Πόσο πραγματικά διαρκεί η καριέρα ενός χορευτή; Και τι συμβαίνει όταν το σώμα, αυτό το εργαλείο που είναι ταυτόχρονα σύμβολο της τέχνης τους, αρχίζει να αλλάζει;
Επί χρόνια η απάντηση υπήρξε δεδομένη: η νεότητα ήταν κανόνας, η τεχνική δεξιοτεχνία αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση. Πλέον όμως, μια νέα γενιά δημιουργών και η σύγχρονη αποδοχή της διαφορετικότητας δείχνουν ότι η σκηνή είναι τόπος φιλόξενος για όλες τις ηλικίες.
Στην Ελλάδα, αυτή η αλλαγή είναι ήδη ορατή με δύο πρόσφατα παραδείγματα: την πολυσυζητημένη και διαγενεακή παράσταση «Μιντάτι», σε σύλληψη και χορογραφία της Τζένης Αργυρίου, και το έργο «Mellowing» που χορογράφησε ο Χρήστος Παπαδόπουλος με το Dance On Ensemble – μια ομάδα χορευτών άνω των 40 ετών. Επιπλέον, σε λίγες ημέρες γίνεται η πρεμιέρα του έργου «Kontakthof» της Πίνα Μπάους, έργου-τομής για τις ανθρώπινες σχέσεις: οι εναλλαγές γενεών πάνω στη σκηνή φωτίζουν το διαχρονικό σχόλιο πάνω στη μοναξιά, στην έκθεση και στη βαθιά ανάγκη του ανθρώπου να αγγίξει και να τον αγγίξουν.
Μήπως η συζήτηση για το ηλικιακό εύρος στον χορό βγαίνει από το περιθώριο και μπαίνει στο κέντρο της δημιουργίας; «Τα σωματικά όρια έχουν καταρριφθεί στον σύγχρονο χορό γιατί αυτό που προέχει δεν είναι πλέον η τεχνική, αλλά η έκφραση, η κοινότητα, η συνδημιουργία», μας λέει ο Κωνσταντίνος Ρήγος, διευθυντής του Μπαλέτου της ΕΛΣ και δημιουργός σύγχρονων χορογραφιών. «Στο μπαλέτο όμως παραμένουν αυστηρά: Οι σολίστες ξεκινούν όλο και νεότεροι, περίπου στα 22 τους, και με τεράστια πειθαρχία μπορεί να χορεύουν πρώτους ρόλους έως τα 35 χρόνια τους».
«Τα σωματικά όρια έχουν καταρριφθεί στον σύγχρονο χορό γιατί αυτά που προέχουν είναι η έκφραση, η κοινότητα, η συνδημιουργία», λέει ο χορογράφος Κωνσταντίνος Ρήγος.
Η παρατήρησή του συνοψίζει κάτι ουσιώδες: ενώ το κλασικό μπαλέτο εξακολουθεί να προτάσσει τη νιότη, ο σύγχρονος χορός επαναδιατυπώνει τι μπορεί να σημαίνει «ωριμότητα» πάνω στη σκηνή. Αυτή η μετατόπιση δεν είναι μόνον αισθητική. Το «Kontakthof» το αποδεικνύει περίτρανα. Η ίδια χορογραφία αποκτά άλλη βαρύτητα όταν ερμηνεύεται από διαφορετικές ηλικιακές ομάδες. Οι μεγαλύτεροι χορευτές κουβαλούν στη σκηνή μνήμη και Ιστορία – ένα είδος σωματικής αφήγησης που δεν μπορεί να διδαχθεί. Οι νεότεροι, από την άλλη, φέρνουν τη φρεσκάδα και την αμεσότητα του πρώτου βλέμματος μαζί με την ακμή και τη ρώμη του σώματος. Μαζί δημιουργούν ένα νέο λεξιλόγιο κίνησης.
«Ξυπνώ το πρωί και, παρότι το σώμα μου χρειάζεται απαιτητικό ζέσταμα, χαίρομαι για την πρόκληση που με περιμένει μέσα στη μέρα», σημειώνει στην «Κ» η ηθοποιός Βίκυ Βολιώτη, που στη συγκεκριμένη παράσταση συμπράττει με επαγγελματίες χορευτές. «Με επέλεξαν μέσα από μια καθαρά χορευτική οντισιόν και οι πρόβες μας είναι πραγματικά απαιτητικές. Η δουλειά μας όμως δεν βασίζεται στην τεχνική ούτε αποσκοπεί στην επιδεξιότητα, παρότι οι χορογραφίες είναι απαιτητικές και ακριβείς. Υπάρχει ξεκάθαρη θεατρική προσέγγιση και δραματουργία που ζητάει να εκφραζόμαστε, να φέρνουμε δικό μας υλικό στη σκηνή και όχι απλώς να εκτελούμε βήματα».
Ο Χρήστος Παπαδόπουλος εξερευνά το ίδιο θέμα στη δική του δουλειά με τον τρόπο που ξέρει καλά: επιμονή στη λεπτομέρεια και βαθιά παρατήρηση της αλλαγής. Στο «Mellowing» καταπιάστηκε με την έννοια της ωρίμανσης, όχι ως απώλειας αλλά ως διαδικασίας. «Ολοι μας κουβαλάμε, λίγο-πολύ, ένα είδος ηλικιακού ρατσισμού· μεγαλώνοντας, πιστεύουμε ότι περνάμε σε μια κατάσταση παραγωγικής εφεδρείας», εξηγεί. «Και όμως, αυτή η αντίληψη διαψεύστηκε πλήρως όταν συνεργάστηκα με το Dance On Ensemble. Βρέθηκα ανάμεσα σε καλλιτέχνες δοτικούς, άριστα γυμνασμένους, τεχνικά έτοιμους και βαθιά παρόντες. Ναι, το σώμα φθείρεται, αλλά δεν αχρηστεύεται. Αντιθέτως, μεγαλώνοντας αποκτά άλλον τόνο, άλλη ποιότητα».
Η διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας και χορογράφος Τζένη Αργυρίου εμπνεύστηκε για το «Μιντάτι» από τη συλλογική δυναμική των παραδοσιακών χορών, αλλά και τις σύγχρονες χορογραφικές πρακτικές, θέτοντας ερωτήματα για νέες μορφές έκφρασης και τελετουργίας που μπορούν να μας ενώσουν. «Με ενδιέφερε να δουλέψω με χορευτές που να αντικατοπτρίζουν όλο το φάσμα των γενεών. Η πραγματική ζύμωση ξεκίνησε ήδη από τη διαδικασία της δημιουργίας: άλλες αντιλήψεις για τον χορό, άλλη εκπαίδευση, άλλες σταδιοδρομίες. Και αυτή η ποικιλία δεν μένει στην πρόβα, περνάει αυτούσια στη σκηνή, όπου οι διαφορετικές εμπειρίες και οπτικές αρχίζουν να συντίθενται».
Οι παραστάσεις αυτές, και οι δημιουργοί τους, δεν μιλούν μόνο για χορό. Μιλούν για μια κοινωνία που αλλάζει επαναπροσδιορίζοντας τι σημαίνει «ωραίο», «δυνατό», «ικανό». Σε μια εποχή που η νεότητα συχνά παρουσιάζεται ως μοναδικό πρότυπο, ο σύγχρονος χορός επιλέγει να κάνει κάτι άλλο· ανοίγει χώρο. Στο τέλος, αυτό που κρατάμε δεν είναι η ηλικία, αλλά η παρουσία.
