Καιρός για λίστες λοιπόν. Κλείνει κι αυτή η χρονιά και ο καθένας προβαίνει σε απολογισμούς. Οι πιο ευχάριστοι –οι πιο ανώδυνοι έστω– είναι τι διαβάσαμε, τι ακούσαμε, τι είδαμε. Ο αριθμός δέκα είναι ωραίος, στρογγυλός, όμως δεν μπορεί να συμπεριλάβει όλα τα σημαντικά βιβλία που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2025. Ηταν πολλά, όπως κάθε χρόνο. Αφήστε που ακόμη κυκλοφορούν νέοι και αξιόλογοι τίτλοι – μα αυτοί θα μας απασχολήσουν με το νέο έτος, όπως φαίνεται.
Είχαμε και πέρυσι, σε αυτές τις σελίδες, καταγράψει δέκα αγαπημένους τίτλους από το 2024, το ίδιο θα κάνουμε και τώρα. Ισχύει και φέτος αυτό που γράφαμε: δεν τα διαβάσαμε όλα για να καταλήξουμε στα δέκα καλύτερα· η επιλογή είναι αυστηρά υποκειμενική.
Και, όχι, δεν είναι μέσα σε αυτά η «Ιθάκη» του πρώην πρωθυπουργού. Για πολλούς λόγους. Οχι μόνον υποκειμενικούς. Ο κυριότερος είναι ότι πρόκειται τύποις για βιβλίο· στην ουσία είναι το rebranding ενός πολιτικού, ένα πολιτικό μάρκετινγκ. Το βιβλίο, το κείμενο, είναι απλώς το πρόσχημα. Συνεπώς, ως βιβλίο καθεαυτό, είναι αδιάφορο.
ΟΒΙΔΙΟΥ
Μεταμορφώσεις
μτφρ.: Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής
εκδ. Guttenberg, σελ. 565
Ξεκινάμε με ένα κλασικό και ανεκτίμητο κειμήλιο της κλασικής –λατινικής εν προκειμένω– γραμματολογίας, μείζον εκδοτικό γεγονός του 2025. Ο άνθρωπος που το γύρισε στα ελληνικά, ο Θεόδωρος Παπαγγελής, είχε επίσης, πάλι από τις εκδόσεις Guttenberg, δώσει λίγα χρόνια πριν ένα άλλο μνημειώδες έργο των Ρωμαίων, το «Περί φύσεως» του Λουκρήτιου. Μεταφραστικός άθλος είναι και οι «Μεταμορφώσεις», ποιητικό αφήγημα που αποτελεί καταστατικό κείμενο της δυτικής λογοτεχνίας. Και είναι απολύτως συναρπαστικό από την αρχή έως το τέλος. Μη φοβηθεί κανένας το «κλασικό»: ο Οβίδιος είναι ρέων λόγος, αισθησιακός, ονειρικός. Η ανάγνωσή του συνιστά αληθινή ανταμοιβή σε μια εποχή που αποδιώχνει οτιδήποτε ίπταται. Οι δε σημειώσεις, εισαγωγικά κ.λπ. του Παπαγγελή τοποθετούν το κείμενο στο απαραίτητο πλαίσιο, τόσο για τον αμύητο όσο και για τον μυημένο.
ΑΛΤΖΕΡΝΟΝ ΜΠΛΑΚΓΟΥΝΤ
Αρχαίες μαγείες και άλλες απόκρυφες υποθέσεις
μτφρ.: Δημήτρης Λογοθέτης
εκδ. Στοχαστής, σελ. 511
Παραμένουμε στη σφαίρα του μαγικού με μια σειρά ατμοσφαιρικών ιστοριών τρόμου από έναν μετρ του είδους, τον Αλτζερνον Μπλάκγουντ, σε εξαιρετική μετάφραση. Ο Μπλάκγουντ είχε την τιμητική του το 2025 στη χώρα μας, καθώς μέσα στο ίδιο έτος κυκλοφόρησε και από τις εκδόσεις Δώμα το εκτενές διήγημά του «Οι ιτιές» (μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, στη σειρά «Τα Παράδοξα» που επιμελείται ο Δημοσθένης Παπαμάρκος). Ο Μπλάκγουντ ήταν κλασικός Αγγλος συγγραφέας ιστοριών του αλλόκοτου. Εδώ έχουμε έξι διηγήματα με ήρωα τον ντετέκτιβ Τζον Σάιλενς, ο οποίος δεν διαλευκάνει εγκλήματα ακριβώς, αλλά αναλαμβάνει υποθέσεις παραφυσικού χαρακτήρα. Οχι τυχαία, τον έξοχο αυτό συγγραφέα θαύμαζε πολύ ο Λάβκραφτ.
ΙΙΝΤΑ ΤΟΥΡΠΑΪΝΕΝ
Εμβια όντα
μτφρ.: Βίκυ Αλυσσανδράκη
εκδ. Ικαρος, σελ. 337
Η Φινλανδή Ιίντα Τουρπάινεν έγραψε ένα υβριδικό μυθιστόρημα που άλλοτε διαβάζεται σαν μυθιστόρημα και άλλοτε σαν επιστημονικό χρονικό. Βασικό της θέμα η ανακάλυψη και στη συνέχεια η εξαφάνιση της «θαλάσσιας αγελάδας του Στέλερ». Οι προσωπικές ιστορίες των εξερευνητών, ναυτικών, ζωολόγων και μουσειολόγων διαπλέκονται δεξιοτεχνικά με ένα σπάνιο φυσικό φαινόμενο από τον θαλασσινό κόσμο. Η συγγραφέας πρέπει να νιώθει δέος για τη φύση και τα αινίγματά της και αυτά μεταδίδει στον αναγνώστη μέσα από την εκπληκτική της αφήγηση – ένα περίτεχνο ψηφιδωτό στην ουσία.
ΣΑΚΗΣ ΣΕΡΕΦΑΣ
Πέτα το στη θάλασσα. Μια αληθινή μυθιστορία
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 216
Γιατί μια μητέρα ταξιδεύει από τη Γερμανία στη Θεσσαλονίκη το 1963 για να ξεφορτωθεί το μωρό της στα νερά του Θερμαϊκού; Τι την ώθησε σε αυτή την πράξη, διασχίζοντας μάλιστα την Ευρώπη; Ο συγγραφέας, γνωστός για τον αριστοτεχνικό τρόπο με τον οποίο συνδυάζει διαφορετικά είδη στους αφηγηματικούς του ιστούς, ανακαλύπτει μια παλαιά είδηση «στα ψιλά», η οποία δεν τον αφήνει να ησυχάσει. Το δράμα ξετυλίγεται μέσα από τις αφηγήσεις διαφορετικών προσώπων. Ετσι, γράφει αυτό το υποδειγματικό non-fiction novel για να μας θυμίσει ότι, συχνά, το πιο φανταστικό πράγμα είναι η ίδια η πραγματικότητα.
RACHID BENZINE
Ο βιβλιοπώλης της Γάζας
μτφρ.: Ρίτα Κολαΐτη
εκδ. Ψυχογιός, σελ. 130
Το μυθιστόρημα αυτό συζητήθηκε πολύ στο εξωτερικό. Οχι μόνο επειδή διαδραματίζεται σε ένα βιβλιοπωλείο της ισοπεδωμένης Γάζας, αλλά επειδή είναι μια εξαιρετικά καλοειπωμένη ιστορία, μεταφρασμένη έξοχα από τη Ρίτα Κολαΐτη. Εδώ το βιβλίο, η ανάγνωση, μοιάζει να είναι το μοναδικό αντίδοτο στον τρόμο του αφανισμού, ακόμη και μια πράξη αντίστασης. Αποφεύγοντας να ιδεολογικοποιήσει το εύφλεκτο υλικό του, ο συγγραφέας αναδεικνύει το ανθρώπινο μεγαλείο μέσα στη γενικευμένη αθλιότητά του. Αισιόδοξο βιβλίο, μέσα στην απελπισία που το κυκλώνει.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ
Η δεσμοφύλακας
εκδ. Πατάκη, σελ. 152
Μαζί με το «Πέτα το στη θάλασσα» του Σερέφα, η «Δεσμοφύλακας» είναι δύο κορυφαίες στιγμές της ελληνικής πεζογραφίας του 2025. Και τα δύο βιβλία συνδυάζουν το ντοκουμέντο με τη λογοτεχνική αφήγηση, μονάχα που εδώ τα πράγματα γίνονται πολύ προσωπικά για τον συγγραφέα. Ποια είναι η δεσμοφύλακας; Μα η μητέρα του, η οποία, έχοντας διαγνωστεί με Αλτσχάιμερ, δεν πολυαναγνωρίζει τον ίδιο της τον γιο, όμως θυμάται την εποχή που εργαζόταν ως σωφρονιστική υπάλληλος στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ και Κορυδαλλού. Είναι, στο βάθος, η (κάθε) μαμά και «δεσμοφύλακας» του (κάθε) γιου; Το σίγουρο είναι ότι γέμισε με ιστορίες τον γιο η συγκεκριμένη μάνα. Εκρηκτικό υλικό, δοσμένο με αφοπλιστική αμεσότητα και νηφαλιότητα.
WILLIAM GADDIS
Αγάπη χαίνουσα
μτφρ.: Γιώργος Μπέτσος
εκδ. Ποταμός, σελ. 161
Ενα σύγχρονο κλασικό έργο της αμερικανικής πεζογραφίας, που μάλλον άργησε να μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Φροντισμένη έκδοση, τόσο ως προς τη μετάφραση όσο και ως προς τα κατατοπιστικά σημειώματα που τη συνοδεύουν. Με τον πρωτότυπο αγγλικό τίτλο να είναι Agape Agape, το σύντομο αυτό μυθοπλαστικό κομψοτέχνημα πρωτοκυκλοφόρησε μετά τον θάνατο του σπουδαίου αυτού Αμερικανού, και μοιάζει με τη διαθήκη ενός συγγραφέα: πνιγμένος από σημειώσεις και σκαριφήματα, ο θνήσκων δημιουργός μοιάζει να πνίγεται μέσα στο ίδιο το βιβλίο που γράφει. Πλοκή καθεαυτή δεν υπάρχει εδώ· υπάρχει όμως μια σπάνια δύναμη που άλλοτε θυμίζει δοκίμιο για τη μουσική και άλλοτε πένθιμο εμβατήριο για τον δικό του θάνατο. Μεγάλη στιγμή της ξένης πεζογραφίας στα ελληνικά φέτος.
ΜΕΛΕΤΗΣ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ
Παναγής Παπαληγούρας.
Η μεταπολεμική ανάπτυξη και η ένταξη στην Ενωμένη Ευρώπη
εκδ. Καπόν, σελ. 620
Μετά την έξοχη βιογραφία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου (επίσης από τις εκδόσεις Καπόν), ο Μ. Μελετόπουλος καταπιάνεται τώρα με τον βίο και το έργο ενός πασίγνωστου κάποτε, αλλά κάπως λησμονημένου σήμερα πολιτικού, βετεράνου του Β΄ Παγκοσμίου, ο οποίος ως υπουργός Οικονομικών στη μεταπολεμική Ελλάδα προετοίμασε τη χώρα για την ένταξη στην Ε.Ε. Το βιβλίο βασίζεται στο ανέκδοτο αρχείο της οικογένειας Παπαληγούρα, αλλά όχι μόνο εκεί. Η ζωή του Παπαληγούρα είναι συνάμα η Ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Ο Μελετόπουλος μοιάζει να συνθέτει πλέον τοιχογραφίες εμπνευσμένες από σημαίνουσες μορφές της ελληνικής κοινοβουλευτικής Δεξιάς. Εικονογραφημένος και άκρως προσεγμένος τόμος, όπως πάντοτε από τις εκδόσεις Καπόν.
ΙΣΑΑΚ ΜΠΑΣΕΒΙΣ ΣΙΝΓΚΕΡ
Μεσούγκα
μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
εκδ. Δώμα, σελ. 277
Πόσο χαρισματικός αφηγητής είναι ο Σίνγκερ. Μεσούγκα στα γίντις σημαίνει τρέλα και αυτό χαρακτηρίζει τον κόσμο του Ααρων, ενός συγγραφέα μπλεγμένου στους κύκλους επιζώντων Εβραίων του Ολοκαυτώματος, αλλά και ενός ερωτικού τριγώνου στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’50. Το εκπληκτικό αυτό μυθιστόρημα συνιστά και άτυπη σπουδή πάνω στην παράνοια των ανθρωπίνων σχέσεων αλλά και στην Ιστορία ως στοιχειό. Πρόταση: διαβάστε το παράλληλα με την αυτοβιογραφία του Σίνγκερ, επίσης από τις εκδ. Δώμα, με τίτλο «Ερωτας και εξορία».
MIRANDA JULY
Στα τέσσερα
μτφρ.: Νατάσα Σιδέρη
εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 465
Δικαίως ο νους σας πηγαίνει σε ορισμένες ερωτικές στάσεις διαβάζοντας τον τίτλο ενός μυθιστορήματος που συζητήθηκε πολύ στο εξωτερικό. Η Αμερικανίδα Μιράντα Τζουλάι δεν είναι μόνον συγγραφέας αλλά και εικαστική καλλιτέχνις και κινηματογραφίστρια. Η δε ηρωίδα της, μια 45χρονη καλλιτέχνιδα στο κατώφλι της εμμηνόπαυσης, αφήνει άνδρα και παιδί και ξεκινάει ένα road trip στην Αμερική το οποίο την οδηγεί σε μια σεξουαλική και υπαρξιακή αφύπνιση που θα της αλλάξει τη ζωή, την οποία εν τέλει δεν λέει να εγκαταλείψει. Αρκεί να τη ζήσει σε όλες της τις εκφάνσεις. Μυθιστόρημα ιδιαίτερης δύναμης μέσα στην απλότητά του, με ήρωες από σάρκα και οστά, πόθους, δισταγμούς και σώματα που μιλούν.
