ROBERT – PENN WARREN
Ενας τόπος για να επιστρέφεις
μτφρ.: Αθηνά Δημητριάδου
εκδ. Πόλις, σελ. 640
Ο Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν πίστευε ότι το «Ενας τόπος για να επιστρέφεις» (εκδ. Πόλις) είναι ένα από τα τρία καλύτερα μυθιστορήματά του. Πολλοί συγγραφείς έχουν αυτή την άποψη για το τελευταίο τους έργο, σαν να είναι αποφασισμένοι ότι πλέον δεν υπάρχει λόγος να γράψουν κάτι άλλο, αφού έχουν φτάσει στην τελείωση της τεχνικής τους ή στην εξάντληση της θεματολογίας τους. Στην περίπτωση του Γουόρεν πάντως, η δική του εντύπωση δεν απέχει πολύ από την αλήθεια. Μπορεί το βιβλίο του «Ολοι οι άνθρωποι του βασιλιά» (εκδ. Πόλις) να είναι μάλλον άφταστο στην οξυδέρκεια της πολιτικής του παρατήρησης, όμως και το «Ενας τόπος για να επιστρέφεις» είναι ανάλογου επιπέδου – αφιερωμένο, μέχρι ενός σημείου, σε διαφορετικά θέματα, όμως εξίσου βαθύ, δεξιοτεχνικά γραμμένο και συναρπαστικό.
Εδώ έχουμε τη φανταστική βιογραφία του Τζεντ Τιούκσμπουρι, την οποία αφηγείται ο ίδιος, έχοντας πλέον φτάσει στη μέση ηλικία και αναλογιζόμενος τα γεγονότα και τις πράξεις της νιότης του. Από το τραχύ, γεμάτο αγκάθια και στερήσεις ξεκίνημα στον αμερικανικό Νότο, εκεί όπου ο πατέρας του βρίσκει κωμικοτραγικό θάνατο, μέχρι τις ανώτατες σπουδές, την εκλέπτυνση και την καινούργια ζωή, η οποία ωστόσο φέρει καθαρά μέσα της γραμμένο το παρελθόν, η αφήγηση αποτελεί μια συνεχόμενη περιπέτεια, μια αναζήτηση με μονίμως άπιαστο έπαθλο.
Ενα από τα πολλά αξιοθαύμαστα στη γραφή του Γουόρεν είναι η άνεση με την οποία αυτή μεταλλάσσεται, από την ωμότητα και τη σκληρά ρεαλιστική περιγραφή μέχρι τις πιο ποιητικές εικόνες, τους ευφάνταστους συνειρμούς και τις παρομοιώσεις που πυργώνονται κλιμακούμενες σε κάποια σημεία. Οταν μιλάει για το ταλέντο της ενυπόκριτης οικειότητας, που εκπέμπουν τα κορίτσια του Νότου, το μείγμα λυρισμού και παρατηρητικότητας είναι μοναδικό, όπως φαίνεται και στην (εξαιρετική) μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου. «Τούτη την τέχνη της μυστικής υπόσχεσης –που μπορεί να είναι φευγαλέα όσο το χαμόγελο της πεταλούδας ή χυδαία όσο και η κολακεία που εκδηλώνεται με δυο γουρλωμένα μάτια– πρέπει να την απολαμβάνει κανείς καθαρά σαν μια τέχνη, μια ψευδαίσθηση, σαν μια σύνθετη ποίηση της ψυχής και των γονάδων. Ομως με την πρόθυμη αναστολή της δυσπιστίας, η ζωή έτσι γίνεται πιο πλούσια· ακόμη και αν τρέφεσαι, και το γνωρίζεις, με το μεδούλι της σκιάς».
Ο Νότος, με το εκτυφλωτικό φως του τοπίου και τα τρομακτικά σκοτάδια των ψυχών του, διατρέχει ολόκληρο το μυθιστόρημα, παρόλο που είναι απροσδιόριστο –και μάλλον αμφίβολο– αν αποτελεί όντως εκείνον τον «τόπο για να επιστρέφεις» του τίτλου. Αντιθέτως ο τελευταίος θα μπορούσε να ταυτιστεί μεταφορικά με τον έρωτα, τον οποίο ο ήρωας γνωρίζει σε διάφορες μορφές του, από τη γαλήνια συντροφικότητα μέχρι το ανεξέλεγκτο, σχεδόν ζωώδες πάθος. Οπως συμβαίνει πάντως και στο «Ολοι οι άνθρωποι του βασιλιά», έτσι κι εδώ η ματαίωση είναι πολύ πιο κοντά από την οριστική ευτυχία. Από την πρώτη σελίδα άλλωστε, με την περιγραφή του απίθανου δυστυχήματος του πατέρα του ήρωα, η τραγικότητα πηγαίνει χέρι χέρι με τη σαρδόνια κωμωδία, ακριβώς όπως συμβαίνει και στην ίδια τη ζωή.
