«Ποιος είχε στην bingo card του ότι οι “Ομπρέλες του Χερβούργου” θα ήταν η πιο influential ταινία του 2024;» διαβάζουμε σε κριτική του «Dark Tyler» για το «The End» του Τζόσουα Οπενχάιμερ στο πάντα απολαυστικό Letterboxd.
Γιατί, πράγματι, αν κάποιος επιχειρήσει να σκεφτεί πρόχειρα πόσα κινηματογραφικά μιούζικαλ έχουμε δει –και θα δούμε μέχρι το τέλος της χρονιάς– φέτος, 50 χρόνια ακριβώς μετά τις «Ομπρέλες του Χερβούργου», παρεμπιπτόντως, πιθανόν θα χάσει το μέτρημα. Θα «τα χάσει» και με τις διαφορετικές, πότε ορθόδοξες, πότε λοξές, φετινές προσεγγίσεις σε ένα είδος που συχνά στην κοινή αντίληψη θεωρείται πεπερασμένο και «κλειδωμένο» σε έναν Technicolor ή Μπρόντγουεϊ αισθητικό κώδικα.
Ο Τζόκερ και οι Κάννες παίζουν στο πεντάγραμμο
Μα μόνο έτσι δεν είναι τα πράγματα. Ο Τοντ Φίλιπς, λόγου χάρη, αντί να δοκιμάσει την εύκολη συνταγή του υπερηρωικού θρίλερ για τη συνέχεια του «Τζόκερ», ζευγάρωσε τον Χοακίν Φίνιξ με τη Lady –Χάρλεϊ Κουίν– Gaga και έκανε το «Τζόκερ: Τρέλα για Δύο» ένα σκοτεινό μιούζικαλ στο οποίο το τραγούδι υπηρετεί το «ανομολόγητο» του έρωτα και της υπέρβασης για τους διαταραγμένους ήρωες. Μπορεί το αποτέλεσμα να μη δικαίωσε ιδιαίτερα τον δημιουργό, σίγουρα πάντως άξιζε το ρίσκο, καθώς έπαιξε τολμηρά με το είδος (και τα ταμεία).
Εξίσου, αν όχι περισσότερο, τολμηρό εγχείρημα ήταν και το βραβευμένο με δύο βραβεία στις Κάννες «Εμίλια Πέρεζ» του Ζακ Οντιάρ, που ακολουθεί τη φυλομετάβαση ενός βαρόνου ναρκωτικών στο Μεξικό. Μια ταινία που προσπάθησε να είναι περισσότερα πράγματα από όσα ενδεχομένως μπορούσε να αντέξει: «παιδί» της τηλενουβέλας, ανορθόδοξο crime, ΛΟΑΤΚΙ+ δήλωση, φεμινιστικό μανιφέστο και ένα αποδομημένο μιούζικαλ που λειτουργεί σαν κόλλα όλων των προαναφερθέντων.
Σε ένα σινεμά που γίνεται όλο και πιο αναπολογητικό για τις επιλογές του και για τις «συνθέσεις ειδών» που επιχειρεί να κάνει, το συστατικό του μιούζικαλ μοιάζει ιδανικό για να μπει στη συνταγή των εκρηκτικών κινηματογραφικών κοκτέιλ. Μην πάμε μακριά, ο «Νόμος του Μέρφυ» του Αγγελου Φραντζή, στο οποίο η ηρωίδα που υποδύεται η Κάτια Γκουλιώνη κυνηγάει την ευτυχία σε παράλληλα σύμπαντα, βάζοντας ξανά και ξανά μπρος σαν άλλη Νατάσα Λιόν στο «Russian Doll», επιλέγει να χωρέσει στο φρενήρες, κωμικό του σύμπαν και ένα μικρό κομμάτι μιούζικαλ. Μια επιλογή που όσο και αν «κλωτσάει» μέσα στην καταιγιστική πληροφορία της ταινίας, άλλο τόσο βγάζει νόημα σε μια παράλληλη πραγματικότητα, στην οποία τα πάντα μπορούν να συμβούν.
Ακόμα και το τέλος του κόσμου θα ειπωθεί τραγουδιστά φέτος στη μεγάλη οθόνη. Ο Τζόσουα Οπενχάιμερ, ένας σκηνοθέτης προερχόμενος από τον χώρο του ντοκιμαντέρ, στην πρώτη του μυθοπλαστική απόπειρα διάλεξε να μιλήσει για τους τελευταίους ανθρώπους που έμειναν στον κόσμο με τη μη ρεαλιστική προσέγγιση του μιούζικαλ. Το «The End», ταινία λήξης του φετινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, θα είναι και η τελευταία καλλιτεχνική μιούζικαλ απόπειρα που θα δούμε φέτος στις εγχώριες αίθουσες (στις 12 Δεκεμβρίου).
Το box office τραγουδάει ακόμη
Μικρόφωνα άνοιξε όμως και το εμπορικό σινεμά. Το φετινό ριμέικ του «Mean Girls» δεν ήταν μόνο μία ταινία για τους νοσταλγούς της Λίντσεϊ Λόχαν, αλλά και ένα μιούζικαλ για όσους δεν έχασαν επεισόδιο από το «Glee» και το «High School Musical». Η ιστορία της άσπονδη φιλίας των κοριτσιών της ταινίας «είπε» πολλά τραγούδια, αλλά συμμορφώθηκε και με τις απαιτήσεις της γενιάς του TikTok, τραγουδώντας και μέσα από οθόνες κινητών, που εμφανίζονταν συχνά πυκνά στην ταινία (που δεν προβλήθηκε στις ελληνικές αίθουσες).
Οσο για το «Wicked», το πρώτο μέρος της κινηματογραφικής μεταφοράς του επιτυχημένου μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ στη μεγάλη οθόνη, ο Τζον Μ. Τσου επιχείρησε να κάνει ένα μαζικό μιούζικαλ με πολύ χρώμα (και πολύ CGI), στοχεύοντας κάπου ανάμεσα στο κοινό της Disney και της Marvel, μα και των «Barbiecore» κοριτσιών.
Η Σίνθια Ερίβο και η Αριάνα Γκράντε μπορούν να συνεχίσουν να χαμογελούν μέχρι τον επόμενο Νοέμβριο που θα έρθει το δεύτερο μέρος της ταινίας, μια και το «Wicked» πέτυχε στις ΗΠΑ το τρίτο καλύτερο άνοιγμα φέτος. Για την ακρίβεια, με έσοδα 114 εκατ. δολάρια το πρώτο Σαββατοκύριακό του στις αίθουσες, το «Wicked» κατάφεραν να ξεπεράσουν μόνο το «Τα Μυαλά που Κουβαλάς 2» (154 εκατ. δολάρια) και το «Deadpool & Wolverine» (211 εκατ. δολάρια), οι οποίες και αποτελούν τις κορυφαίες εμπορικές ταινίες παγκοσμίως για φέτος – μένει να δούμε αν το πολύχρωμο υπερθέαμα που παίζεται τώρα στις αίθουσες θα καταφέρει να τα φτάσει.
Πάντως, η παραπάνω τριάδα μπορεί να δώσει ένα στίγμα για τη δυναμική που μπορούν να έχουν τα μιούζικαλ στα υψηλά κλιμάκια της βιομηχανίας: από τη μία έχουμε μία ταινία της Pixar, ένα παιδικό-animation-και-για-μεγάλα-παιδιά, δηλαδή ένα «σιγουράκι» για υψηλές αποδόσεις στο box office. Από την άλλη, έχουμε τη μεγαλύτερη εμπορική «αγελάδα» των τελευταίων ετών, τις υπερηρωικές ταινίες (που… εκτροχιάζονται όλο και περισσότερο). Και ένα παραμυθένιο μιούζικαλ, ικανό όπως φαίνεται να τραβήξει ενθουσιωδώς το κοινό στις αίθουσες – «παίζοντας» τρόπον τινά και με τα άλλα δύο είδη: έχει στο μείγμα φαντασία και παιδικότητα.
Και έπειτα βλέπουμε και το animation να εναποθέτει όλο και πιο συχνά τις ελπίδες του στο μιούζικαλ. Τρεις σημαντικές φετινές κυκλοφορίες του είδους, το «Βαϊάνα 2» (στο #9 του παγκόσμιου box office της χρονιάς ως τώρα), το «Spellbound» αλλά και το «Mufasa: The Lion King» που θα δούμε μέσα στον Δεκέμβριο έχουν την ταμπέλα του είδους.
Το σινεμά-«event» και ένα τραγούδι για δύσκολους καιρούς
Αλήθεια, γιατί εν έτει 2024 το σινεμά να αποζητά με τόσους διαφορετικούς τρόπους να εκφραστεί σε ένα είδος που θέλει ουσιαστική μαεστρία για να μην εξοκείλει στο γραφικό;
Μια πρώτη και γενική ανάγνωση είναι πως τέτοιες ταινίες έχουν πολύ έντονα τα φόντα για να γίνουν «ταινίες events». Ενα μιούζικαλ ή ακόμα και μια «φέτα» μουσικής μέσα σε μια ταινία αποζητά πολύ εντονότερα την εμπλοκή του θεατή. Σκεφτείτε τι δύναμη αποκτά αυτό από εκεί και πέρα, όταν το TikTok ανοίγει για να κάνει αυτό που αγαπά πολύ: να διαδώσει τραγούδια με την ταχύτητα του φωτός και να κοπιάρει χορευτικά.
Το είδαμε ακόμα και τηλεοπτικά να συμβαίνει αυτό, με το χορευτικό της «Wednesday» που μαθεύτηκε σε κάθε εφηβικό δωμάτιο προ διετίας. Αλλά και πέρυσι τι έκαναν οι «Swifties» που δεν μπόρεσαν να βρουν εισιτήριο για το «Eras Tour»; Πήγαν να δουν την Τέιλορ Σουίφτ να τραγουδάει στο κινηματογραφικό πανί, στην ταινία της υπερεπιτυχημένης περιοδείας της και αντιμετώπισαν τα καθίσματα των αιθουσών σαν αρένα. Εζησαν κανονικά μια συναυλία, ακόμα και αν αυτή μεταδόθηκε σε δύο διαστάσεις.
Από την άλλη, η τεράστια εμπορική επιτυχία της «Barbie» δεν έκανε μόνο το ροζ χρώμα (και τα Birkenstock) δύο από τα μεγαλύτερα «must» της περυσινής σεζόν. Το «I’m Just Ken» που τραγούδησε ο Ράιαν Γκόσλινγκ, σε μια ταινία που έριξε γενναίες δόσεις μιούζικαλ στο «πλαστικό» σκηνικό της, έχει ακουστεί έως τώρα στο Spotify σχεδόν 140 εκατ. φορές – και κυκλοφόρησε και σε άλλες εκδοχές στο «Ken the EP». Καθόλου άσχημα για ένα κομμάτι που ξεκίνησε περισσότερο σαν αστείο από τον Μαρκ Ρόνσον, αλλά τελικά απέκτησε τη δική του ζωή.
Φαίνεται πως το εμπορικό σινεμά μαθαίνει από όλα αυτά, πράττει αναλόγως και το κοινό το δικαιώνει. Ηδη στις προβολές του «Wicked» εκτυλίσσονται σκηνές… «Eras Tour». Πιστοί θαυμαστές του μιούζικαλ τραγουδούσαν καθ’ όλη τη διάρκεια του μιούζικαλ στις πρώτες προβολές του, κατακραυγή ακολούθησε στο TikTok και η AMC Theatres, η μεγαλύτερη αλυσίδα αιθουσών στις ΗΠΑ, έβαλε ένα προειδοποιητικό μήνυμα πριν από τις προβολές του: «Δεν μιλάμε. Δεν στέλνουμε μηνύματα. Δεν τραγουδάμε. Δεν οδυρόμαστε. Δεν φλερτάρουμε». Οι… επίδοξοι τραγουδιστές βρήκαν υπερασπιστή στο πρόσωπο του The Rock, αλλά ο Πάτρικ Λέντον του Guardian είχε αντίθετη άποψη.
Σε μια φάση που η κατοίκον προβολή σε streaming είναι ο κανόνας, πρέπει με κάποιον τρόπο κάτι να «υποσχεθείς» στον θεατή. Και, μέσα στην υπερβολή τους, όλα τα παραπάνω κάνουν ακριβώς αυτό. Υπόσχονται το κάτι παραπάνω που κάνει αυτόν που σηκώνεται από τον καναπέ του και πληρώνει λεφτά, για αυτό που ήδη πληρώνει αδρά να κάνει σπίτι του μέσα από άπειρες συνδρομές, να αξίζει στα μάτια του (και τα αυτιά του, στην προκειμένη).
Οσο για το σινεμά με καλλιτεχνικές αξιώσεις, διαλέγει όλο και συχνότερα το μιούζικαλ ως την πλέον δύσκολη πρόκληση που καλείται να φέρει εις πέρας, σε ένα κινηματογραφικό τερέν που ο πειραματισμός ήταν ανέκαθεν θεμιτός. Αλλωστε το σινεμά, σήμερα πιο πολύ από ποτέ, ακολουθεί στον δρόμο στον οποίο προχωρά εδώ και χρόνια η μουσική. Τα είδη συνομιλούν, πότε σε γόνιμο διάλογο, πότε με προκαθορισμένους μονολόγους, για ένα αποτέλεσμα που θέλει όσο ποτέ να αποκηρύξει το προφανές και το συγκεκριμένο. Το «αταξινόμητο» δεν είναι δείγμα έλλειψης κέντρου βάρους για έναν δημιουργό, αλλά προσόν. Πόσω δε μάλλον από τη στιγμή που το «Τα Πάντα Ολα», μια ταινία που έκανε το «μη είδος», είδος, πήρε το πράσινο φως των Οσκαρ και για τους επόμενους. Ακόμα και αν οι αναταράξεις είναι και θα συνεχίσουν να είναι έντονες στο συγχισμένο συχνά αποτέλεσμα που έχουν ακόμη κάποιες από αυτές τις προσπάθειες.
«Always look on the bright side of life»
Οσον αφορά τα μιούζικαλ, η Ντεζιρέ Τζ. Γκαρσία, συγγραφέας του βιβλίου «The Movie Musical», δίνει και μια κοινωνική ερμηνεία, ειδικά για τις ΗΠΑ. Οπως επισημαίνει στους Los Angeles Times, σε δύσκολες πολιτικές και οικονομικές περιόδους, σπουδαία μιούζικαλ προέκυπταν για την έβδομη τέχνη: το «Chicago» (2002) ήρθε μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 9ης Σεπτεμβρίου, το «La La Land» (2016) λίγο αφότου ο Ντόναλντ Τραμπ ξεκίνησε την πρώτη του θητεία ως πρόεδρος των ΗΠΑ.
Τη στιγμή που ο πλανήτης βρίσκεται σε μετα-πανδημική τροχιά, καλείται να αντιμετωπίσει την κλιματική κρίση, δύο μεγάλοι πολέμους που μαίνονται, την Ακροδεξιά που βράζει και τον Τραμπ που ετοιμάζεται να μετοικίσει και πάλι στον Λευκό Οίκο, τα μιούζικαλ «μπορούν να παρέμβουν με ένα ουτοπικό μήνυμα ελπίδας και ανθεκτικότητας» για τη συγγραφέα.
Το τραγούδι πάντα θα λειτουργεί σαν μια κραυγή ελπίδας. Ακόμα και οι Monty Python, όταν αναπαραστήσαν τη σταύρωση στο «Life of Brian», έβαλαν τους εσταυρωμένους να σφυρίζουν και να τραγουδούν. Και το μήνυμα ήταν σαφές: «Always look on the bright side of life».
Κεντρική εικονογράφηση: Michael Kirki
