Το 1982, όταν ο Σάββας Σαββόπουλος εργαζόταν στο Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Γενεύης, εξέτασε ένα 35χρονο ασθενή, τον Ζακ, που ήταν τρομοκρατημένος γιατί πίστευε ότι τον καταδίωκαν να τον σκοτώσουν. Είχε επαναπατριστεί, λόγω οξέος ψυχωσικού επεισοδίου, από μια χώρα της Αφρικής, όπου πολεμούσε ως μισθοφόρος μαζί με κυβενρητικές δυνάμεις εναντίον ανταρτών. Μια νύχτα η μονάδα του έπεσε σε ενέδρα και όλοι οι σύντροφοί του σκοτώθηκαν. Μόνο ο ίδιος σώθηκε. Πέρα από το παραλήρημα για την επικείμενη δολοφονία του είχε εφιάλτες· ξαναζούσε στον ύπνο του σκηνές φρίκης με εκρήξεις και διαμελισμένα σώματα. Η θεραπευτική πλαισίωση και η φαρμακευτική αγωγή δεν είχαν αποτέλεσμα. Λίγες μέρες μετά, όμως, ο Ζακ εμφάνισε έντονα συμπτώματα αιμορραγικής κολίτιδας και, αίφνης, η παραληρηματική ιδέα ότι τον καταδιώκουν εξαφανίστηκε. Είχε πλέον πάρει απόσταση από την ψυχωσική εμπειρία και ένιωθε ασφαλής. «Αυτή η μυστηριώδης ταλάντευση από μια ψυχική παθολογία σε μια σωματική, στην αρχή της επαγγελματικής μου ζωής, με εντυπωσίασε. Ο Freud υποστήριξε ότι μια προϋπάρχουσα ψυχική διαταραχή μπορεί να εξαφανιστεί αν εκδηλωθεί κάποια σοβαρή σωματική νόσος. Αναζήτησα απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, όπως και γενικότερα στη σχέση σώματος – ψυχής», λέει ο γνωστός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής. Κάπως έτσι ξεκίνησε το κλινικό και θεωρητικό ταξίδι του στην Ψυχοσωματική. «Ο ψυχισμός πλάθεται μαζί με το σώμα. Το σώμα έχει κάτι από την ψυχή και η ψυχή κάτι από το σώμα», συνεχίζει ο κ. Σαββόπουλος. Την πολυετή γνώση και εμπειρία του πάνω σ’ αυτό το πεδίο περικλείει σε ένα βιβλίο, «Η δημιουργία του ψυχοσωματικού ανθρώπου» που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος. Η «Κ» προδημοσιεύει μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Είναι υγιείς, αισθάνονται ασθενείς
«Εκτιμάται ότι το 50-70% αυτών που προσφεύγουν σε ιατρικές υπηρεσίες για σωματικά συμπτώματα δεν εμφανίζουν κάποια συγκεκριμένη νόσο, με αντιστοιχούσες παθοφυσιολογικές διαταραχές και αναγνωρίσιμα κλινικά και εργαστηριακά ευρήματα. Ωστόσο αυτά τα άτομα αισθάνονται ασθενείς· υποφέρουν από κεφαλαλγίες, ραχιαλγίες ή άλγη σε διάφορα σημεία του σώματος. Τρώνε βουλιμικά ή σιτίζονται ανεπαρκώς, παραπονούνται για ναυτία, εμετούς, κράμπες, δυσμηνόρροια, χρονία κόπωση, ιλίγγους, ταχυπαλμίες, ανεξήγητο πυρετό, αίσθηση ότι θα λιποθυμήσουν ή θα πεθάνουν. Νιώθουν ότι κινδυνεύουν από κάποια θανατηφόρο νόσο και γενικότερα ανησυχούν για το σώμα τους. Είναι πικραμένοι από τη ζωή τους, ευερέθιστοι, δύσθυμοι, εμφανίζουν διαταραχές του ύπνου, αποτυγχάνουν στο επάγγελμά τους, κάνουν κατάχρηση αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών ή ψυχοτρόπων ουσιών, επιδεικνύουν επικίνδυνη συμπεριφορά, που μπορεί να καταστρέψει τη ζωή τους ή τη ζωή άλλων. Η ασθένεια αυτών των ατόμων φαίνεται μάλλον να οφείλεται σε καταστάσεις που βιώνουν στις σχέσεις τους με την εσωτερική πραγματικότητα (ψυχική) και την εξωτερική (αλληλεπίδραση με το περιβάλλον) παρά σε παθοφυσιολογικές επιπτώσεις κάποιας υποβόσκουσας νόσου. Ο περιβαλλοντικός παράγοντας επιβαρύνει σημαντικά το ψυχόσωμα, όταν υπάρχει απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, φτώχεια, ανεργία, όπως και ματαιώσεις στο συναισθηματικό, στο οικογενειακό και στο επαγγελματικό πεδίο.»
Οταν το «έξω» επηρεάζει το «μέσα»
«Αρκετές μελέτες έδειξαν ότι το εξωτερικό περιβάλλον επηρεάζει την υγεία του ατόμου και συσχέτισαν άμεσα την αύξηση των νόσων και τον βραχύ βίο με το χαμηλό οικονομικοκοινωνικό επίπεδο ζωής. Ο κακές συνθήκες διαβίωσης ενοχοποιήθηκαν για τον κοινωνικό αποκλεισμό, την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών και παθολογικών καταστάσεων, όπως η υπέρταση, η στεφανιαία νόσος, η παχυσαρκία, ο πρόωρος τοκετός, η διατροφική στέρηση, η παιδική θνησιμότητα, η φυματίωση, ο καρκίνος, η κατάθλιψη, ο αλκοολισμός και η τοξικομανία. Τραυματικές καταστάσεις, όπως το διαζύγιο, η χηρεία, οι αιφνίδιες αλλαγές στη ζωή, το χαμηλό οικονομικοκοινωνικό επίπεδο, η βιομηχανοποίηση, η μετανάστευση, η ανεργία, η κοινωνική κινητικότητα, η παχυσαρκία, το κάπνισμα κτλ., συνιστούν παράγοντες που ευθύνονται για τη μείωση των αντιστάσεων του ατόμου απέναντι στη νόσο. Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα άτομα που δυσκολεύονται να επεξεργαστούν την απώλεια προσφιλών προσώπων ή ικανοποιητικών καταστάσεων και να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Η εμφάνιση μιας σωματοποίησης καθορίζεται από τις εξής παραμέτρους: ιστορία του υποκειμένου, κληρονομικοί, ψυχολογικοί, οικονομικο-κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες. Αγνοούμε όμως με ποιον τρόπο αυτοί οι παράγοντες αλληλεπιδρούν.»
Η ευάλωτη τρίτη ηλικία
«Επιπτώσεις στην ψυχοσωματική κατάσταση των ηλικιωμένων έχει η απώλεια σωματικών λειτουργιών (νόσοι, ατυχήματα) ή η εκδήλωση ψυχικών διαταραχών. Το πόσο ευάλωτο σε τραυματικά γεγονότα είναι ένα άτομο στην τρίτη ηλικία εξαρτάται και από την ψυχική του συγκρότηση, την ανθεκτικότητα και την ιστορία του. Το παράδειγμα του Κλιντ Ιστγουντ είναι χαρακτηριστικό. Στα 94 του χρόνια είναι καλά, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά, κάτι που επιβεβαιώνει η συνεχιζόμενη δημιουργικότητά του. Oταν ρωτήθηκε τι κρύβεται πίσω από την καλή για την ηλικία του εμφάνιση και διάθεση, είπε ότι πρέπει “να χαλαρώνεις και να απολαμβάνεις το γήρας” και μαζί να απολαμβάνεις τον χρόνο σου στη φύση, να τρως υγιεινά και να διατηρείς το πνεύμα σου σε εγρήγορση. “Eχω έναν φίλο, που είναι στα ενενήντα του, και του είπα: Φαίνεσαι πολύ καλά, τι τρέχει; Mου απάντησε: Ποτέ μην αφήνεις τον γέρο να μπει μέσα σου. Και δεν το έκανε ποτέ». Κάτι που φαίνεται να ακολουθεί και ο ίδιος. Στην αντίθετη περίπτωση, η ενόρμηση θανάτου ενδέχεται να αποδεσμευτεί και να εκφραστεί ως αυτοκαταστροφικότητα.»
