ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ
Ανέκδοτα διηγήματα και ποιήματα (1920-1922)
εκδ. Σοκόλη, σελ. 168
εισαγωγή: Αγγέλα Καστρινάκη
μελέτη – επιμέλεια: Κωνσταντίνος Καλαϊτζάκης
Ο κόσμος του Ηλία Βενέζη (1901-1973) ξεδιπλώνεται ολοένα πιο πυκνός, πιο μεστός, πιο απρόβλεπτος όσο απλώνεται η έρευνα στο σύνολο των γραπτών του. Αναδύεται με όλα τα στάδια της ωρίμανσής του και με όλες εκείνες τις αντιφάσεις από τα πολύ νεανικά χρόνια ώς τα χρόνια της εμπειρίας και της πλατιάς αποδοχής. Το 1920 ο Ηλίας Βενέζης (Μέλλος) ήταν 19 ετών (αν και το 1904 έχει περάσει στη βιβλιογραφία ως έτος γέννησης, το πιθανότερο είναι, σύμφωνα με άρθρο της Ελενας Αλεξανδράκη, ότι γεννήθηκε το 1901). Την προηγούμενη χρονιά, το 1919, είχε επιστρέψει με την οικογένειά του από τη Μυτιλήνη στο Αϊβαλί και σταδιακά έμπαινε σε μια κανονικότητα, μυριζόταν την πνευματική ζωή που τον τραβούσε κοντά της. Εκείνη η πρώιμη περίοδος, η εποχή που ο Βενέζης υπέγραφε τα πολύ νεανικά γραπτά του ως «Βενέζης» ή «Λ. Βενέζης» ή «Λέλος Βενέζης» και είχε αρχίσει να δέχεται την επιρροή του Φώτη Κόντογλου, έρχεται στο φως χάρη σε μια νέα έκδοση με τίτλο «Ανέκδοτα διηγήματα και ποιήματα (1920-1922)», με την εξαιρετική μελέτη και επιμέλεια του Κωνσταντίνου Καλαϊτζάκη.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σοκόλη, που συστηματικά ασχολούνται με βασικά ζητήματα της ελληνικής γραμματείας, και περιλαμβάνει εισαγωγή της Αγγέλας Καστρινάκη, η οποία επίσης μελετά συστηματικά την ελληνική πεζογραφία του 19ου και του 20ού αιώνα.
Τα πρώιμα χρόνια του Βενέζη είναι αυτά που υπήρξαν πριν ο Βενέζης γίνει «Βενέζης». Πριν δηλαδή από το 1922 και την τραγική εμπειρία του στα τάγματα εργασίας, που κατέγραψε στο «Νούμερο 31328» και που σηματοδότησε τη στροφή του στη μεγάλη λογοτεχνία. Ηταν η εμπειρία τόσο καθολική που τον ανέλκυσε από τον πρώιμο αισθητισμό του και τον προσγείωσε στη γήινη ζωή. Ηταν τέτοια η τομή του «1922», και η μεταμόρφωσή του, ώστε η Αγγέλα Καστρινάκη την προσομοιάζει με την αντίστοιχη εμπειρία του Πρίμο Λέβι στα ναζιστικά στρατόπεδα και τη συγγραφή τού «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος».
Τα πρώιμα διηγήματα και ποιήματα που παρουσιάζει και αναλύει ο Κωνσταντίνος Καλαϊτζάκης σε αυτή τη νέα έκδοση χαρακτηρίζονται από τον «ακραίο δημοτικισμό» της εποχής, με στοιχεία αδόκιμα χάριν νεολογισμών, αλλά με όλη τη συγκινητική φρεσκάδα ενός νέου επίδοξου συγγραφέα. Δεν είναι ο Βενέζης που ξέρουμε αλλά είναι ο Βενέζης «που θα γίνει». Το πιο ενδιαφέρον ίσως στοιχείο από αυτή τη φιλολογική έκδοση είναι η ανάδειξη της πνευματικής ζωής στο Αϊβαλί γύρω στο 1920, ζωή οργανωμένη γύρω από την ηγετική μορφή του Φώτη Κόντογλου και των λογοτεχνικών περιοδικών του ελληνισμού της Σμύρνης και της Πόλης. Ο νεαρός Βενέζης ανήκει σε αυτήν την πνευματική συντροφιά του Αϊβαλιού και μαζί με τον Πάνο Βαλσαμάκη, τη Σίτσα Καραϊσκάκη, τον Στρατή Δούκα και άλλους νέους της εποχής συνθέτουν ένα διψασμένο ακροατήριο. Εκτίθενται στην ξένη λογοτεχνία και σε νέες ιδέες. Οπως γράφει ο Κωνσταντίνος Καλαϊτζάκης, ο Κόντογλου «αποτέλεσε τον πρώτο λογοτεχνικό δάσκαλο» του Βενέζη. Το πρωτόλειο διήγημα του Βενέζη «Τα ιστορικά της σπηλιάς του Leo Carampo, όπως τα συνέταξε ο Εσπανιόλος ποιητής Don Melocanas ο Σπανός» παραπέμπει στον «Πέδρο Καζάς» (1918) του Κόντογλου.
Η έκδοση αυτή συμπληρώνει και προεκτείνει τις γνώσεις μας για τον Βενέζη μετά και το τρίτομο «Ελληνική Διάρκεια» με άρθρα και κείμενα (επιμέλεια Χ. Λ. Καράογλου – Στεφανία Γεωργάκη, εκδ. Εστία, 2019-2024) και την «Κιβωτό του Μικρασιατικού Ελληνισμού» (επιμέλεια Χ. Λ. Καράογλου) από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών (2021).
