«Επαναλαμβάνω όχι για να πω το ίδιο, αλλά για να το πω σωστά, να το πω όπως προσεύχομαι», έγραψε σε επιστολή του προς τον Γ. Θεοτοκά το 1958 ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Για εκείνον η πράξη της γραφής ήταν κυκλική, μια αέναη επιστροφή. Οπως και στη ζωγραφική του, κάθε λέξη ή γραμμή λειτουργούσε ως ψαλμωδία.
Με ποιον τρόπο όμως η επανάληψη ενός μοναδικού στοιχείου, μιας γραμμής, τελείας ή του ίδιου χρωματικού τόνου, στο έργο ορισμένων καλλιτεχνών γίνεται δομικό στοιχείο του εικαστικού λεξιλογίου τους; Αυτό συζητάμε με τον επιμελητή Νικόλα Βαμβουκλή με αφορμή την ομαδική έκθεση «4ensic Drawings» στην Kalfayan Galleries, που εγκαινιάζεται σε λίγες ημέρες. Η έκθεση προτείνει έναν διάλογο ανάμεσα σε δύο εμβληματικές φυσιογνωμίες της νεοελληνικής τέχνης –τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη (1908-1993) και τον Αλέξη Ακριθάκη (1939-1994)– και δύο σύγχρονες φωνές, τη 41χρονη Καρολίνα Κρασούλη και τον 29χρονο Κωνσταντίνο Μουχταρίδη.
«Και οι τέσσερις ξεκινούν από μια μικρή μονάδα για να δημιουργήσουν το σύμπαν», σχολιάζει ο κ. Βαμβουκλής. «Ο Πεντζίκης με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα δίνει ρυθμό στη ζωγραφική επιφάνεια, ο Ακριθάκης κατασκευάζει γραμμικούς λαβυρίνθους, η Κρασούλη καταγράφει οπτικά ημερολόγια και ο Μουχταρίδης συνθέτει χρωματικά τοπία από λεπταίσθητες επαναληπτικές χειρονομίες».
Η έκθεση συμπεριλαμβάνει δημιουργούς από διαφορετικές γενιές, που ίσως ανά δύο –οι παλιοί και οι νεότεροι– θα είχαν περισσότερα να μοιραστούν για την τέχνη τους και τις επιρροές τους, από τον πουαντιγισμό μέχρι την ποπ αρτ. Ομως για τον επισκέπτη, αυτή η συνύπαρξη είναι ιδιαίτερα γόνιμη μετατρέποντάς τον σε συμμέτοχο μιας τελετής που εξελίσσεται με το «τσίκι τσίκι», όπως πρωτοέγραψε ο Ταχτσής για τον φίλο του Ακριθάκη, αποδίδοντας με λέξεις τον ήχο της πένας και την επίμονη επανάληψη μοτίβων του που γέμιζαν τη λευκή επιφάνεια.
«Στη δουλειά και των τεσσάρων ζωγράφων διακρίνουμε από τη μία την έννοια του εκτακτού χρόνου, με τις επαναλήψεις να λειτουργούν ως μικρές ανάσες που μας φέρνουν κοντά στο όνειρο και τον διαλογισμό», μας λέει ο κ. Βαμβουκλής. «Από την άλλη ο χώρος σε αυτά τα έργα παίζει παιχνίδια στον θεατή. Ο πίνακας μοιάζει κρύος αν τον δει κανείς από μακριά, αλλά πλησιάζοντας θερμαίνεται και ζωντανεύει από την πινελιά που μαρτυρά το ανθρώπινο χέρι».
Ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης (1908-1993) και ο Αλέξης Ακριθάκης (1939-1994) «αναμετρούνται» με τη 41χρονη Καρολίνα Κρασούλη και τον 29χρονο Κωνσταντίνο Μουχταρίδη.
Εδώ, ό,τι ξαναζωγραφίζεται, ξαναλέγεται αποκτώντας διάρκεια και ουσία. Ο «παιζωγράφος», όπως αυτοχαρακτηριζόταν ο Πεντζίκης, συνθέτει ένα ιδίωμα όπου η παράδοση (αρχαία, βυζαντινή, δημοτική) συναντά τη νεωτερικότητα, ενώ στα έργα του σε χαρτόνι, με σινική μελάνη, τέμπερα και κραγιόνια, κυριαρχεί η μικρή, κοφτή πινελιά σε αλλεπάλληλα στρώματα. Σε σχέδια, προσχέδια, μακέτες και σημειώσεις ο Ακριθάκης της περιόδου ’65-’75 παρουσιάζει μια ανεξάντλητη παραγωγή στην οποία η γραμμή, ασπρόμαυρη κυρίως, υπαγορεύει τον ρυθμό.
Για την Καρολίνα Κρασούλη η διαδικασία της σύνθεσης ξεκινάει σε μικρά σημειωματάρια, όπου σχεδιάζει τα μοτίβα. Επειτα, τα μεταφέρει σε μεγαλύτερη κλίμακα, και εντέλει στην επιφάνεια κάθε έργου αποτυπώνεται χειροπιαστά ο χρόνος, και οι ώρες της εργασίας μετατρέπονται σε απτό υλικό. Τέλος, στον Κωνσταντίνο Μουχταρίδη η χειροποίητη φύση παραμένει ορατή και συγκινητική παρά τη γεωμετρική σύνθεση. Το τοπίο δημιουργείται με αφαιρετική ευαισθησία και σχολαστικότητα, «σαν ο ζωγράφος να επιχειρεί να “κρατήσει” την ανάσα του φωτός», όπως σχολιάζει ο επιμελητής. Στα νέα έργα του Μουχταρίδη, που αντλούν έμπνευση από στιγμιότυπα της εξοχής –συχνά από τη Σίφνο– η αυγοτέμπερα απλώνεται με ένα πολύ μικρό πινέλο πάνω σε ξύλινη επιφάνεια. Κάθε πινελιά αφήνει λεπτά, διαδοχικά ίχνη που δεν επαναλαμβάνονται ποτέ ακριβώς.
Τελικά αυτή η όχι καταναγκαστική συμβίωση διαφορετικών καλλιτεχνικών γενεών μάς προσκαλεί σε μια επίσκεψη που βασίζεται στο βίωμα.
Η έκθεση ζητά να εναλλάσσουμε αποστάσεις: να πλησιάζουμε για να διαβάσουμε τις αποκλίσεις, τις «αστοχίες» του χεριού που κάνουν τη διαφορά· και να απομακρυνόμαστε για να δούμε τον συνολικό ρυθμό, την αρχιτεκτονική του συνόλου. Στο παιχνίδι του «κοντά-μακριά», η επιφάνεια παράγει μουσικότητα και αποκαλύπτει ένα είδος καλλιγραφίας, η οποία δεν αναπτύσσει το νόημα αλλά το συγκεντρώνει και ως διά μαγείας το συμπυκνώνει.
«4ensic Drawings», Kalfayan Galleries, από τις 6 Νοεμβρίου.
