Η Ελίζαμπεθ κοιτάζει σιωπηλά ένα φιαλίδιο με πράσινο υγρό που βρίσκεται μπροστά της. Στη συνέχεια, με μια ένεση, το περιεχόμενο του μπουκαλιού εισέρχεται στο σώμα της. Η πάλαι ποτέ βραβευμένη ηθοποιός βρίσκεται σε σύγχυση καθώς, όταν μαθαίνει ότι η παραγωγή της εκπομπής γυμναστικής που παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια σχεδιάζει να την αντικαταστήσει με μια νεότερη γυναίκα, αγωνιά για το μέλλον της στη βιομηχανία του θεάματος. Ξαφνικά, το μυαλό της 50χρονης Ελίζαμπεθ βασανίζουν διάφορα ερωτήματα. Για παράδειγμα, πώς θα έμοιαζε μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού της, πιο όμορφη και πιο νέα.
Αυτό το θέμα ερευνά η πολυσυζητημένη νέα ταινία της Κοραλί Φαρζά, «The Substance: Το Ελιξίριο της Νιότης». Το φιλμ, που κέρδισε το βραβείο σεναρίου στο 77ο Φεστιβάλ των Καννών αλλά και τη Χρυσή Σφαίρα Α’ Γυναικείου Ρόλου σε Κωμωδία ή Μιούζικαλ για την ερμηνεία της πρωταγωνίστριας Ντέμι Μουρ, ανήκει στην κατηγορία του body horror. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για κινηματογραφικό υποείδος που περιλαμβάνει στοιχεία γραφικής βίας (gore) και κάποια χαρακτηριστικά τρόμου.
Για να μπορέσει το body horror να γίνει αντιληπτό ως υποείδος, θα πρέπει πρώτα να ανατρέξουμε στη λογοτεχνία όπου υπάρχουν πολλές αναφορές. Συγκεκριμένα σε κλασικά έργα, όπως ο «Φρανκενστάιν» της Μαίρη Σέλλεϋ ή «Η Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα. «Τα μοτίβα που δίνουν τη μορφολογία του body horror είναι η παραμόρφωση του ανθρώπινου σώματος, η οποία αποδίδεται με πολύ γραφικές λεπτομέρειες και επίσης δεν υπάρχει αυστηρή συνέπεια. Συνήθως αυτού του είδους η παραμόρφωση αλλά και μεταμόρφωση λειτουργούν με έναν τρόπο αλληγορικό», λέει στην «Κ» η καθηγήτρια – σύμβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και συντονίστρια τεκμηρίωσης στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Ορσαλία Ελένη Κασσαβέτη.
Η γραφική απεικόνιση σκηνών που περιλαμβάνουν ακρωτηριασμούς και παραμορφώσεις ήταν έντονη σε ταινίες από τη δεκαετία του 1950 και 1960. «Ενας πολύ χαρακτηριστικός σκηνοθέτης ήταν ο Χέρσελ Γκόρντον-Λιούις που έκανε –μεταξύ άλλων– την ταινία “Blood Feast” (1963). Μάλιστα τον αποκαλούσαν “μάγο του gore”, όπως ονομάστηκε και το φιλμ του από το 1970. Υπάρχουν και κάποια b-movies όπως το “The Fly” το οποίο τη δεκαετία του 1980 πήρε ο Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ και έκανε ένα εκπληκτικό ριμέικ», εξηγεί η κ. Κασσαβέτη.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, ο Καναδός Κρόνενμπεργκ εξερεύνησε μέσα από τον κινηματογράφο την παραμόρφωση του ανθρώπινου σώματος χρησιμοποιώντας ένα πολύ σταθερό μοντέλο. «Αυτό που κάνει, είναι να μιλήσει με έναν τρόπο αλληγορικό και να προσθέσει και κάποιες μικρές πολιτικές αποχρώσεις». Μερικές από τις πιο δημοφιλείς ταινίες του που ανήκουν στο body horror υποείδος είναι οι «Shivers» (1975), «Rabid» (1977), «The Fly» (1986), «eXistenZ» (1999) αλλά και το πρόσφατo «Crimes of the Future» (2022).
Το 1990 και μέχρι το 2000, το παρεξηγημένο body horror υποείδος εξαπλώθηκε και σε άλλες ηπείρους, όπως η νοτιοανατολική Ασία με τις σκηνές να είναι τόσο ρεαλιστικές που σε αρκετές περιπτώσεις να μοιάζουν με αληθινές. Η δεκαετία του 2000 χαρακτηρίζεται από το Cinema of the Body στο πλαίσιο του New French Extremity. «Υπάρχει ακραία βία που παρακολουθούμε σε ταινίες όπως το “In My Skin” της Μαρίνα ντε Βαν (2002) ή το “Martyrs” του Πασκάλ Λογκιέ (2008). Εκεί όμως έχουμε μια φόρμα χωρίς κάποιον ιδεολογικό απόηχο», τονίζει η κ. Κασσαβέτη.
Και φτάνουμε στη σύγχρονη εποχή όπου ο γιος του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, Μπράντον, βαδίζει στα χνάρια του πατέρα του. Η ταινία «Titane» της Ζουλιέ Ντικουρνό από το 2021 επίσης περιλαμβάνει το μοντέλο του body horror. Στο «The Substance», το οποίο δίχασε τους κριτικούς, η σκηνοθέτις τολμά να εστιάσει σε καίρια θέματα. «Χρησιμοποιεί την εικονογραφία μιας body horror ταινίας και την αξιοποιεί για να μιλήσει για εντελώς διαφορετικά πράγματα τα οποία ενδεχομένως στην εποχή του Κρόνενμπεργκ, μπορεί να μη βρίσκονταν στη δημόσια σφαίρα ούτε σε μια πολιτική ατζέντα για να μοιραστούν, να διακινηθούν και να κοινοποιηθούν», λέει η καθηγήτρια. Και συμπληρώνει: «Εχουμε και μια γυναίκα δημιουργό οπότε αυτομάτως και ορθώς το βλέμμα επικεντρώνεται σε πολύ συγκεκριμένα θέματα κυρίως της δημόσιας σφαίρας έτσι όπως έχει εξελιχθεί βάσει του διαδικτύου. Μίλησε με body horror όρους για την πολιτιστική βιομηχανία και εν γένει για τη βιομηχανία του θεάματος, την αγωνία όχι μόνο των γυναικών αλλά και των ανδρών. Νομίζω ότι είναι μια υπαρξιακή αγωνία όπου τελικά δεν υπάρχει ελιξίριο».
Οσο για τη Μουρ στον ρόλο της Ελίζαμπεθ, η ερμηνεία της είναι εντυπωσιακή με την ίδια να τσαλακώνει την εικόνα της και να «παίζει» μπροστά στον κινηματογραφικό φακό. Οπως αναφέρει η κ. Κασσαβέτη, στην ταινία δεν υπάρχει το κομμάτι της σεξουαλικότητας αλλά μια φορμαλιστική σεξουαλικότητα η οποία χρησιμοποιείται για να χτίσει η πρωταγωνίστρια την τηλεοπτική της περσόνα.
Διδακτικό body horror
Τα μηνύματα που μεταδίδει το τολμηρό πρότζεκτ της Φαρζά, είναι πολλά και απευθύνονται σε ευρύ ηλικιακό φάσμα. «Το body horror έχει μια παιδαγωγική. Και μπορεί να διδάξει τον θεατή, κυρίως για τη φθαρτότητα του ανθρώπινου σώματος χωρίς βέβαια να φτάνουμε στα όρια της υποχονδρίας. Να διδάξει για τα όρια της αντοχής μας απέναντι στον πόνο και το πώς ο πόνος μπορεί να μετασχηματίσει την προσωπικότητα, τις πρακτικές μας αλλά και το ίδιο μας το σώμα», σημειώνει η καθηγήτρια. Σίγουρα από την εποχή του Κρόνενμπεργκ, το νόημα έχει μετεξελιχθεί και αυτό φαίνεται στο «The Substance». «Μας δείχνει υποδειγματικά ότι ύστερα από τόσα χρόνια αυτού του είδους οι σκηνές μπορούν να σοκάρουν αλλά και ενδεχομένως να αφυπνίσουν, να αναδείξουν και τις φοβίες».
____________________________________________________________________________
Κεντρική φωτό: Η Ντέμι Μουρ στην ταινία “The Substance”
