Κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα αφιερώσαμε πολύ χρόνο για να αντικρούσουμε τον ισχυρισμό ότι η παρουσία των Γλυπτών στο Λονδίνο τα καθιστά προσβάσιμα σε περισσότερους επισκέπτες. Εχουμε ήδη τις απαντήσεις: μόνο το ένα τρίτο των επισκεπτών του Βρετανικού Μουσείου περνάει από την Αίθουσα 18, η Αθήνα κάθε άλλο παρά απομονωμένος τουριστικός προορισμός είναι και αν στόχος είναι η μέγιστη προβολή, τότε θα έπρεπε να βρίσκονται για παράδειγμα στη Σαγκάη.
Πρόσφατα, όμως, επισκέφθηκα τις αίθουσες Cast Courts στο Μουσείο Victoria & Albert και είχα μια στιγμή διαύγειας σχετικά με το επιχείρημα της προβολής. Υπάρχει ένα βαθύτερο νόημα όταν αυτό το επιχείρημα προβάλλεται ως αντίλογος στην επιμονή μας ότι τα Μάρμαρα δεν πρέπει να βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Είναι καλό που τόσοι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να τα δουν στο Λονδίνο, παρά το αμφιλεγόμενο πλαίσιο της απόκτησής τους.
Οι αίθουσες Cast Courts περιέχουν, λοιπόν, γύψινα αντίγραφα αγαλμάτων, αρχιτεκτονικών θαυμάτων, ρετάμπλ και άλλων έργων τέχνης. Χτίστηκαν το 1873 –μερικές γενιές μετά τον πολύ προσωπικό τρόπο που ο 7ος κόμης του Ελγιν έκανε τις «αγορές» του–, αλλά είναι σαφές ότι τα τεχνικά προηγμένα αντίγραφα θεωρούνταν απολύτως επαρκή για την επιμόρφωση και την καλλιτεχνική μελέτη, ακόμη και στην ακμή της αυτοκρατορικής μεγαλοπρέπειας. Οι αίθουσες σχεδιάστηκαν για να φιλοξενήσουν το μεγαλύτερό τους, σε μέγεθος, έκθεμα, τη Στήλη του Τραϊανού, η οποία εκτίθεται σε δύο τμήματα, με το κάτω μέρος να περιλαμβάνει και το βάθρο της. Ας σταθμίσουμε τα υπέρ και τα κατά αυτής της παρουσίασης σε σύγκριση με το αυθεντικό μνημείο στη Ρώμη.
Πλεονεκτήματα
– Μπορεί κανείς να δει περισσότερα σημεία της στήλης από κοντά από ό,τι στη Ρώμη.
– Ο επισκέπτης μπορεί να την πλησιάσει περισσότερο από ό,τι στη Ρώμη.
– Χάρη στον διάδρομο του πρώτου ορόφου, μπορεί κανείς να παρατηρήσει τμήματα της στήλης από ψηλά, σε απόσταση περίπου τριών μέτρων.
– Δεν καταλήγει στο αταίριαστο άγαλμα του Αγίου Πέτρου που τοποθέτησε ο Πάπας Σίξτος Ε΄.
Μειονεκτήματα
– Το επάνω μέρος κάθε τμήματος παραμένει πολύ ψηλά για να μπορεί κάποιος να το παρατηρήσει από κοντά.
– Η κορυφή βρίσκεται τόσο μακριά από τον επισκέπτη όσο και το μέσο της στήλης στη Ρώμη.
– Χάνεται η συνολική αίσθηση του έργου – μοιάζει με ταινία που προβάλλεται στην τηλεόραση, με διαλείμματα για διαφημίσεις.
– Το μέσο της στήλης βρίσκεται στο ύψος του εδάφους, πιο κοντά από τη βάση που στηρίζεται στο βάθρο, με αποτέλεσμα ο επισκέπτης να ξεκινάει την «ανάγνωση» της αφήγησης –την κατάκτηση της Δακίας στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ.– in media res, κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην πρόθεση των δημιουργών.
– Η βάση της στήλης φαίνεται καλύτερα όταν την παρατηρεί κάποιος από ψηλά, από τον διάδρομο του πρώτου ορόφου – σημείο στο οποίο συνήθως φθάνει αφού έχει εισέλθει στις αίθουσες Cast Courts από το ισόγειο.
– Ο ανώτατος διάδρομος είναι εκτός πρόσβασης και βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τη στήλη.
Εχει ενδιαφέρον να φαντάζεται κανείς τρόπους για την ενίσχυση της ορατότητας της Στήλης του Τραϊανού. Το πλήρες ύψος θα διαπερνούσε τον φεγγίτη, ωστόσο το βάθρο θα μπορούσε να τοποθετηθεί σε ένα βύθισμα, ή το άνω μισό να ανασηκωθεί κατά λίγα μέτρα. Θα μπορούσε να υπάρχει μια σκάλα που να περιστρέφεται γύρω της – και ίσως μια τσουλήθρα για την κάθοδο πίσω στο έδαφος. Iσως η ιδανική λύση θα ήταν να τοποθετηθεί κάθε τμήμα παράλληλα με το έδαφος, όπως η μπλε φάλαινα στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας.
Θα μπορούσαν τα τμήματα να περιστρέφονται αργά, ενώ ένας κυλιόμενος διάδρομος, σαν εκείνους των αεροδρομίων, θα σε μετακινούσε κατά μήκος τους, ώστε να βιώνεις την εκστρατεία του Τραϊανού σαν κινηματογραφική ταινία. Προς το παρόν, η «ιδανική» διαδρομή είναι να ξεκινήσει κανείς από τον πρώτο όροφο, να τεντώσει τον λαιμό του για να δει το μεσαίο σημείο, να κατέβει στο ισόγειο για να δει το άνω μισό – και μετά να ξανανέβει τις σκάλες.
Δεν είναι και τόσο αυτονόητο.
Μήπως σας θυμίζει κάτι; Είναι μια εξίσου μπερδεμένη και αδέξια τοποθέτηση με εκείνη των Μαρμάρων στην Αίθουσα 18 του Βρετανικού Μουσείου. Οσο με αφορά, το γεγονός ότι πρόκειται για αντίγραφο της Στήλης του Τραϊανού δεν έχει σημασία – και δεν μου μοιάζει συμβιβαστική λύση, παρότι είναι. Παραμένει ένα μεγαλοπρεπές έργο και είναι εκπληκτικό που βρίσκεται εδώ ένα αντίγραφο το οποίο ένιωσα προνομιούχος που μελέτησα.
Σκέφθηκα το υπόστεγο στην οδό Παρκ Λέιν (σ.σ. η τοποθεσία στο Λονδίνο όπου ο Ελγιν εξέθεσε τα Γλυπτά του Παρθενώνα το 1807), τις πιθανές τοποθετήσεις του Ελγιν και την ανώτερη αίθουσα του Μουσείου της Ακρόπολης – έτοιμη και σε αναμονή. Σκέφθηκα πόσο καλύτερος συμβιβασμός θα ήταν αυτός σε σχέση με την τωρινή τους τοποθεσία – με θέα τον ναό τους, λουσμένα στο αττικό φως και, φυσικά, σε επανένωση με τα σωζόμενα τμήματά τους. Τίποτε από αυτά δεν μειώνει την αξία ενός αντιγράφου, κατασκευασμένου με επιπλέον 150 χρόνια εμπειρίας στη συντήρηση, το οποίο θα μπορούσε να εκτεθεί στο Βρετανικό Μουσείο. Τροφή για σκέψη.
*Ο κ. Στιούαρτ Ο’ Χάρα είναι μέλος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα.
