεδίαζε μια συναυλία που θα γινόταν συγχρόνως στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. «Θα είσαι τρελός» ήταν η πρώτη αντίδραση του προμότερ Χάρβεϊ Γκόλντσμιθ, αν και κατά βάθος τον πίστεψε. Δεν ήταν λίγοι επίσης οι μουσικοί που δεν είδαν θερμά την ιδέα, όταν τους προτάθηκε, όπως οι Dire Straits και ο Μπιλ Κόνολι, αλλά, όπως θα συμφωνήσει και ο Ελτον Τζον, «δεν λες όχι στον Μπομπ».
Προκειμένου η συναυλία αυτή να έχει το επιθυμητό εκτόπισμα ο Γκέλντοφ χρειαζόταν τους εμπορικότερους σταρ της εποχής να παίξουν τις μεγαλύτερες επιτυχίες τους. Δεν χωρούσαν καλλιτεχνικοί πειραματισμοί, ούτε καν ονόματα όπως αυτό… του Βαν Μόρισον, που άφησε εκτός, αν και λάτρευε. Επρεπε να είναι κάτι που θα τους αφορά δυνητικά όλους. Και θα ήταν την ίδια στιγμή ένα γεγονός που θα μεταδιδόταν ολόκληρη την ημέρα δορυφορικά (τεχνολογία που βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα το 1985). Οπότε ο Γκέλντοφ βάλθηκε να πείσει για το εγχείρημα τους μεγαλύτερους προμότερ και τηλεοπτικούς φορείς για να υλοποιηθεί αυτό που λίγες εβδομάδες ανακοινώθηκε ως Live Aid.
Ο Γκέλντοφ ήταν τόσο αποφασισμένος να συμβεί το Live Aid που έκανε συνέντευξη Τύπου στο Γουέμπλεϊ, ανακοινώνοντας μια σειρά ονομάτων που θα εμφανίζονταν στη διπλή αυτή συναυλία –ανάμεσα στα οποία και οι Who, που είχαν διαλυθεί– χωρίς ούτε ένα από αυτά τα ονόματα να έχει επιβεβαιώσει τη συμμετοχή του. Και μετά συνέχισε με την ίδια μέθοδο για να καταφέρει τελικά να τους πείσει: άρχισε να παίρνει τηλέφωνα τους καλλιτέχνες στους οποίους στόχευε λέγοντας πως όλοι οι υπόλοιποι έχουν πει το ναι. Πώς μετά να έλεγαν όχι;
«Η ποπ μουσική ως η lingua franca του πλανήτη»
Μετά μερικές εβδομάδες που έμοιαζαν με συναυλιακό θρίλερ, στις 13 Ιουλίου του 1985 το στάδιο Γουέμπλεϊ στο Λονδίνο και το Τζον Φ. Κένεντι στη Φιλαδέλφεια ήταν έτοιμα να ανοίξουν τις πύλες τους γι’ αυτό που αποδείχθηκε η μεγαλύτερη μουσική διοργάνωση μετά το Γούντστοκ. Παράλληλα, συναυλίες στήριξης του εγχειρήματος έλαβαν χώρα σε Καναδά, Ιαπωνία, Γιουγκοσλαβία, Αυστρία, Αυστραλία και Δυτική Γερμανία.
Στις 12 το μεσημέρι δόθηκε το σήμα στο Λονδίνο, και 5 ώρες αργότερα στη Φιλαδέλφεια. Θα περίμενε κανείς ενδεχομένως κάποια πιο εκρηκτική αρχή, πάντως, οι πρώτοι που ανέβηκαν στη σκηνή του Γουέμπλεϊ ήταν οι Status Quo. Ισως και να έβγαζε νόημα: ήταν αυτή ουσιαστικά η αφορμή για να τα ξαναβρούν και έπειτα, τραγουδούσαν «Rockin’ All Over The World».
Κάθε act είχε αυστηρά 17 λεπτά επάνω στη σκηνή και η δορυφορική μετάδοση επέτρεπε στο κοινό του Λονδίνου και της Φιλαδέλφεια αντίστοιχα να βλέπει από τις οθόνες του σταδίου κάποιες από τις εμφανίσεις της άλλης πόλης. Ο Μπράιαν Ανταμς ήταν αυτός που «ένωσε» τη Φιλαδέλφεια με το Λονδίνο, ως η πρώτη μετάδοση στο λονδρέζικο στάδιο, την οποία μάλιστα, προλόγισε ο Τζακ Νίκολσον από το JFK.
Το Live Aid σε 10 trivia
To Live Aid διήρκεσε συνολικά 16 ώρες, αν και πολλές από τις εμφανίσεις συνέβαιναν παράλληλα στις δύο πόλεις και άρα η τυπική συνολική διάρκεια ήταν μεγαλύτερη.
Υπολογίζεται πως μαζί με την τηλεοπτική μετάδοση, παρακολούθησαν συνολικά τη συναυλία 1,5 δισ. άνθρωποι –κάποιοι κάνουν λόγο και για 1,9 δισ. θεατές– αριθμός που το 1985 αντιστοιχούσε στο 40% του παγκόσμιου πληθυσμού. Στο Γουέμπλεϊ βρέθηκαν 72.000 θεατές και στο στάδιο της Φιλαδέλφεια περίπου 100.000 άνθρωποι.
Για τη μετάδοση των Ολυμπιακών Αγώνων του Λος Αντζελες του 1984 χρησιμοποιήθηκαν δύο δορυφόροι και μία βάση. Για το Live Aid, 16 δορυφόροι, με 8 διαφορετικές βάσεις που επικοινωνούσαν μεταξύ τους για 16 ώρες.
Συμμετείχαν πάνω από 70 διαφορετικοί καλλιτέχνες και μπάντες. Ανάμεσα σε αυτούς, κραταιά ονόματα όπως ο Πολ Μακάρτνεϊ, ο Ντέιβιντ Μπόουι, η Τίνα Τέρνερ, ο Μικ Τζάγκερ, ο Μπομπ Ντίλαν, ο Τομ Πέτι, ο Ελτον Τζον, σταρ όπως η Μαντόνα και ο Τζορτζ Μάικλ, οι U2, που μόλις είχαν αρχίσει να μεταμορφώνονται σε μπάντα σταδίων. Εγινε όμως και η αφορμή για αρκετές επανενώσεις: των Who, των Black Sabbath με τον Οζι Οσμπορν, των Beach Boys με τον Μπράιαν Γουίλσον, ενώ οι Led Zeppelin έπαιξαν εκεί για πρώτη φορά μετά τον θάνατο του ντράμερ τους, Τζον Μπόναμ.
Ο Φιλ Κόλινς ήταν ο μόνος καλλιτέχνης που εμφανίστηκε και στη σκηνή του Γουέμπλεϊ και σε αυτή του σταδίου Τζον Φ. Κένεντι. Για τη μεταφορά του χρειάστηκαν δύο ελικόπτερα και ένα Κονκόρντ.
Τυχαία στην πτήση του από Λονδίνο προς Νέα Υόρκη, ο Φιλ Κόλινς πέτυχε τη Σερ. Δεν γνώριζε τίποτα για το Live Aid, αλλά μετά το «briefing» του Βρετανού μουσικού, πήγε στη Φιλαδέλφεια και συμμετείχε στο κομμάτι «We Are The World» που έκλεισε τη βραδιά.
Στο τραπέζι είχε πέσει η ιδέα ο Ντέιβιντ Μπόουι και ο Μικ Τζάγκερ να κάνουν ένα ντουέτο εξ αποστάσεως –ο ένας να τραγουδά από το Λονδίνο και ο άλλος από τη Φιλαδέλφεια. Αυτό δεν κατέστη εφικτό, όμως, οι δυο τους κυκλοφόρησαν εκείνο το καλοκαίρι τη γνωστή τους διασκευή στο «Dancing In The Street» των Martha and the Vandellas για να ενισχύσουν οικονομικά το Live Aid.
Κατά τη διάρκεια της εμφάνισής του στη Φιλαδέλφεια, ο Μπομπ Ντίλαν πρότεινε από τη σκηνή, ένα μικρό μέρος του ποσού που θα συγκεντρωθεί –«1 ή 2 εκατομμύρια ίσως», όπως είπε– να διατεθεί για την αποπληρωμή των δανείων των Αμερικανών αγροτών. Η νύξη εξόργισε όπως φαίνεται τον Γκέλντοφ που χρόνια αργότερα στη βιογραφία του χαρακτήρισε αυτό που είπε ο Ντίλαν «χοντροκομμένο, ηλίθιο και εθνικιστικό».
Το «παρών» στο Γουέμπλεϊ έδωσε και η Νταϊάνα με τον Κάρολο, σε μια εποχή που ήταν το δημοφιλέστερο ζευγάρι της Βρετανίας και η σχέση τους απασχολούσε ιδιαίτερα τα ταμπλόιντ.
Η αφίσα του Live Aid και το εξώφυλλο του «Do They Know It’s Christmas?» σχεδιάστηκαν από τον Πίτερ Μπλέικ, που πιθανότατα γνωρίζετε ως τον δημιουργό του εξωφύλλου του άλμπουμ των Beatles «Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band» (1967).
Υπήρχε τέτοια μουσική πολυφωνία εκείνη την ημέρα που καθένας είχε κάτι να απολαύσει, πέρα από το να στηρίξει τον σκοπό. Και τα στιγμιότυπα ζουν ακόμη: Ο Μικ Τζάγκερ και η Τίνα Τέρνερ να συναντιούνται ως η αντρική και η γυναικεία ενσάρκωση του ροκ εν ρολ. Ο Ελτον Τζον να καλεί στη σκηνή τον Τζορτζ Μάικλ σε έναν άψογο ποπ συντονισμό. Ο Πιτ Τάουνσεντ να σημαίνει με τη χαρακτηριστική του κίνηση στην κιθάρα το νέο πάντρεμα των Who. Ο Sting να τραγουδά τις επιτυχίες των Police, συνοδεία του Φιλ Κόλινς. Ο Πολ Μακάρτνεϊ να φωνάζει τους υπόλοιπους στη σκηνή για το «Let It Be». Ακόμα και ο Ψυχρός Πόλεμος έκανε για λίγο στην άκρη και οι Ρώσοι Autograph έπαιξαν σε ζωντανή μετάδοση από τη Μόσχα.
Οπως είχε πει ο Μπομπ Γκέλντοφ «η ποπ μουσική εκείνη τη στιγμή είχε γίνει η lingua franca του πλανήτη» και βλέποντας κανείς στιγμιότυπα από εκείνη την ημέρα, «το σπουδαιότερο σόου του πλανήτη» δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει μαζί του. Κανείς δεν περίμενε όμως τη μουσική ιστορία που γράφτηκε στις 18:40 εκείνο το απόγευμα στη σκηνή του Γουέμπλεϊ.
Queen: Μια κορυφαία στιγμή του ροκ που παραλίγο να μη συμβεί
Οπως πολλοί άλλοι καλλιτέχνες, οι Queen είχαν τους ενδοιασμούς τους για τη συμμετοχή τους στο Live Aid. Οι δόξες της δεκαετίας του ’70 είχαν παρέλθει για την μπάντα. Κυκλοφορούσε δίσκους που δεν πουλούσαν πάντα σαν ζεστό ψωμί και ένας ψυχρός αέρας είχε φυσήξει στις σχέσεις των μελών. Ο Φρέντι Μέρκιουρι είχε μόλις κυκλοφορήσει και έναν σόλο δίσκο, πριν από λίγο το συγκρότημα είχε ολοκληρώσει μια περιοδεία και τίποτα πραγματικά δεν τους έπειθε ιδιαίτερα πως χρειάζεται να το κάνουν.
Οι Queen είπαν τελικά το ναι και πήραν τη θέση τους σε ένα από τα απογευματινά σλοτ στο Γουέμπλεϊ, αναλαμβάνοντας και άτυπα να τονώσουν τη ροή της ημέρας περίπου στα μισά της. Με στενό τζιν, λευκό φανελάκι και ένα δερμάτινο περικάρπιο ασορτί με τη ζώνη του ο Μέρκιουρι βγήκε στη σκηνή και εκεί σταμάτησαν όλα. Οι Queen έπαιξαν απνευστί μέρος του «Bohemian Rhapsody», το «Radio Gaga», το «Hammer to Fall», το «Crazy Little Thing Called Love» και το «We Will Rock You». Δεν χειροκρότησε με όλη του τη δύναμη μόνο το Γουέμπλεϊ, αλλά και το Τζον Φ. Κένεντι που έβλεπε από τις οθόνες και είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι το ίδιο έκαναν και πολλοί τηλεθεατές από το σπίτι τους.
Οπως κάθε τι που γράφει ιστορία, έτσι και η εμφάνιση των Queen το πέτυχε μη προδιαγεγραμμένα. Κοιτώντας από απόσταση, μοιάζει η κορυφαία τους στιγμή και μαζί ένα άτυπο κύκνειο άσμα τους, πριν το AIDS ρίξει σκοτάδι στα τελευταία, δύσκολα χρόνια του Φρέντι Μέρκιουρι. Και για πολλούς, όχι άδικα, ήταν η κορυφαία συναυλιακή στιγμή στην ιστορία. Διόλου τυχαία, η κινηματογραφική βιογραφία του Μέρκιουρι, το «Bohemian Rhapsody» το 2018 έκλεινε με την αναβίωση ολόκληρης αυτής της εμφάνισης.
Μια μεγαλειώδης στιγμή στον χρόνο
Το Live Aid κατάφερε να συγκεντρώσει από τα τηλεφωνήματα των τηλεθεατών το πολύ πάνω από το αναμενόμενο ποσό των 114 εκατομμυρίων λιρών. Ακόμα και έτσι, δεν αγκαλιάστηκε από όλους, μιας και δεν ήταν κάτι που κατάφερε πράγματι να εξαφανίσει την πείνα στην Αφρική και για πολλούς παραμένει απλά το όχημα της προσωπικής φιλοδοξίας του εμπνευστή του.
Στην εικοστή του επέτειο, το Live Aid επιχείρησε να αναβιώσει, αυτή τη φορά ως Live 8, προκειμένου να αφυπνήσει την G8 για την παγκόσμια φτώχεια. Ηταν μια διοργάνωση ακόμα μεγαλύτερη, με παράλληλες συναυλίες σε Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, ΗΠΑ, Καναδά, Ιαπωνία, Νότια Αφρική, Ρωσία, Σκωτία.
Οπως και να ’χει, κάποια πράγματα δεν επαναλαμβάνονται. Σαράντα χρόνια μετά, γυρνώντας πίσω τον χρόνο σε αυτή τη μέρα του 1985, κανείς δεν μπορεί να μη δει το Live Aid ως μια μεγαλειώδη στιγμή, από αυτές που η μουσική είναι ένα από τα ελάχιστα, αν όχι το μόνο πράγμα, που μπορεί να λειτουργήσει τόσο ενωτικά. Ο Μπομπ Γκέλντοφ το είχε βάλει πείσμα ότι αυτό θα συμβεί και έγινε. Και κάποια πράγματα μόνο με το αυθάδες πείσμα ενός «τρελού» κόντρα σε όλα μπορούν να συμβούν.
