Ενα δελφίνι. Δυο κοκοράκια και ένα ζεύγος κριαριών. Σαύρες και σκαθάρια, κουκουβάγιες, τρυφερές περδικούλες, σμήνη από μικρά πουλιά. Φύλλα και δένδρα. Και στη μέση, μια γυναικεία ολόχρυση φιγούρα με στάχυα στην αγκαλιά της, που μαζί με μια κολυμβήτρια είναι οι μόνες ανθρώπινες μορφές. Μια αλλόκοτα γοητευτική «κιβωτός» μάς περιμένει στο Παλιό Ελαιουργείο στην Ελευσίνα, γεμάτη δώρα για τον επισκέπτη. Αυτό άλλωστε ήθελε η Αφροδίτη Λίτη για την έκθεσή της –σε επιμέλεια της Λουίζας Καραπιδάκη– που διοργανώνεται στο πλαίσιο της «Ελευσίνα 2023, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Το μαρτυρά και ο τίτλος της ατομικής: «Προηρόσια». Η λέξη έρχεται να μας συναντήσει από την αρχαιότητα χάρη στην τέχνη και να μας θυμίσει την έννοια της προσφοράς. Επρόκειτο για μια γιορτή που μάλιστα αναφέρεται και στις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη. Οι πρώτοι καρποί της συγκομιδής κάθε φθινόπωρο προσφέρονταν από τους Αθηναίους και τους υπόλοιπους Ελληνες προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Με τον ίδιο τρόπο, η γλύπτρια τιμά τη γη των Μυστηρίων επιλέγοντας έργα που έχουν να κάνουν με τη φύση, τα αγαθά και τα πλάσματά της. Μας δίνει καρπούς από την παλαιά και νεότερη «σοδειά» της για να μας κάνει να μπούμε σε μια άλλη διάσταση, αυτήν της ιερότητας της ζωής.
Πήγα ένα απόγευμα Σαββάτου, που στην ατμόσφαιρα κυριαρχούσε η πηχτή ενέργεια του καλοκαιριού. Το Παλιό Ελαιουργείο έχει και αυτό τη δική του ξεχωριστή αύρα, που του έχει χαρίσει όχι μόνο το βιομηχανικό παρελθόν του, αλλά όλες οι εκθέσεις που έχουν κατά καιρούς γίνει στους χώρους του για τα Αισχύλεια. Αφησα πίσω μου τον ήλιο που τα έβαφε όλα μαυρόασπρα και εισήλθα στην αίθουσα, όπου λαμποκοπούσαν οι χρωματιστές ψηφίδες μουράνο και οι καθρέπτες στις ράχες των ζώων, των ερπετών, των πτηνών και των εντόμων. Ηταν όντως μια «κατάδυση» σε ένα άλλο σύμπαν, κάτι που γνωρίζει πολύ καλά η γλύπτρια, η οποία από παιδί επισκεπτόταν το αρχαιολογικό μουσείο και ύστερα εργάστηκε για πολλά χρόνια εκεί. Κάθε ον που επιλέγει να ενσαρκώσει έχει μια πνευματική οντότητα, έχει τους δικούς του συμβολισμούς.
Εντυπωσιακότατο και το καινούργιο έργο με τα στάχυα, το οποίο αναφέρεται στην αρχέγονη ιστορία της Ελευσίνας που συνεχίζεται έως τις μέρες μας, αν σκεφτεί κανείς ότι στην καρδιά του αρχαιολογικού χώρου, δίπλα στο Τελεστήριο, υπάρχει το εκκλησάκι της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας, ένας μεταβυζαντινός ναός που εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου.
Γυναίκες που έχουν βράσει όσπρια και στάρι πηγαίνουν την παραμονή να τα προσφέρουν, συνεχίζοντας το τελετουργικό της Περσεφόνης και της Δήμητρας.
Το πρωτότυπο έργο της Λίτη ανήκει στην ενότητα «Η Ευδαιμονία του Μοιράσματος των Καρπών». Οπως μου εξηγούσε η ίδια η γλύπτρια, αναφέρεται στον κύκλο της ζωής σε μια περιοχή που ήταν ο σιτοβολώνας της αρχαίας Αθήνας. Το Θριάσιο Πεδίο, άλλωστε, έτρεφε την Αττική έως πρόσφατα και δεν είναι τυχαίο ότι εκεί ιδρύθηκαν και οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Μέσα στο κέλυφος του εργοστασίου η καλλιτέχνις δημιουργεί ένα μικρό κομμάτι του ανθρώπινου παραδείσου που αξίζει να δει κανείς. Γιατί αν κάτι επιτυγχάνει η Λίτη είναι η αξιοθαύμαστη ισορροπία ανάμεσα στο λιτό και στο παιχνιδιάρικο, στο στιβαρό και στο λεπταίσθητο.
