«Δεν ήμουν μάγκας ποτέ, καμιά φορά είμαι αλάνι, φυσάω τον καπνό στοχεύοντας το ταβάνι, κουτσομπόλες διαχειρίστριες, ρουφιάνοι θυρωροί, τρωκτικά μ’ ακουστικά ακούν τις συνομιλίες, μας χαζεύουν οι εξωγήινοι μέσα από το κουτί».
Το παραπάνω απόσπασμα από τις «Πολυκατοικίες» του ΛΕΞ, περιγράφει όσα συμβαίνουν σε μια ελληνική πολυκατοικία. Στίχοι με κοινωνικά και πολιτικά υπονoούμενα αποτελούν τη βάση της ραπ μουσικής και των υποκατηγοριών της στην Ελλάδα σήμερα. Πώς όμως την αντιλαμβάνεται το κοινό που κατά βάση την καταναλώνει, δηλαδή η ελληνική Gen Z; Το ερώτημα αυτό επιχειρεί να απαντήσει έρευνα που πραγματοποίησε το Eteron – Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική αλλαγή, σε συνεργασία με την aboutpeople.
Στόχος της έρευνας είναι να σκιαγραφήσει τη σχέση της Gen Z με τη ραπ, να αποτυπώσει τις στάσεις, τις αντιφάσεις και τις εντάσεις που αναδεικνύονται από την επαφή της νέας γενιάς με ένα είδος που επηρεάζει τη γλώσσα, τις αξίες και την καθημερινότητά της. Η έρευνα διεξήχθη το διάστημα 5-9 Μαΐου 2025 σε δείγμα 520 ατόμων, ηλικίας 17-29 ετών, από όλη την Ελλάδα.
Ενα σημαντικό ποσοστό των νέων αντιλαμβάνεται τη ραπ ως μουσική υπέρ του περιθωρίου, των αδύναμων και της αντίστασης, την ίδια στιγμή που επισημαίνει και τα προβληματικά στοιχεία ορισμένων στίχων, όπως ο σεξισμός και η ομοφοβία.
«Η ραπ στην Ελλάδα, όπως αποτυπώνεται και στην έρευνα, δεν αντιμετωπίζεται μόνο ως μουσικό είδος, αλλά και ως πολιτισμικό πεδίο που φέρει πολιτικά, κοινωνικά και ιδεολογικά φορτία, ίσως περισσότερο από άλλα είδη, λόγω της δημοτικότητας αλλά και λόγω της μορφής που βασίζεται πολύ έντονα στην παραγωγή λόγου, είναι δηλαδή περισσότερο κειμενικό είδος. Η συνύπαρξη διαφορετικών υποειδών, όπως η conscious rap και η trap, προκαλεί αντιφατικές προσλήψεις για το τι πρεσβεύει τελικά η ραπ στη συνείδηση των ακροατών/τριών», αναλύει τα ευρήματα ο επιστημονικά υπεύθυνος της έρευνας, Κώστας Σαββόπουλος, διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών στο ΑΠΘ και ερευνητής της χιπ χοπ κουλτούρας.
Μεταξύ άλλων, η έρευνα αποκαλύπτει ότι ένα σημαντικό ποσοστό των νέων αντιλαμβάνεται τη ραπ ως μουσική υπέρ του περιθωρίου, των αδύναμων και της αντίστασης, την ίδια στιγμή που επισημαίνει και τα προβληματικά στοιχεία ορισμένων στίχων, όπως ο σεξισμός και η ομοφοβία. «Οι απόψεις για την τραπ είναι ακόμα πιο διχασμένες, με κυρίαρχη την αίσθηση ότι οι στίχοι της είναι συχνά απενοχοποιητικοί για τη βία και τη χρήση ναρκωτικών».
Οπλα, ναρκωτικά, «ματσίλα», παραβατικότητα, χαρέμια από γυναίκες-αντικείμενα, ακριβά αυτοκίνητα, χρήμα, όπλα και παράνομες ουσίες πρωταγωνιστούν σε λέξεις σε αυτόν τον κόσμο που δείχνει να διχάζει και να προκαλεί. Οι νέοι ταυτίζονται συχνά με τους πρωταγωνιστές των κομματιών αλλά και με τους ίδιους τους ράπερ και τους τράπερ: «σκληρά» και «πονεμένα» παιδιά, παιδιά του δρόμου και του λαού, που υπερασπίζονται τους αδύναμους και αντιστέκονται στην αδικία. Παράλληλα όμως, ειδικά στους στίχους της τραπ, αναδεικνύονται οι κακοποιητικές στάσεις απέναντι στις γυναίκες, απέναντι στους μετανάστες, αλλά και απέναντι στην ομοφυλοφιλία. H παραβατικότητα έχει επίσης πρωταγωνιστικό ρόλο, με πολλούς τράπερ ειδικά να έχουν ακόμη και καταδικαστεί για τις άνομες πράξεις τους.
Εξού και στα ερωτήματα που αφορούν τις αξίες και στάσεις που οι νέοι/ες αποδίδουν στους ράπερ, το 25% των συμμετεχόντων θεωρεί ότι οι ράπερ είναι «υπέρ των αδύναμων», το 21,5% τους βλέπει ως «αντιφασιστικούς», ενώ 20,6% αναγνωρίζει ότι «είναι υπέρ του περιθωρίου». Αυτές οι θετικές αποδόσεις συνυπάρχουν όμως με πιο κριτικές αντιλήψεις ιδιαίτερα για την τραπ: 48,3% θεωρεί ότι οι στίχοι της τραπ είναι «υποτιμητικοί για τις γυναίκες», 21,3% τους χαρακτηρίζει «ομοφοβικούς» και 19,4% «ρατσιστικούς». Το 18,9% θεωρεί ότι «απενοχοποιούν τη χρήση ναρκωτικών».
«Φαίνεται πως το κοινό της ραπ απομακρύνεται από το πολιτικό σύστημα όπως αυτό είναι διαμορφωμένο και αναζητά εναλλακτικούς τρόπους και κώδικες πολιτικής επικοινωνίας».
«Η ραπ εμφανίζεται λοιπόν ως ένα αντιφατικό φαινόμενο: για άλλους αποτελεί χώρο κοινωνικής αντίστασης και για άλλους προέκταση της τοξικής αρρενωπότητας και του κοινωνικού κυνισμού», σημειώνει ο δρ Κώστας Σαββόπουλος.
Οπως εξηγεί, «αυτή η διπλή πρόσληψη επιβεβαιώνεται και από την αποτίμηση συγκεκριμένων θεματικών στους στίχους της ραπ. Οι αναφορές στην “παρανομία” (57,2%) κρίνονται αρνητικές, ενώ οι αναφορές στο “πολιτικό σύστημα” κρίνονται θετικές από το 68,4%. Συνολικά, τα ευρήματα δείχνουν ότι η Gen Z αντιμετωπίζει τη ραπ περισσότερο ως πολιτικό πεδίο και λιγότερο ως ένα ακόμη μουσικό είδος, έστω κι αν δεν υπάρχει ενιαία ερμηνεία για το τι συνιστά “πολιτικό” ή “σωστό”. Η αποδοχή και η απόρριψη συνυπάρχουν, αποτυπώνοντας μια κοινωνική πραγματικότητα γεμάτη αντιφάσεις και μεταβατικές ταυτότητες».
Σύμφωνα με τον ίδιο, «το βασικό που ίσως αναδύεται από τα υψηλά ποσοστά αναζήτησης κάποιας πολιτικής τοποθέτησης ή κάποιας κοινωνικής ταυτότητας μέσα από τη ραπ, είναι πως το κοινό φαίνεται να έχει απορρίψει ή τουλάχιστον να είναι αρκετά σκεπτικό ως προς άλλες μεθόδους πολιτικοποίησης και ενασχόλησης με κοινωνικά ζητήματα, που είναι πιο παραδοσιακές. Φαίνεται δηλαδή πως απομακρύνεται από το πολιτικό σύστημα όπως αυτό είναι διαμορφωμένο και αναζητά εναλλακτικούς τρόπους και κώδικες πολιτικής επικοινωνίας».
Επιστημονικός υπεύθυνος του project για το Eteron: Κώστας Σαββόπουλος
Project coordinator για το Eteron: Μαρία Λούκα
Υπεύθυνος Επικοινωνίας: Βασίλης Πανάγου
*Ολόκληρη η έρευνα θα δημοσιευτεί στο eteron.org τις επόμενες ημέρες
