Θυμάμαι πως κάποια εποχή, όταν βρισκόμαστε στο σπίτι του Αλέξη Βερούκα, ο Νίκος Στεφάνου άρχισε να μου δίνει κάθε τόσο άλλοτε κάποια χαρακτικά του, άλλοτε κάποιο από τα νεανικά του έργα σε χαρτί και άλλοτε αυτά τα δίφυλλα με τις φιγούρες του Καραγκιόζη, σαν κι αυτά που αγόραζα κι εγώ μικρός για να σκαλίζω τους δικούς μου καραγκιόζηδες, με προορισμό τις αυτοσχέδιες παραστάσεις θεάτρου σκιών. Αλλες πάλι φορές μου χάριζε αυτές τις χαλκογραφίες με τα αγγελάκια, που έμοιαζαν βγαλμένα από τα έργα του Ραφαήλ.
Με είχε συγκινήσει ιδιαίτερα, όχι μόνο γιατί έτσι με έκανε να νιώθω τη φιλία του, αλλά και επειδή καταλάβαινα ότι η χειρονομία του αυτή είχε κάποιο ιδιαίτερο, συμβολικό βάρος. Ενιωθα ότι με αυτό ήθελε να μου μεταφέρει ένα μήνυμα με πολλές σημασίες. Σαν να μου κληροδοτούσε κάποια ευθύνη πως κάτι από αυτά που είχε βιώσει έπρεπε να συνεχιστεί, ένας κόσμος ειλικρίνειας έπρεπε να διασωθεί.
Συγχρόνως, μου έλεγε και κάτι για την πολυπλοκότητα της ίδιας της προσωπικότητας και το πώς αντιλαμβανόταν ο ίδιος τη ζωγραφική. Από τη μία ο Καραγκιόζης, η λαϊκή παράδοση, αυτή που μας δένει με την Ανατολή και που μας δείχνει ότι αυτό που τελικά αξίζει στην τέχνη βρίσκεται πέρα από τις σχολές και τη μάθηση, την οποία βέβαια ο ίδιος την κατείχε εξαιρετικά. Εννοείται χωρίς κανένα είδος νοσταλγίας και στενόμυαλης περιχαράκωσης, με αδιάψευστο μάρτυρα το ίδιο του το έργο. Πίστευε σε μια ζωγραφική πέρα από αισθητικές, που να προκύπτει από μια αδιαμεσολάβητη σχέση με τα ίδια τα πράγματα. Από την άλλη, αυτά τα αγγελάκια συμβόλιζαν τη Δύση, έτσι όπως κατάφερε να την αφομοιώσει η σύγχρονη λαϊκή ευαισθησία. Αγαπούσε πολύ τον Πικάσο και νομίζω ότι του έμοιαζε σε αυτό το ισχυρό ένστικτο που αδιαφορούσε για την απλή τεχνική επάρκεια, παρά το ότι, όταν ήθελε, μπορούσε να είναι δεξιοτέχνης.
Τον θυμάμαι στη Σύρο στην έκθεση του Αλέξη Βερούκα, για τον οποίο ήταν ένας πολύ αγαπημένος φίλος και συγχρόνως ένα είδος πατρικής φιγούρας, όταν χρειάστηκε να επέμβει για κάτι που ενοχλούσε οπτικά στον εκθεσιακό χώρο, κάποια κακοτεχνία στην επιφάνεια ενός τοίχου, πάνω από τα έργα του Αλέξη. Χάρη στη σκηνογραφική του σοφία κατάφερε με λίγες κινήσεις, με ένα απλό χρώμα, να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της τελειότητας, έτσι όπως γίνεται και στο θέατρο. Θυμάμαι μάλιστα την κίνηση που έκανε με τα χέρια για να πει ότι «φτάνει μέχρι εδώ, δεν χρειάζεται τίποτε άλλο». Ηλεγχε τα μέσα του και ήξερε πότε να σταματάει.
Ετσι και στο σπίτι του – εργαστήριο στην Τζια, με την ίδια ακρίβεια της αίσθησης είχε δημιουργήσει έναν χώρο κατανυκτικό, εξαιρετικά υποβλητικό, παρά την απλότητά του.
Ο Νίκος Στεφάνου ήταν από αυτούς που διαμόρφωσαν το πρόσωπο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, δημιουργώντας μια ζωγραφική μοναδική στην ικανότητά της να περιέχει κόσμους πολλούς και διαφορετικούς. Τη βυζαντινή τέχνη, το λαϊκό στοιχείο, την πρωτοπορία της ευρωπαϊκής ζωγραφικής και κυρίως να μας μιλήσει με αφάνταστη ευαισθησία και σαφήνεια για όλα αυτά που ζούμε στον τόπο αυτόν.
* Ο κ. Στέφανος Δασκαλάκης είναι ζωγράφος.
