Το πολύ δεν είναι ποτέ αρκετό στη αγορά της τέχνης, ιδίως όταν εμβληματικά ονόματα της ιστορίας της εμφανίζονται σε δημοπρασίες διάσημων οίκων σαν τους Christie’s και τους Sotheby’s. Τέτοια γεγονότα προσελκύουν κατεξοχήν συλλέκτες «τροπαίων» και αποδίδουν εξαιρετικά υψηλές τιμές. Ακριβώς αυτό συνέβη στις 18 Νοεμβρίου στη δημοπρασία των Sotheby’s της Νέας Υόρκης, όταν το έργο «Portrait of Elisabeth Lederer» του Αυστριακού Γκούσταβ Κλιμτ άλλαξε χέρια για 236,4 εκατ. δολάρια. Πρόκειται για το ακριβότερο έργο μοντέρνας τέχνης που έχει δημοπρατηθεί ποτέ και το δεύτερο ακριβότερο όλων των εποχών, πίσω μόνο από το «Salvator Mundi» του Λεονάρντο ντα Βίντσι.
Η αίθουσα του οίκου εκείνη την ημέρα θύμιζε πεδίο μάχης, με τον κήρυκα να παραδίδει μαθήματα επαγγελματισμού και κομψότητας στα 20 λεπτά που κράτησε η αντιπαράθεση των έξι «μνηστήρων» του έργου. Η εκτίμηση πριν από την πώληση ήταν γύρω στα 150 εκατ., αλλά η τελική τιμή ξεπέρασε κάθε πρόβλεψη.
Καθώς η ένταση κλιμακωνόταν, όταν ακούστηκε το «χτύπημα» των 200 εκατ., η αίθουσα ξέσπασε σε χειροκρότημα. Στο τέλος επικράτησε ένας ανώνυμος αγοραστής, ο οποίος πλειοδοτούσε τηλεφωνικά μέσω αντιπροσώπου στην αίθουσα. Ετσι, ένα από τα ελάχιστα πλήρους μήκους πορτρέτα του Κλιμτ που βρίσκονται σε ιδιωτικά χέρια θα βρεθεί σε νέο (αλλά και πάλι κλειστό) περιβάλλον, μεταφέροντας εκτός από την καλλιτεχνική του αξία στοιχεία της Ιστορίας του 20ού αιώνα.
Στο πορτρέτο η Ελίζαμπετ Λέντερερ, κόρη των πλούσιων συλλεκτών Σερένα και Aουγουστ Λέντερερ, ποζάρει με αυστηρή χάρη. Το έργο φιλοτεχνήθηκε από τον καλλιτέχνη μεταξύ 1914 και 1916, σε μια Ευρώπη που βυθιζόταν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αργότερα, η συλλογή της οικογένειας κατασχέθηκε από τους ναζί. Και όμως, το πορτρέτο σώθηκε, επέστρεψε στην οικογένεια αμέσως μετά τον πόλεμο και κατέληξε στη συλλογή του Λίοναρντ A. Λόντερ, κληρονόμου της γνωστής εταιρείας Εστε Λόντερ. Μετά τον θάνατό του, το 2025, η εμβληματική ιδιωτική συλλογή άρχισε να πωλείται σε απαιτητικούς συλλέκτες. Πραγματικά, το «Portrait of Elisabeth Lederer» διαθέτει τα πάντα: ομορφιά, σπανιότητα, ιστορικότητα, άριστη ποιότητα και εξαιρετική προέλευση. Ο Κλιμτ, που υπήρξε μία από τις εμβληματικές μορφές της βιεννέζικης καλλιτεχνικής πρωτοπορίας του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, «βρίσκεται εδώ στην ώριμη φάση του», όπως μας τονίζει η Εργίνα Ξυδούς, ιστορικός τέχνης και πιστοποιημένη εκτιμήτρια του υπουργείου Οικονομικών.
«Η περίπτωση αυτή αναδεικνύει πόσο καθοριστική είναι μια καθαρή, πλήρης και τεκμηριωμένη προέλευση, στοιχεία που συμβάλλουν στην τελική αξία ενός έργου», λέει η ιστορικός τέχνης Εργίνα Ξυδούς.
Ο Κλιμτ αναδείχθηκε αρχικά μέσα από την ακαδημαϊκή ζωγραφική, όμως πολύ γρήγορα στράφηκε σε μια αισθητική που αμφισβήτησε τα καθιερωμένα πρότυπα ως μέλος της ομάδας «Βιεννέζικη Απόσχιση» (Wiener Secession). «Το έργο του συνδέεται στενά με τον συμβολισμό και την Art Nouveau», αναφέρει η κ. Ξυδούς, «ενώ η περίφημη “χρυσή περίοδός” του έχει δώσει διάσημα έργα (σ.σ. θυμίζουμε το «Φιλί»), από τα πιο αγαπητά του φιλότεχνου κοινού».
Ενα ακόμη σημαντικό στοιχείο για την επιτυχία του, όπως επισημαίνει η ειδικός, είναι η σαφής και απολύτως τεκμηριωμένη προέλευσή του «σε μια εποχή, όπως η σημερινή», σχολιάζει, «στην οποία η πατρότητα έργων τέχνης και η νομιμότητα της κυριότητας επανεξετάζονται ακόμη και στα μεγάλα μουσεία».
«Η περίπτωση αυτή αναδεικνύει πόσο καθοριστική είναι μια καθαρή, πλήρης και τεκμηριωμένη προέλευση (provenance): ενισχύει τη νομιμότητα της ιδιοκτησίας, μειώνει τους κινδύνους νομικών διεκδικήσεων και αυξάνει την εμπιστοσύνη της αγοράς – στοιχεία που συμβάλλουν καταλυτικά στη διαμόρφωση της τελικής αξίας ενός έργου, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για καλλιτέχνες του μεγέθους του Κλιμτ», εξηγεί η κ. Ξυδούς.
Είναι αλήθεια ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο Κλιμτ προκαλεί τέτοιο εμπορικό θόρυβο. Το έργο του «Birch Forest» είχε φτάσει στα 104,5 εκατ. το 2022, το πορτρέτο «Lady with a Fan» στα 85,3 εκατ. λίρες το 2023, ενώ το «Portrait of Fräulein Lieser» αν και προκάλεσε συζητήσεις για την προέλευση και τα κληρονομικά δικαιώματα, πωλήθηκε περίπου 35-38 εκατ. το 2024· όμως το «Portrait of Elisabeth Lederer» ξεπέρασε όλα αυτά.
«Η αλήθεια είναι πως το ενδιαφέρον της αγοράς τέχνης συχνότατα δεν συναρτάται με την καλλιτεχνική αξία ενός έργου», υπογραμμίζει στην «Κ» η δρ Ιστορίας της Τέχνης Αννα Καφέτση. «Ωστόσο στην περίπτωση του Κλιμτ, αναφερόμαστε σε έναν σημαντικότατο δημιουργό, ο οποίος παράλληλα υπήρξε ευανάγνωστος, με “γραφή’ αναγνωρίσιμη. Επίσης διέθετε τα γοητευτικά στοιχεία της προσωπικής του μυθολογίας, της ερωτοτροπίας με την ανατρεπτικότητα, του αισθησιασμού και της έντονης γυναικείας παρουσίας. Η ζωγραφική του είναι συναισθηματική, στα όρια του μοντερνισμού και με σαφή επιρροή από την ιαπωνική τέχνη. Από εκεί και πέρα, το πώς φτάνει ένα έργο να αποτιμάται με τέτοιο αστρονομικό ποσό, αποτελεί άλλο θέμα», καταλήγει.
