Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι χωρίς τον Αριστοτέλη η φιλοσοφία θα μιλούσε άλλη γλώσσα. Ο στοχαστής που έθεσε τα θεμέλια του μισού φιλοσοφικού λεξιλογίου επιστρέφει σήμερα μέσα από μια νέα αγγλική μετάφραση των «Απάντων» του. Εβδομήντα ένα χρόνια μετά την ιστορική έκδοση της Οξφόρδης, η απόφαση για μια πλήρη επανέκδοση δεν αποτελεί απλώς φιλολογική ή μεταφραστική πρωτοβουλία, αλλά μια αναμέτρηση με το ίδιο το υπόβαθρο της φιλοσοφικής σκέψης. «Δεν ξεκινήσαμε από το μηδέν. Ο συνάδελφός μου Ντέιβιντ Ριβ είχε ήδη μεταφράσει, το 2012, έναν σημαντικό όγκο αριστοτελικών κειμένων, πριν σκεφτούμε καν τη δυνατότητα να προχωρήσουμε στο σύνολο του έργου του», λέει στην «Κ» ο Παύλος Κόντος, καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, ο οποίος υπογράφει την επιμέλεια της έκδοσης μαζί με τον καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας Ντέιβιντ Ριβ, η οποία κυκλοφόρησε στις αρχές του μηνός από τις εκδόσεις Hackett Publishing Company.
Η ανάγκη για τη μετάφραση του συνόλου του έργου του φιλοσόφου, που στη νέα έκδοση εκτείνεται σε περίπου 2.500 σελίδες, προέκυψε από το γεγονός ότι η ήδη υπάρχουσα και μοναδική, μέχρι πρότινος, αγγλική έκδοση θεωρείται απαρχαιωμένη.
«Καθώς η ερμηνεία της αριστοτελικής φιλοσοφίας εξελίσσεται συνεχώς μέσα από νέες προσεγγίσεις, αλλάζουν αντίστοιχα και οι λέξεις με τις οποίες αποδίδουμε στα αγγλικά τους αρχαίους φιλοσοφικούς όρους», λέει ο ένας από τους δύο συνεπιμελητές της έκδοσης.
Εννοιες που μέχρι το ’50 μπορεί να μεταφράζονταν με έναν συγκεκριμένο τρόπo, όπως μας λέει ο καθηγητής, μπορεί σήμερα να αποδίδονται διαφορετικά. «Για παράδειγμα, στη δική μας έκδοση την “ευδαιμονία”, θεμέλιο όρο στον Αριστοτέλη και μια λέξη που έτσι κι αλλιώς είναι δύσκολο να μεταφραστεί, θα τη βρείτε ως “happiness”. Σε παλαιότερες φιλολογικές/φιλοσοφικές εκδόσεις μπορεί να τη συναντήσετε ως “eudaimonia” ή “flourishing”», αναφέρει και τονίζει ότι «σκοπός μας ήταν να παραδώσουμε μια προσιτή μετάφραση στον αναγνώστη ο οποίος δεν έχει κάνει σπουδές φιλοσοφίας και όχι να επιδιώξουμε μια επανερμηνεία του αριστοτελικού έργου».
«Σκοπός μας ήταν να παραδώσουμε μια προσιτή μετάφραση στον αναγνώστη ο οποίος δεν έχει κάνει σπουδές φιλοσοφίας».
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, πολλά αριστοτελικά κείμενα έχουν μάλιστα επανεκδοθεί και κυκλοφορήσει σε νέες κριτικές εκδόσεις, που εμπλουτίζουν τις μελέτες πάνω στον Αριστοτέλη. «Ανά τα χρόνια έχουμε πολλές παραλλαγές του λόγου του Αριστοτέλη, άλλες δευτερεύουσες και άλλες ιδιαίτερα σημαντικές. Σήμερα αυτές οι κριτικές εκδόσεις συγκροτούν ένα πρωτότυπο σώμα κειμένου, το οποίο λάβαμε υπόψη στη δική μας έκδοση, όπως και πολλές που δεν έχουν δημοσιευθεί προς το παρόν», αναφέρει ο κ. Κόντος.
Η νέα έκδοση ξεχωρίζει, όπως μας λέει, και για έναν ακόμη λόγο. «Ολοι οι μεταφραστές ακολούθησαν μια συγκεκριμένη μεταφραστική οδό, που υποδείξαμε εξαρχής και με την οποία συμφώνησαν, εξασφαλίζοντας συνοχή σε όλο το έργο. Στόχος ήταν κάθε όρος να αποδίδεται με τον ίδιο τρόπο σε καθένα κείμενο». Στη δεκαετία που διήρκεσε η προετοιμασία, οι μεταφραστές που συνεργάστηκαν με τους επιμελητές δεν ήταν απλώς ειδικοί στον Αριστοτέλη, αλλά και βαθύτατοι γνώστες του εκάστοτε πεδίου. «Για παράδειγμα, τα βιολογικά έργα –από τα πιο δύσκολα και εκτενή– ανατέθηκαν σε ερευνητή που είχε αφιερώσει το διδακτορικό και την επιστημονική του πορεία σε αυτά. Αντίστοιχα, η “Ποιητική” μεταφράστηκε από τον μελετητή που είχε ήδη εκδώσει τη γαλλική μετάφρασή της», συνεχίζει ο κ. Κόντος.
Υπήρξαν βεβαίως και περιπτώσεις που, παρά τις αρχικές υποδείξεις των επιμελητών, προτιμήθηκε μια διαφορετική απόδοση σημαντικών αριστοτελικών όρων. «Η λέξη “ένδοξα” στον Αριστοτέλη σημαίνει οι τεκμηριωμένες απόψεις που χαίρουν εκτίμησης, όχι απαραίτητα από ειδικούς, αλλά και από ποιητές, σοφούς ή το μορφωμένο κοινό. Επί χρόνια τη μεταφράζαμε ως “reputable beliefs”, όμως τελικά κρίθηκε πιο ακριβές να αποδοθεί ως “acceptable beliefs”, όρος που ταιριάζει περισσότερο στο σήμερα», εξηγεί.
Στο τέλος των δύο βιβλίων υπάρχει μάλιστα και ένα εκτενές γλωσσάριο, των 150 σελίδων, που μοιάζει περισσότερο με μικρό λεξικό, στο οποίο καταγράφονται όλοι οι τεχνικοί όροι του αριστοτελικού έργου. «Κάθε αγγλική μετάφραση συνοδεύεται από τον αντίστοιχο αρχαιοελληνικό όρο σε παρένθεση, και αντίστροφα.
Επιπλέον, το γλωσσάριο δεν περιορίζεται σε απλές αντιστοιχίες λέξεων. Περιλαμβάνει και όλα τα κρίσιμα χωρία στα οποία εμφανίζεται ένας όρος, ώστε να κατανοηθεί το πλήρες νόημά του στον Αριστοτέλη», καταλήγει ο κ. Κόντος.
