MALCOM LOWRY
Κάτω από το ηφαίστειο
μτφρ.: Κατερίνα Σχινά
εκδ. Μεταίχμιο
σελ. 648
Το γνωστό κλισέ λέει ότι κάθε μετάφραση ενός λογοτεχνικού έργου συνιστά κι έναν μικρό «θάνατο». Πόσο μάλλον όταν το έργο αυτό είναι ένα από τα μεγάλα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως το «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι. Από την άλλη, η μετάφραση είναι επίσης δημιουργία, εις βάθος κατανόηση και απόδοση του κειμένου σε μια διαφορετική γλώσσα, συχνά λαμβάνοντας υπόψη και τις (γλωσσικές) τάσεις της εποχής. Η προηγούμενη κυκλοφορία –και μετάφραση– του βιβλίου του Λόουρι, από τις εκδόσεις Αστάρτη, είναι του 1983· τέσσερις δεκαετίες και κάτι αργότερα, οι εκδόσεις Μεταίχμιο το κυκλοφόρησαν ξανά, σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, με πρόλογο του ιδίου του συγγραφέα, τον οποίο εκείνος είχε ετοιμάσει για την πρώτη γαλλική έκδοση του 1949.
«Πάνω απ’ όλα, αγαπητοί αναγνώστες, μη θεωρήσετε αυτές τις σελίδες ως προσβολή της νοημοσύνης σας. Κάθε άλλο· μάλλον αποδεικνύουν ότι σε ορισμένα σημεία ο συγγραφέας αμφισβητεί ακόμα και τη δική του», διευκρινίζει με βρετανική ευγένεια και αυτοσαρκασμό ο Λόουρι, πριν προχωρήσει στην παράθεση αποσπασμάτων από ένα εκτενές γράμμα-απάντηση προς τον Αγγλο εκδότη του, ο οποίος θεωρούσε ότι το βιβλίο ήθελε περίπου… ξαναγράψιμο από την αρχή. «Αυτό το μυθιστόρημα, για να χρησιμοποιήσω μια φράση του Εντμουντ Γουίλσον, έχει ως θέμα τις δυνάμεις που κατοικούν μέσα στον άνθρωπο και τον οδηγούν να βλέπει με τρόμο τον εαυτό του. Θέμα του είναι επίσης η πτώση του ανθρώπου, οι τύψεις του, ο αδιάκοπος αγώνας του να βγει στο φως υπό το βάρος του παρελθόντος – το αιώνιο πεπρωμένο του», εξηγεί ο συγγραφέας.
Πράγματι η ιστορία του τραγικού ήρωα Τζέφρι Φερμίν, του περίφημου Προξένου, ο οποίος αναμετριέται με το παρόν και το παρελθόν μέσα στο διάστημα μια σημαδιακής μέρας, πετυχαίνει να περάσει από το προσωπικό στο καθολικό και στο αιώνιο, με τρόπους που σπάνια συναντάμε σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης. Πίσω στη μετάφραση, είναι φανερές από την πρώτη σελίδα οι αλλαγές και οι επικαιροποιήσεις στη δουλειά της Κατερίνας Σχινά σε σχέση με εκείνη (την επίσης άρτια) της Μαρίνας Λώμη. Από τα πιο απλά (π.χ. οι «δημοσιές όλο στροφές» γίνονται «δρόμοι οφιοειδείς») μέχρι πιο γλαφυρές περιγραφές: «Ο Πρόξενος είδε και πάλι τον εαυτό του να αιωρείται πάνω από το στηθαίο ατενίζοντας την πισίνα, ένα μικρό τιρκουάζ παραλληλόγραμμο, κάτω, στον κήπο» (Σχινά) αντί του «Ο Πρόξενος ξανάδε τον εαυτό του να σκύβει πάνω από το παραπέτο κοιτάζοντας κάτω την πισίνα, ένα μικρό πετράδι τιρκουάζ στη μέση του κήπου» (Λώμη).
Γενικώς η καινούργια μετάφραση, αν και λιγότερο ποιητική στη ροή και στο ύφος της, μάλλον προκρίνει περισσότερο την ονειρική διάσταση του έργου. Ενδιαφέρον έχει επίσης το πώς προσεγγίζονται κοινωνικοπολιτικοί όροι. Για παράδειγμα, το «ρατσιστικό μίσος» του Χιου γίνεται «φυλετικό μίσος» στην καινούργια μετάφραση, ενώ σε κομμάτια που αναφέρονται στην αποικιοκρατία, παλιότερη και σύγχρονη, οι δύο μεταφράσεις πρακτικά ταυτίζονται.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, η ουσία είναι ότι το «Κάτω από το ηφαίστειο», σε παλιότερη και νέα έκδοση, παραμένει ένα μοναδικό έργο, στο οποίο αξίζει κανείς να βουτήξει ξανά και ξανά προκειμένου να εξερευνήσει τα βάθη του: από την ποτισμένη στο αλκοόλ ιστορία αγάπης της επιφάνειας μέχρι την κρυπτική, σκοτεινή φιλοσοφία που συμβολίζει η μεξικανική Ημέρα των Νεκρών.
