Ποσοτικά μιλώντας, το 4ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, που ολοκληρώθηκε την Κυριακή, εύκολα αποτιμάται θετικά: από τις 25 έως τις 29 Ιουνίου στο Ενετικό λιμάνι της πόλης πραγματοποιήθηκαν περίπου 120 εκδηλώσεις, στις οποίες συμμετείχαν 160 ομιλητές από 16 χώρες – ειδικά οι διεθνείς καλεσμένοι ήταν φέτος πάνω από 30, έναντι 21 πέρυσι και 12 το 2023. Μέχρι και στα social media της διοργάνωσης αποτυπώθηκε η μεγάλη έκτασή της, με τις διαδικτυακές προβολές να αγγίζουν το 1 εκατομμύριο τη δεύτερη ημέρα, τη στιγμή που το 2024 ήταν 650.000 συνολικά. Και ήταν ίσως αυτή η μεγέθυνση που φανέρωσε ορισμένες αντοχές –ή κάποιες μελλοντικές προκλήσεις– του θεσμού: «Φέτος “τεντώσαμε” το σύστημα, αναζητήσαμε τα όριά του και νομίζω ότι τα… βρήκαμε», έλεγε στους δημοσιογράφους ο διευθυντής του φεστιβάλ, Μανώλης Πιμπλής, σε έναν πρώτο απολογισμό της διοργάνωσης.
Πολυπληθέστερο σε σχέση με παλαιότερα, αλλά και πιο πολυσυλλεκτικό, το κοινό αντιλήφθηκε την αλλαγή. «Το φεστιβάλ ήταν φέτος μεγαλύτερο, πιο δομημένο και με πολλές ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις, όμως υπήρχαν αρκετές που γίνονταν ταυτόχρονα και η διάρκεια της μίας ώρας δεν έφθανε πάντα για συζήτηση», έλεγαν στην «Κ» ο 65χρονος Στέλιος και η 59χρονη Χρυσούλα.
«Μου άρεσε η εκδήλωση για τον Παντελή Μπουκάλα. Μερικές συζητήσεις, πάντως, πάνω που άρχιζαν να παίρνουν φωτιά, έπρεπε να τελειώσουν», παρατηρούσε ο 58χρονος Χρήστος. «Μου φάνηκε ενδιαφέρον το πρόγραμμα και υπήρχαν συγγραφείς που ήθελα να ακούσω, όπως ο Κοροβίνης, ο Μακριδάκης, ο Σκαμπαρδώνης και η Κλαούντια Πινιέιρο», έλεγε η 33χρονη Δήμητρα που είχε έρθει από το Ηράκλειο. Ηταν όμως και προβληματισμένη, λόγω μιας εκδήλωσης με εκπροσώπους της κεντρικής πολιτικής σκηνής: «Νομίζω ότι έμοιαζε με μονόλογο πολιτικών», εκτιμούσε η Δήμητρα, «που είχε απλώς ενσωματωθεί στο φεστιβάλ».
Ο λόγος για τη συζήτηση «Το στοίχημα της οικολογίας», στην οποία συμμετείχαν η βουλευτής Χανίων Ντόρα Μπακογιάννη, ο πρώην υπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Σταθάκης, καθώς και ο αντιπεριφερειάρχης Χανίων Νίκος Καλογερής και ο δήμαρχος της πόλης, Παναγιώτης Σημανδηράκης. Η εκδήλωση εντασσόταν στο κεντρικό θέμα του φεστιβάλ «Το σπίτι μας, ο πλανήτης» και προκάλεσε διαμαρτυρίες από οικολογικές και πολιτικές οργανώσεις, μέλη των οποίων εισήλθαν στο αμφιθέατρο «Μίκης Θεοδωράκης» και εξέθεσαν τις απόψεις τους, όχι χωρίς εντάσεις, οι οποίες ωστόσο δεν εμπόδισαν την ολοκλήρωση της εκδήλωσης.
Κατά τη γνώμη μας, πάντως, αλλού θα έπρεπε να αναζητηθούν τα πιο ενδιαφέροντα στιγμιότυπα του φεστιβάλ. Μεταξύ άλλων στη συζήτηση με θέμα «Η κανονικοποίηση της Ακροδεξιάς στη Δύση» με τον συνταγματολόγο Νίκο Αλιβιζάτο, τον πρόεδρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης Σταύρο Ζουμπουλάκη και τους συγγραφείς Μάκη Μαλαφέκα, Ντάβιντε Κόπο και Λουί-Φιλίπ Νταλαμπέρ· σε εκείνη του Κουβανού Λεονάρδο Παδούρα, ο οποίος ήταν και από τους συγγραφείς με τη μεγαλύτερη ζήτηση στο συνεργατικό βιβλιοπωλείο του φεστιβάλ· στη συζήτηση, επίσης, για το «Οικολογικό αποτύπωμα του τουρισμού» με τους συγγραφείς Γιάννη Μακριδάκη και Γιάννη Μανέτα, και σε μια άλλη με το ερώτημα «Πώς πολιτεύεται η λογοτεχνία;», όπου συνομίλησαν οι ποιητές Γιάννης Δούκας και Νίκος Ερηνάκης και οι πεζογράφοι Βασιλική Πέτσα και Νίκος Μάντης· και βέβαια στην τιμητική βράβευση του Τίτου Πατρίκιου, στην οποία ο 97χρονος ποιητής μίλησε για τη σημασία της άσκησης κριτικής στην εξουσία, συμβούλευσε χιουμοριστικά τους φίλους του ότι «απαγορεύεται το εξαφανίζεσθαι και το στενοχωρείσθαι», και παρατήρησε ότι το Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων συμβάλλει «στην προσπάθεια των ανθρώπων για επικοινωνία».
Ισως λοιπόν εκεί να εντοπιζόταν ακόμη μία επιτυχία της διοργάνωσης, η οποία φέτος συνέχισε να δίνει έμφαση στις γόνιμες συζητήσεις και λιγότερο στις παρουσιάσεις βιβλίων και ενέταξε στο πρόγραμμά της εκδηλώσεις για το ίδιο το οικοσύστημα του βιβλίου, με θέματα όπως οι επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης, οι πολιτικές βιβλίου στην Ελλάδα (το συγκεκριμένο πάνελ μάλιστα έφερε κοντά διάφορους θεσμικούς και μη εκπροσώπους του χώρου), η συνεργασία μεταξύ των λογοτεχνικών φεστιβάλ κ.ά. Πρόθεση εξάλλου του φεστιβάλ, σύμφωνα με τον κ. Πιμπλή, είναι να συμβάλει στον διάλογο για το βιβλίο.
Ο κ. Σημανδηράκης έλεγε στον απολογισμό ότι η διοργάνωση μόλις ξεκινάει τον δεύτερο κύκλο της, που θα ολοκληρωθεί όταν μπορέσει να αξιοποιήσει τα ενετικά Νεώρια των Χανίων. Και ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού της πόλης Γιάννης Γιαννακάκης εκτιμούσε ότι πλέον δεν μιλάμε για ένα περιφερειακό, «αλλά ένα κεντρικό φεστιβάλ που συμβαίνει στην περιφέρεια».
