Μα τι συμβαίνει με τους τουρίστες που προκαλούν φθορές σε εκθέματα μουσείων; Είναι πιο αδέξιοι ή πιο αδιάφοροι από παλιά;
Προ ημερών στην γκαλερί Ουφίτσι της Ιταλίας, ένας επισκέπτης θέλησε να βγάλει μια σέλφι μπροστά από έναν πίνακα, κατορθώνοντας τελικά να σκίσει τον καμβά. Ηταν ένα πορτρέτο του πρίγκιπα Φερντινάντο ντε Μέντιτσι, ο οποίος απαθανατίστηκε το 1712 από τον Αντον Ντομένικο Γκαμπιάνι σε μία πόζα που ο «ζημιάρης» τουρίστας θέλησε να μιμηθεί, όμως σκόνταψε και έπεσε – τα υπόλοιπα είναι ήδη θέμα των συντηρητών. Η Ουφίτσι ανακοίνωσε προστατευτικά μέτρα και περιορισμούς· και το περιστατικό θύμισε ένα άλλο, πρόσφατο, όταν ένα ζευγάρι στο Παλάτσο Μαφέι στη Βερόνα επιχείρησε, επίσης για να φωτογραφηθεί, να καθίσει στην «Καρέκλα του Βαν Γκογκ», ένα σύγχρονο έργο του Νίκολα Μπόλα, το οποίο είχε ανάλογη (κακή) τύχη.
Κινδυνεύουν άραγε και τα μουσεία της Ελλάδας από «ατζαμήδες» ή αδιάφορους τουρίστες; Η Γεωργία Κονδύλη, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Υπαλλήλων Φυλάξεως Αρχαιοτήτων, λέει ότι αρκετές απροσεξίες και υπερβάσεις ορίων από επισκέπτες έχουν αποτραπεί μέσα στα χρόνια με παρέμβαση του φυλακτικού προσωπικού, ειδικά για αντικείμενα που δεν προστατεύονται από κάποια περίφραξη ή προθήκη. «Πολλοί θέλουν να φωτογραφίζονται με τα εκθέματα και επομένως τα πλησιάζουν, απλώνουν τα χέρια τους, με κίνδυνο να προκληθεί ζημιά, ειδικά όταν στριμώχνονται», αναφέρει η κ. Κονδύλη. Μικροπροβλήματα προκύπτουν και λόγω άγνοιας, όπως εκείνο που η πρόεδρος μνημονεύει από τη θητεία της στην αρχαία Κόρινθο: «Στο μουσείο, στην έκθεση με τα ρωμαϊκά γλυπτά, κάποιος συνάδελφος είχε αποτρέψει έναν επισκέπτη από το να αποκολλήσει μια μικρή κεφαλή Μέδουσας από τη ζώνη ενός αγάλματος του Αδριανού», θυμάται η ίδια. «Του έκανε εντύπωση και προσπάθησε να δει πώς είναι. Πολλοί θέλουν να αγγίζουν, ειδικά τα γλυπτά».
«Ερχονται μόνο για το ταξίδι, για να ανεβάσουν φωτογραφίες στο Instagram, προκαλώντας ακόμη και συμφόρηση για ένα καλό στιγμιότυπο», λέει η ξεναγός Ελένη Δαπόλα.
Πιο ανήσυχοι εμφανίζονται ορισμένοι ξεναγοί, όπως η Ελένη Δαπόλα, που εκτιμά ότι εσχάτως αρκετοί επισκέπτες είναι πιο «ανενημέρωτοι» ή και αδιάφοροι για την Ελλάδα ως ιστορικό τόπο. «Ερχονται μόνο για το ταξίδι, για να ανεβάσουν φωτογραφίες στο Instagram, προκαλώντας ακόμα και συμφόρηση για ένα καλό στιγμιότυπο, π.χ. στην Ακρόπολη, όπου ενίοτε σταματάνε τη ροή των επισκεπτών», λέει η κ. Δαπόλα. Η ίδια δεν έχει γίνει μάρτυρας κάποιας φθοράς, το αποδίδει όμως στις αποτρεπτικές επεμβάσεις ξεναγών και φυλάκων, αφού, όπως σχολιάζει, «κάθε πέντε λεπτά βλέπεις κάποιον να κάνει κάτι». Η συνάδελφός της, Ελένη Γεωργακοπούλου, πιστεύει επίσης ότι η συμπεριφορά των επισκεπτών έχει επιδεινωθεί, κάτι που μεταφράζεται σε αδιαφορία για εμφανείς περιορισμούς (όπως η περισχοίνιση), σε κατανάλωση τροφίμων ή σε κάπνισμα ενώ απαγορεύεται (π.χ. πάνω στην Ακρόπολη), σε ανεπαρκείς ελέγχους γονιών σε παιδιά κ.ά. «Υπάρχει ένα χαμηλότερο επίπεδο, είναι πολύ εμφανές», τονίζει η κ. Γεωργακοπούλου και κάνει λόγο για δείγματα «ασέβειας». Οπως λέει, «τα τρία τελευταία χρόνια, τα περιστατικά είναι συχνότερα και πιο έντονα».
Μινωικό πιθάρι
Σοβαρές φθορές πάντως δεν έχουν αναφερθεί. Ή τέλος πάντων δεν οφείλονται σε ασέβεια, ούτε ακριβώς σε αδεξιότητα – ενδεικτικό παράδειγμα, ένα περιστατικό του 2015 στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, όπου μια επισκέπτρια ζαλίστηκε και έπεσε πάνω σε ένα μινωικό πιθάρι 4.000 ετών, σπάζοντάς το σε επίσης πολλά κομμάτια. Ενίοτε συμβαίνουν και ευτράπελα, όπως εκείνο που αφηγείται ο ξεναγός Κωνσταντίνος Σφήκας, ο οποίος κάποτε έδωσε σε Ελληνες επισκέπτες του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού το αντίγραφο μιας αρχαίας στλεγγίδας, για να το περιεργαστούν. «Οταν τελειώσαμε και ζήτησα να μου δώσουν πίσω τη στλεγγίδα, άκουσα έναν κύριο να λέει “την έβαλα στη θέση της, μαζί με τα άλλα αντικείμενα”», θυμάται ο κ. Σφήκας και προσθέτει ότι στο μουσείο είχε επικρατήσει τότε αναστάτωση, μέχρι ο έλεγχος στις κάμερες ασφαλείας και στις προθήκες να φανερώσει πού ακριβώς είχε καταλήξει το αντικείμενο και αν είχαν φθαρεί τα υπόλοιπα. Στις Μυκήνες, που τις επισκέπτονται χιλιάδες παιδιά, τα προστατευτικά στις εκθέσεις του μουσείου είναι «κανόνας», υπογραμμίζει η έφορος Αρχαιοτήτων Αργολίδας, Αλκηστις Παπαδημητρίου. Το προσωπικό του Μουσείου Ακρόπολης, λένε πηγές του, είναι μονίμως σε επιφυλακή, αφού «πάντα κάποιοι επισκέπτες μπαίνουν στον πειρασμό να αγγίξουν τα εκθέματα ή το κάνουν χωρίς να το αντιληφθούν». Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, οι τσάντες πλάτης μένουν στην είσοδο, γιατί ο όγκος τους δεν ελέγχεται εύκολα από τους επισκέπτες, μας θυμίζει ο δρ Κώστας Πασχαλίδης, επιμελητής της συλλογής Προϊστορικών Αρχαιοτήτων του ιδρύματος και πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων. «Αντίθετα από πολλά ευρωπαϊκά και αμερικανικά μουσεία, τα ελληνικά δημόσια έχουν πολλούς φύλακες», εξηγεί ο κ. Πασχαλίδης, που ελπίζει να μην κυριαρχήσει η λογική των καμερών ασφαλείας. «Και αν δεν έχουν, προτιμούν να κλείνουν κάποιες αίθουσες. Το κόστος είναι μεγαλύτερο, όμως έτσι αποφεύγουμε τις κακοτοπιές».
