Η επιλογή του Μουσείου της Ακρόπολης για την παρουσίαση του νέου εγχειρήματος της Βάνας Ξένου για την Ελευσίνα, πριν από λίγες ημέρες, μόνο τυχαία δεν ήταν. Ως σύγχρονοι μύστες ξεκινήσαμε και εμείς από την καρδιά της αρχαίας Αθήνας για να κάνουμε ένα νοερό ταξίδι ώς τον τόπο των Μυστηρίων, που τόσο έχουν σαγηνεύσει την εικαστικό. Εδώ και 40 χρόνια, η καλλιτέχνις εστίασε σε αυτήν τη θεματική ανακαλύπτοντας πρώτα την Περσεφόνη, όπως την προσέγγισε στα κείμενά του ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, τον οποίον θαύμαζε. Μέσα της η θυγατέρα αυτή ταυτίστηκε με την κάθοδο στον ίδιο μας τον εαυτό, στην αναζήτηση της γυναικείας ταυτότητας, την αιώνια σχέση με τη γη. Υστερα τη σκυτάλη πήρε το βιβλίο του Καρλ Κερένυι «Αρχετυπική εικόνα μητέρας και κόρης», το οποίο αναφέρεται στα Ελευσίνια Μυστήρια. Υπήρχαν ωστόσο και δικές της παιδικές μνήμες της Ιεράς Οδού από τον ίδιο τον πατέρα της που δραστηριοποιείτο εκεί. Μέσα από το πλέγμα των ερεθισμάτων, η Ξένου απέκτησε μια διαλεκτική σχέση με την Ελευσίνα, με τα αρχαία και τα βιομηχανικά της σπαράγματα, επιστρέφοντας κάθε τόσο.
Το 2004 είχε κάνει ένα σπουδαίο αφιέρωμα στο εργοστάσιο Κρόνος. Ηταν η ευκαιρία να δει το ελληνικό κοινό τη δουλειά της για τα Ελευσίνια Μυστήρια που είχε πρωτοπαρουσιάσει στην εκκλησία-μουσείο Σαλπετριέρ του Παρισιού με άξονα μια απλή παραδοχή: για να καταλάβουμε τι είχε συμβεί σε αυτόν τον άλυτο γρίφο της αρχαιότητας πρέπει να αισθανθούμε ξανά την ιερότητα. Το 2025 «στεγάζει» τα έργα της στο εργοστάσιο «Ιρις», με τα εγκαίνια της εμβληματικής της έκθεσης «Μυστήριο 15. Γιατί η Ελευσίνα σήμερα; Το Ανοιχτό Μουσείο» να πραγματοποιούνται την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου. Πρόκειται για ένα σύνθετο καλλιτεχνικό αφήγημα το οποίο συνδυάζει πρωτότυπη μεθοδολογία έρευνας και σύνθεσης αρχείου, το εικαστικό έργο και τις ερευνητικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις για τον δημόσιο χώρο. Στόχος είναι να αναδείξει τα πολλαπλά αφηγήματα της Ελευσίνας, καθιστώντας ορατές τις πηγές της ιστορικής, φυσικής και ανθρωπολογικής υπόστασης της πόλης σε συνεργασία με τον Δήμο Ελευσίνας και με τη 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Η «Ιρις» είναι μια ιστορική βιομηχανική μονάδα χρωμάτων, από εκείνες που πήραν το όνομά τους από τη μυθολογία, όπως άλλωστε και ο «Τιτάνας» και ο «Κρόνος», γεφυρώνοντας τη βιομηχανική ρώμη της πόλης με την αρχαία της κληρονομιά. Ο χώρος πρόσφατα αποκαταστάθηκε και αξίζει κανείς να πάει έως εκεί για να δει αυτήν την ωραία αρχιτεκτονική συνδυασμένη με την τέχνη της Ξένου.
Στη συνέντευξη Τύπου που έγινε στο Μουσείο της Ακρόπολης χαιρέτισε ο γενικός διευθυντής του Μουσείου, ανασκαφέας της Ελεύθερνας, Νίκος Σταμπολίδης, η διευθύνουσα σύμβουλος της εταιρείας 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Νανά Σπυροπούλου και ο γενικός γραμματέας του Δήμου Ελευσίνας, Γρηγόριος Σαμπάνης, ενώ έγιναν και πολύ ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις από τον ιστορικό τέχνης Τάκη Μαυρωτά, τον ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ Παναγιώτη Τουρνικιώτη, τον Γάλλο ιστορικό τέχνης και επιμελητή Εμανουέλ Ντεϊντέ και βέβαια την ίδια την εικαστικό για τη συνέπεια της ματιάς της πάνω στο ίδιο θέμα. Τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Αντζελα Τσιφτσή.
Η Βάνα Ξένου είναι μια καλλιτέχνις με τεράστια παιδεία, με καλλιέργεια και ακαδημαϊκή σκέψη που την έκανε και χαρισματική καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ για 36 ολόκληρα χρόνια. Πάνω από όλα όμως μπορεί να μετουσιώσει τη νόηση σε τέχνη, να αγγίζει τα βαθιά ζητήματα της ψυχής και να μη σταματά να πειραματίζεται. Από αυτήν την άποψη η Ελευσίνα ως ανοιχτό δημόσια προσβάσιμο «μουσείο» είναι για εκείνη το ιδανικό πεδίο.
