Τον Νοέμβριο, οι νύχτες στο Ταλίν, την πανέμορφη πρωτεύουσα της Εσθονίας, διαρκούν πολύ. Καθώς οδεύουμε προς το χειμερινό ηλιοστάσιο, ο ήλιος μεσουρανεί όλο και λιγότερο. Στα μέσα Νοεμβρίου, οπότε και είχα την αγαθή τύχη να βρεθώ στο Ταλίν, λίγο μετά τις επτά το πρωί ξεκινούσε δειλά δειλά το χάραμα, ενώ λίγο μετά τις τρεις το μεσημέρι το φως είχε ήδη ξεθωριάσει.
Υπό κανονικές συνθήκες, όλο αυτό θα έπρεπε να συνοδεύεται και από χιόνι. Οπως μου έλεγε, ωστόσο, ο κινηματογραφικός μπλόγκερ και δημοσιογράφος Βασίλης Κρουστάλλης, ο οποίος ζει και εργάζεται εδώ και σχεδόν μια δεκαετία στο Ταλίν, «έως πριν από μια πενταετία, τέτοια εποχή η πόλη ήταν κανονικά καλυμμένη με χιόνι. Ομως πλέον έχει έρθει και εδώ η κλιματική αλλαγή».
Κλιματική αλλαγή, ναι, πλην όμως, δεν κυκλοφορείς εύκολα στο Ταλίν χωρίς σκούφο, κασκόλ και γάντια. «Για εμάς σήμερα», μου είπε, χαμογελώντας με νόημα, μια ανώτερη υπάλληλος του εσθονικού υπουργείου Εξωτερικών τη μέρα που έριχνε σποραδικά χαλάζι στην πόλη, «είναι μια μάλλον καλή μέρα για βόλτα».
Οταν πάντως ο ήλιος φώτιζε το Ταλίν, με το ιστορικό κέντρο του και τις σύγχρονες, αναβαθμισμένες συνοικίες όπως το Τελισκίβι (όπου και το έξοχο Fotografiska, με το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, το εξαιρετικό καφέ στο ισόγειο και το γκουρμέ εστιατόριο στον τελευταίο όροφο), η κρύα αυτή πόλη έδειχνε τη ζεστασιά που κρύβει μέσα της.
Ο Βασίλης Κρουστάλλης ζει λίγο έξω από το Ταλίν, κοντά στις ακτές της Βαλτικής, σε συγκρότημα πολυκατοικιών που είχε ανεγερθεί την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώς, το οποίο όμως ανακαινίστηκε δραστικά αφότου η Εσθονία ανάκτησε την ανεξαρτησία της από τη Σοβιετική Ενωση, το 1991, «μπολιάζοντας» τα περισσότερα από τα κτίσματα εκείνης της θλιβερής εποχής με στοιχεία μοντέρνας, σκανδιναβικής θα λέγαμε, αρχιτεκτονικής.
Στην κατηγορία των «Κορυφαίων από τις Κορυφαίες» προβλήθηκε και η συγκλονι- στική ταινία «Η φωνή της Χιντ Ρατζάμπ» της Τυνήσιας Κάουτερ Μπεν Χάνια, που χάλασε κόσμο στη Βενετία.
Αυτή την περίοδο, από τις 7 έως και τις 23 Νοεμβρίου, ο Βασίλης Κρουστάλλης εργάζεται πυρετωδώς στο Black Nights Film Festival, που φέτος διανύει αισίως την 29η χρονιά του. Εννοείται πως ο τίτλος της διοργάνωσης (Μαύρες Νύχτες) συνδέεται με τις μακριές υπερβόρειες νύχτες. Οχι τυχαία, εξάλλου, το έμβλημα της διοργάνωσης είναι ο λύκος μπροστά από την πανσέληνο.
Χάρη –και– στο φεστιβάλ, οι νύχτες, αλλά και οι μέρες, στο Ταλίν τον Νοέμβριο αποκτούν μιαν άλλη χάρη: αλλεπάλληλες προβολές ταινιών μεγάλου και μικρού μήκους, συχνά με το γνωστό Q&A με τους συντελεστές στο τέλος, οργανωμένες περιηγήσεις και περίπατοι στην πόλη, οργανωμένες εξορμήσεις στις ακτές της Βαλτικής για τους γενναίους της χειμερινής κολύμβησης, απονομές βραβείων, πάρτι και ομιλίες – στην ουσία είναι αδύνατον να τα προλάβεις όλα ανάμεσα στις πενήντα και πλέον ταινίες κάθε είδους (μυθοπλασία και ντοκιμαντέρ, όπως επίσης και animation, έναν τομέα στον οποίο η Εσθονία έχει γερή παράδοση).
Στην κατηγορία των «Κορυφαίων από τις Κορυφαίες» προβλήθηκε και η συγκλονιστική ταινία «Η φωνή της Χιντ Ρατζάμπ» της Τυνήσιας Κάουτερ Μπεν Χάνια, που χάλασε κόσμο στη Βενετία, με θέμα την αληθινή ιστορία της δολοφονίας ενός εξάχρονου κοριτσιού και των εθελοντών διασωστών της από Ισραηλινούς στρατιώτες στη Γάζα.
Εξαιρετική στιγμή επίσης στον φετινό θεσμό ήταν και η προβολή του ντοκιμαντέρ «Βορράς Νότος Ανδρας Γυναίκα» των Σουν Κιμ και Μόρτεν Τράαβικ, με θέμα τις γυναίκες που δραπετεύουν από τον κομμουνιστικό Βορρά της χερσονήσου για να αναζητήσουν για συζύγους Νοτιοκορεάτες, οι οποίοι έχουν τη φήμη του «πιο πολιτισμένου αρσενικού», σε αντίθεση με όσα καταμαρτυρούν ότι βιώνουν οι γυναίκες αυτές στον Βορρά. Η ταινία θίγει μια διαχρονική τραγωδία της Κορέας (έθνος χωρισμένο βίαια σε δύο κράτη), αλλά και τις ιστορίες γυναικών, οι οποίες, αναζητώντας ένα καλύτερο αύριο στην προσωπική τους ζωή, βρίσκονται σε μια πολύ παράξενη, άβολη κατάσταση. Καμωμένη με άφθονο χιούμορ αλλά και ζεστασιά, η ταινία μάς αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές από ένα συνεχιζόμενο ανθρώπινο δράμα.
Μια ιδιαίτερη κατηγορία στις «Μαύρες Νύχτες» είναι οι ταινίες μικρού μήκους (ο τομέας του Βασίλη Κρουστάλλη). Είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω μια σειρά από τέτοια φιλμ που υπάγονται στον τομέα «Black Nights Comedy», όπου οι κωμωδίες (live action αλλά και animation) δεν είναι ποτέ αθώες ή ανώδυνες και χαρακτηρίζονται από έντονα στοιχεία του παραλόγου και του μαύρου χιούμορ. Το «Πώς να μεταφράσεις ένα θαύμα» του Ιταλού Αντρέα Βιντσιγκουέρα, με τη Γιαπωνέζα Ριόκο Νέγια να βιώνει μια τελείως σουρεαλιστική περιπέτεια στη Σικελία, επιβεβαιώνει αυτά τα χαρακτηριστικά, όπως επίσης το καφκικό «Out of Mind» των Νορβηγών Ερικ Ιβαρ Σέδερ και Νικολάι Μπεργκ Χάνσον, το υπέροχα γκροτέσκο «Dog Bites» της Ισπανίδας Εύα Βάσκες ντε Ρεόγιο. Εξαιρετικά ήταν και τα animation «Η κάλτσα» του Φινλανδού Αλέξι Αρτούρι Ραϊσάνεν και το «Ο απέθαντος πόνος της ύπαρξης» του Γερμανού Οσκαρ Γιάκομπσον.
Η βραδιά έκλεισε με το «Neil Armstrong and the Langholmites» του Ντάνκαν Κόουλς με θέμα την επίσκεψη, το 1971, του πρώτου ανθρώπου που πάτησε στο φεγγάρι στην παντελώς άγνωστη κωμόπολη Λάνχολμ της Σκωτίας – από όπου καταγόταν(!). Εκπληκτικό βρετανικό χιούμορ, μα και μια σπάνια τρυφερή ματιά προς τους ανώνυμους κατοίκους που θυμούνται το συμβάν: Ο Νιλ ήταν κάτι ιδιαίτερο – αλλά ακόμα πιο ιδιαίτεροι εμφανίζονται στο τέλος οι άγνωστοι αυτοί Σκωτσέζοι…
